Het eiland van de vorige dag
Umberto Eco
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Prometheus, 2005 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13416 |
31/12/2005
Yambo wordt 's morgens wakker in het ziekenhuis. Hij weet perfect wie Napoleon is, waar en wanneer deze heeft geleefd en geregeerd. Maar wie hij zelf is, weet hij niet. Een lieve dame, Paola, komt hem bezoeken en vertelt hem dat ze zijn vrouw is, dat zij twee dochters hebben en drie kleinkinderen. De naam is Yambo, zo wordt hem verteld, in feite Giambattista Bodoni. Yambo heeft een zwaar ongeval gehad en lijdt aan geheugenverlies.
Yambo stelt zich een pak vragen in Umberto Eco's nieuwe roman, De mysterieuze vlam van koningin Loana. "Geloofde ik in God? Wat waren mijn politieke opvattingen? Rookte ik? Had ik een relatie met mijn aantrekkelijke assistente, Sibilla?" Hij gebruikt zijn vriend Gianni als een "duikboot om vergane amforen aan de oppervlakte te brengen". Maar ondanks de inspanningen van de dokters, zijn familie en zijn vrienden vindt Yambo zijn geheugen niet terug.
In het tweede deel van de roman, 'Het papieren geheugen', raadt Paola Yambo aan om het drukke Milaan te ontvluchten en wat tijd door te brengen in het huis van zijn grootvader, waar hij zijn kinderjaren heeft doorgebracht. Het is een oude hoeve te Solara, het gebied tussen de Langhe en Monferrato in Piemonte. Daar begint de recherche du temps perdu. Yambo gaat er snuffelen in de studeerkamer van zijn grootvader, in zijn eigen kamer, op zolder. Hij leest er in het missaal van zijn moeder en verslindt de oude strips (de titel van de roman verwijst overigens naar een strip uit Eco's jeugd, La misteriosa fiamma della regina Loana). Yambo ontdekt ook een kast met oude schoolboeken. Zijn verblijf in de lagere en het begin van de middelbare school viel net voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Yambo vraagt zich af of hij ook werkelijk geloofde in de fascistische retoriek van Mussolini. Hoe stond hij tegenover het schizofrene Italië met de grootspraak van de Duce? Hoe hij zijn hersens ook pijnigt, hij vindt geen antwoord.
Het derde deel heet in het Grieks 'OI NOSTOI', 'De terugkeer', een duidelijke verwijzing naar Homerus' Odyssea. Er gebeurt een tweede ongeluk. Yambo raakt in een coma, maar herleeft nu bewust, in volle herinnering, zijn kindertijd en jeugd. Nu wordt duidelijk wat zijn houding was tegenover het fascisme: als jongen heeft hij door zijn dapper optreden het leven van een aantal partizanen gered. Ze namen twee Duitsers gevangen en werden achtervolgd door fascisten en Duitsers. Maar alleen Yambo kende de steile helling waarlangs de ontsnappingroute liep. De jonge Yambo was een held! Yambo herinnert zich ook dat hij gedurende zijn humaniorajaren verliefd werd op een schoolvriendinnetje, Lila Saba. Hij deed al wat hij kon om haar aandacht te trekken, maar ze liet hem links liggen. Plots verdween ze, niemand wist waar ze was. Later bleek dat het meisje heel jong gestorven is.
In geen enkele roman van Eco is het autobiografische aspect zo duidelijk aanwezig als in De mysterieuze vlam van koningin Loana. Yambo en Eco zijn even oud en beide afkomstig uit Piemonte. Na romans over de middeleeuwse geschiedenis, De naam van de roos en Baudolino, spreekt Eco over zichzelf, over zijn kinderjaren, over zijn eigen geschiedenis. De zoektocht naar het persoonlijke verleden van Yambo, de terugkeer naar "het Pompei van zijn jeugd", is echter ook de zoektocht naar de geschiedenis en cultuur van een hele generatie, die van Eco en allen die het fascisme en de Tweede Wereldoorlog in hun kinder- en jeugdjaren hebben meegemaakt, de generatie van de jaren 1930-1950. Die cultuur bestond uit meer dan boeken, zo blijkt uit De mysterieuze vlam van koningin Loana: ook strips, reclamefoto's, liedjes en tijdschriften spelen een rol. Het visuele element doet ook daadwerkelijk zijn intrede in het oeuvre van Eco, want De mysterieuze vlam van koningin Loana is overvloedig geïllustreerd.
Toch blijft het geschreven woord toonaangevend. De mysterieuze vlam van koningin Loana steekt vol geleerde verwijzingen naar Proust, Dante, Plato, Descartes, Kant, De Amicis, Homerus enz. Eco's werken zijn een illustratie van het postmoderne thema van de hypertextualiteit: teksten verwijzen altijd naar andere teksten. Een mens bestaat uit wat hij gelezen heeft en heeft een "papieren geheugen". Deze gedachte gaat terug op de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges. Volgens Eco kun je een individu leren kennen door de cultuur te reconstrueren die hij met anderen deelt. Maar is het geen verschraling om een individu te herleiden tot de cultuur die hij bezit?
