Karel de Grote : een keizer op de grens tussen twee werelden
Raoul Bauer
Raoul Bauer (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Pelckmans, 2004 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 905.1 BAUE |
31/12/2004
Raoul Bauer, hoogleraar cultuurgeschiedenis St.-Lucas Architectuur, zet zich in Tussen rampspoed en vernieuwing met kracht af tegen de vulgari-serende voorstelling die de 14e en 15e eeuw devalueert tot een "passage van een duistere, aftandse periode vol dogmatisch denken" naar een nieuwe wereld. Hij wil aantonen dat ondanks alle rampspoed die de eeuwen tekenen, de krachtlijnen van onze hedendaagse cultuur geformuleerd worden: de moderne, nationale staat, de mens als individueel persoon, de autonomie van het denken tegenover de theologie.
In het eerste deel vat hij alle rampspoed samen die West-Europa op het einde van de Middeleeuwen trof. Besmettelijke ziekten rolden in golven over het continent en decimeerden bij herhaling de bevolking. In Frankrijk woonden in het midden van de 15e eeuw nog maar half zoveel mensen als honderd jaar daarvoor. Daarenboven leek vanaf het eind van de 13e eeuw Europa in de greep van een 'kleine ijstijd' te komen, met hongersnood en ontberingen als gevolg: Engelse bronnen getuigen hoe in die tijd mannen en vrouwen hun kinderen opaten. En toch kon al deze rampspoed op geen enkele manier de strijd om de macht afstompen, integendeel. Zelden werden in heel Europa zoveel politieke en sociale conflicten uitgevochten: Frankrijk en Engeland waren verwikkeld in de Honderdjarige Oorlog, dichter bij huis zette de machtsstrijd tussen Vlaanderen en de Franse koningen de toon, Duitsland en Italië gaven hetzelfde verscheurde beeld.
In deze periode kwam ook het pauselijk gezag onder sterke druk te staan. De langzaam opgebouwde wereldlijke macht, die zijn hoogtepunt bereikte in de 13e eeuw, werd in de loop van de 14e en de 15e eeuw meer en meer aangevochten. Na het verblijf in Avignon in de eerste helft van de 14e eeuw volgde in 1378 het westers Schisma, waarbij politiek getouw-trek op een bepaald ogenblik voor drie pausen tegelijk zorgde. Nog was het dieptepunt niet bereikt: op het einde van de 15e eeuw volgde een periode van ontspoord pauselijk gezag, waarbij de grenzen van onwaardigheid en misbruik duidelijk verlegd werden door o.a. Innocen-tius VIII en Alexander (Borgia) VI. De pracht van het Renaissance-Rome kan niet verhullen dat de pausen verworden waren tot gewetenloze lokale potentaten. Hun macht werd steeds luider gecontesteerd: Savonarola stierf nog op de brandstapel, maar in de 16e eeuw zou Luther definitief Rome de rug toekeren. En met hem een groot deel van het westerse christendom.
Ook de keizer van het Heilige Roomse Rijk deelde in de klappen: aan het eind van de 15e eeuw was zijn macht nog nauwelijks een schim van wat ze eens was. Naarmate de pausen zich meer en meer opwierpen als wereldlijke heersers, werden de keizers in feite een soort pauselijke ambtenaren. Als eerste belangrijke positieve, vernieuwende ontwikkeling binnen al deze rampspoed noemt Bauer de uitbouw van autonome nationale staten. Engeland en Frankrijk namen hier het voortouw: zij waren de eerste om een efficiënte staatsinrichting uit te bouwen zodra de verzwakking van het pauselijk en keizerlijk gezag hiervoor de weg vrijmaakte. In Engeland kondigden niet alleen administratieve innovaties of de oprichting van de koninklijke rekenkamer (Exche-quer) het moderne staatsbestel aan, maar ook de groeiende macht van het parlement, dat zich al in de 14e eeuw met succes tegen de wensen van de koning verzette. In Frankrijk riep Filips IV de Schone in 1302 een staten-generaal samen in Parijs om steun te verzamelen in zijn conflict met de paus. Maar anders dan in Engeland groeide de volksvertegenwoordiging (nog) niet uit tot een echte macht en werd de koning steeds meer de absolute alleenheerser over de Franse natie. Ook de Bourgon-dische hertogen streefden naar een zo groot mogelijke autonome macht. Kenmerkend in hun optreden is een hoogstaande cultuurpolitiek die het hertogdom en de Lage Landen een eigen identiteit gaf.
Bauer argumenteert dat de fundamenten van de samenleving stilaan veranderden. Het leven is niet langer uitgestippeld vanuit een hemelse roeping en het mensbeeld krijgt sterke individualistische contouren. Dit komt sterk tot uiting in de kunst, die niet langer tijdloze figuren toont, maar getormenteerde mensen van vlees en bloed. En ook de ideeën van filosofen en theologen (o.a. de franciscaan Willem van Ockham) staan haaks op het absolutis-tische wereldbeeld uit de vorige eeuwen. Voor de auteur is de ontdekking van de moderne mens niet louter het resultaat van de (Italiaanse) renaissance.
Bauers ideeën kaderen in de moderne visie over de Middeleeuwen. De verschrikkingen uit deze periode die lange tijd de geschiedschrijving reduceerden tot een historia calamitatum is ondertussen verlaten. Dit inzicht is niet nieuw, maar de auteur legt wel persoonlijke accenten: vernieuwingen in de architectuur (ruimtebeleving, perspectief) krijgen daarbij veel aandacht. Ondanks de wat gezwollen stijl maakt zijn werk indruk als een genuanceerde cultuurhistorische synthese van een tumultueuze periode. Gedragen door een voorbeeldige bronnenkennis. [Jan Vermeiren]
Dr. P. Bange
Overzichtswerk, waarin vooral aandacht besteed wordt aan politieke en sociaal-economische aspecten van de 14e en 15e eeuw. Het ziet er veelbelovend uit, maar bij nader inzien wordt men wat teleurgesteld, omdat er inhoudelijk niet zo heel veel nieuws in te ontdekken valt. Dan gaan andere dingen opvallen. Irritant is bijvoorbeeld het slordige notenapparaat. De verwijzing o.c. betekent bovendien zoeken door het ontbreken van een literatuurlijst. Storend is ook, dat bronnen steeds uit de tweede hand geciteerd worden en dat sommige citaten een verwijzing helemaal moeten ontberen. Geert Grote wordt op p. 151 in 1333 geboren; bovendien blijkt de informatie over de Moderne Devotie uit een handboek te komen en niet uit een monografie (en er zijn toch goede recente studies!). Het register is onnauwkeurig en de vermeldingen zijn niet altijd even consequent uitgevoerd. Een verantwoording van de illustraties ontbreekt.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.