De naam van de roos, Eco's bekendste werk, was tegelijkertijd detectiveroman, essay, avonturenroman en historische roman. In De mysterieuze vlam van koningin Loana gaat de auteur nog een stapje verder in zijn postmoderne vermenging van genres: het autobiografische en het illustratieve aspect noemden we al, maar je kan het boek ook lezen als een liefdesroman.
De onbereikbare vrouw is een middeleeuws thema, afkomstig uit de troubadourslyriek (de 'fin amors') en uitgewerkt door Petrarca en Dante. In het derde deel van de roman beseft Yambo welke rol het schoolvriendinnetje Lila Saba in zijn sentimentele, seksuele, maar ook intellectuele ontwikkeling heeft gespeeld. Heel Yambo's leven is een queeste naar deze onbereikbare vrouw geweest. Hier valt de gelijkenis op met Dante. De 'poeta laureatus' werd verliefd op Beatrice Portinari en schreef de Vita Nuova als een eerbetoon aan haar. In het hoofdwerk van Dante, de Divina Commedia, is Beatrice Dantes gids in het 'Paradiso'. In het derde deel van De mysterieuze vlam van koningin Loana, 'De terugkeer', speelt Lila Saba deze rol. Beide vrouwen, Lila en Beatrice, zijn op jonge leeftijd gestorven. Dantes Divina Commedia bestaat, net als Eco's roman, overigens uit drie delen.
Ten slotte heeft De mysterieuze vlam van koningin Loana een duidelijke filosofische inslag. Je kunt de roman lezen als een wijsgerige bezinning op de menselijke identiteit en kennis. Volgens Socrates en Plato is alle kennis herinnering. We kunnen in feite niets nieuws leren, kennis is anamnese van een kennis die we opgedaan hebben tijdens ons verblijf in de Ideeënwereld en die na de verbinding van de ziel met het lichaam sluimerend aanwezig is in de mens. Ook Eco stelt zich de vraag: wat is het ik? Zijn antwoord is eenvoudig, maar tegelijkertijd beangstigend: het ik is een wezen dat waarneemt, kent en zich herinnert. Het ik is een product van een welbepaalde cultuur en voorbestemd om teloor te gaan, net als de cultuur zelf.
De mysterieuze vlam van koningin Loana is geen gemakkelijk boek. Het narratieve element, dat in de vroegere romans van Eco nog sterk aanwezig was, ontbreekt grotendeels. Tegenstanders van Eco beweren dat de auteur zichzelf herhaalt, dat zijn romans niets nieuws bevatten, dat het boeken zijn over boeken, vol gemakkelijk of moeilijk te herkennen citaten. Virtuoze stijloefeningen, 'spielerei' kortom.
De eerste twee delen bieden nochtans een schitterend panorama van de Italiaanse cultuur rond de Tweede Wereldoorlog, hoewel Eco koel en afstandelijk blijft. Hij spreekt over zichzelf als over een derde persoon. Persoonlijk doorleefde realiteit krijg je in het derde deel, waar Eco met nostalgie terugkijkt op zijn kinderjaren en zijn ontwikkeling tot jongvolwassene. In die zin is De mysterieuze vlam van koningin Loana misschien wel de meest persoonlijke van Eco's romans. [Bernard Huyvaert]
C.C. Oliemans
Umberto Eco (1932-2016) is wereldberoemd als schrijver van o.a. “De naam van de roos” en “De slinger van Foucault”. Zijn nieuwste roman gaat over een man die door een beroerte een deel van zijn geheugen verliest: dagelijkse bezigheden kan hij opperbest verrichten, maar zijn eigen gezin herkent hij niet meer, en zijn verleden is als een mist. Daarom keert hij terug naar het huis waar hij opgroeide, en op de zolder daarvan gaat hij op zoek naar de dingen uit zijn jeugd in de hoop dat die zijn geheugen laten terugkeren. Doordat Eco de man laat grasduinen in kinderboeken, strips, 78-toeren-platen en oude geuren en smaken, ontstaat het portret van een jongen die opgroeit in een Italië aan de vooravond van fascisme, oorlog en naoorlogse uitbundigheid, hetgeen ongetwijfeld ook een verkapte autobiografie is. Wederom slaagt Eco erin om een spannend plot, een ontzagwekkende eruditie, een knappe stijl en een innemende psychologie te vermengen tot een dikke en meeslepende roman. Rijkelijk in kleur geïllustreerd met vooroorlogse afbeeldingen; helaas zijn de bijbehorende Italiaanse opschriften niet vertaald. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.