De waanzin van Charlotte : prinses van België, keizerin van Mexico
Jos Pauwels
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
EPO, 2005 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 928.8 PAUW |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
EPO, 2005 |
VOLW. : NON FICTIE : 928.8 PAUW |
31/12/2005
In het kader van het Timotheusproject werd een pelgrimstocht naar het vernietigingskamp Auschwitz ingericht. De deelnemers wilden "beleven en erkennen wat het kamp betekende voor de mensen die er verbleven, voor slachtoffer en beul. Ze willen hun eigen overtuigingen onderzoeken, nagaan hoe deze reis aansluit bij wie ze zijn, ervaren hoe lijden en overmacht ook vandaag doorspelen". Nu geloof ik niet dat je als weldoorvoede westerling, warm gekleed en verzekerd van een veilige terugkeer naar huis ook maar een fractie kunt beleven van wat het kamp betekende voor wiens lot er indertijd mee verbonden was. Het empatisch vermogen van een mens heeft zijn beperkingen. De erkenning van deze gebeurtenissen is belangrijk, we moeten vooral erkennen dat alle betrokkenen, beul en slachtoffer, mensen waren. De demonisering van Hitler en de zijnen is een vorm van ontkenning, het geeft ons ruimte om te ontkennen dat wij allen de kiemen van boosaardigheid in ons dragen. Het is de gruwelijke realiteit dat mensen in staat zijn om op een bureaucratische en kille manier miljoenen mensen om te brengen. Het is de gruwelijke realiteit dat men er eer in vond om steeds doeltreffender en afstandelijker manieren voor deze massamoord te ontwerpen en tot uitvoering te brengen.
Jos Pauwels doet voorafgaand aan de getuigenissen van de pelgrims en feitelijk verslag van de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog die betrekking hebben op Auschwitz.
Door de gekozen volgorde bekijken we de geschiedenis van het nazisme vanuit de gruwel waar gestaag en nauwgezet naartoe naartoe werd gewerkt.
Het boek valt uiteen in drie grote delen. De titel van het eerste deel is nogal tendentieus 'Stappen door de wereld van de niet-mensen', maar de informatie wordt sober gebracht. Je krijgt niet alleen een verslag van het ontstaan van de kampen, maar ook van de ontwikkeling van het concept: "Wij, Duitsers, laten ons door verstand en orde leiden, en niet door dierlijke instincten. Wij handelen altijd wetenschappelijk. [...] Wij nemen chirurgen als voorbeeld nooit slagers." (Fischer, gouverneur van Warschau en Hans Frank gouverneur-generaal). Zo kwam men in Auschwitz tot "Een vlekkeloze organisatie, strikt georganiseerd en geleid. Een efficiënte, snelle en schone, verwerking van het materiaal". Op geen enkel moment heb je het idee dat je in een wereld van niet-mensen zit, maar in een wereld van mensen die niet menselijke dingen denken, doen of ondergaan.
Pauwels geeft aan dat de hogere politieke echelons en ook de hoge rangen van de joodse gemeenschap in heel Europa weet hadden van het lot van de joden die op transport werden gesteld. Doordat je zoveel informatie in zo'n kort bestek krijgt, vallen er in dit boek soms merkwaardige zwaartepunten, de functie van de door nazi's ingestelde joodse raden bijvoorbeeld en de houding van de vooraanstaande joden die erin zetelden, is vrij ongenuanceerd uitgewerkt, waardoor de auteur daar een grotere verantwoordelijkheid legt dan redelijk lijkt. Het citaat van Mirjam Levi (privésecretaresse van de Nederlandse joodse raad) klinkt los van de nodige context niet alleen scherp, maar ook gevaarlijk veralgemenend: "Toen ik alleen in huis achterbleef, heb ik verschrikkelijk gehuild, omdat ik wist dat het mis met ons zou gaan en omdat ik het zo ontzettend vond dat de Joodse Raad zich weer voor het beulswerk liet gebruiken, i.p.v. te zeggen: het is nu toch afgelopen, stik maar. In dit verband even de volgende wrange, maar zeer karakteristieke 'mop'. Asscher & Cohen (Levi's bazen) worden bij de moffen geroepen en krijgen de mededeling dat de joden vergast zullen worden, waarop hun eerste vraag is: 'wordt het gas door u geleverd of moeten wij dit doen?' Zo was de toestand".
Met deel een in je achterhoofd lees je deel twee 'De tentakels van de swastika'. Hier wordt rudimentair ingegaan op de geschiedenis van Duitsland en de positie van Hitler daarin. Een aantal treffende citaten zeggen iets over het charisma van de politieke leider. Hitler wist hoe hij zijn toehoorders in vervoering moest brengen; "De boodschap moest eenduidig en eenvoudig verpakt worden -- want elke aanpassing zou discussie uitlokken -- en moest zo geformuleerd zijn dat ze de ziel van de mens aansprak". Zakenman Kurt Lüdecke zegt over een toespraak van Hitler: "Plots werden al mijn kritische vermogens weggezwiept. Ik ben niet in staat de emoties te beschrijven die me overrompelden terwijl ik naar de man luisterde. Zijn woorden waren als een geseling. Toen hij sprak over de vernedering van Duitsland begon mijn bloed te koken; ik was bereid het tegen elke vijand op te nemen".
Naast de politieke evolutie worden ook de economische implicaties van het nazibeleid belicht. Zakelijk leiders verdedigden het systeem dat hen in staat stelde om ongestoord te werken en hadden weinig vragen bij de anti-joodse politiek, of zoals Alfred Krupp het zegt: "wanneer men een goed paard koopt, moet men er die paar gebreken maar bijnemen."
Veel moeite heb ik met de pelgrimsverhalen uit deel drie. Zonder schroom claimen een aantal pelgrims een plaats onder de slachtoffers op basis van ervaringen uit een vorig leven. Ik twijfel er niet aan dat de informatie die wij over dit onderwerp in de loop van ons leven vergaren in ons onderbewustzijn angst en onveiligheid oproept, maar het gaat wel erg ver om die gevoelens toe te schrijven aan concrete ervaringen. Volgend citaat is tekenend voor wat de pelgrims opeisen: "Een van de pelgrims wilde in Auschwitz graag een gebed voor de joodse slachtoffers uitspreken; hij verzocht om een afspraak met een joodse rabbijn. De rabbijn weigerde hem een joods gebed te geven en vond het niet opportuun dat een niet-jood voor de joden zou bidden of rouwen". Een uitspraak die in de gegeven context lijkt te suggereren dat onverdraagzaamheid van alle tijden en volkeren is, wat op zich natuurlijk waar is, maar hier niettemin erg vals klinkt. Waarom niet in alle stilte en bescheidenheid een gebed uitgesproken, waarom jezelf op die plek opdringen aan een gemeenschap voor wie de gevolgen van een onbenoembaar lijden onuitwisbaar zijn. Het klinkt niet als de erkenning van het lijden van zovele mensen, maar als een vraag om erkenning van het eigen ik. De stem van holocaustoverlevende Regine Beer klinkt daartussen ingetogen en pijnlijk oprecht: "Ik zou zo graag willen dat ik niks wist van toen".
Het Auschwitz album is een merkwaardig document, het is al twee keer eerder uitgegeven en verscheen nu in een luxe editie, met een extra foto en aanvullende informatie over de identiteit en het lot van de gedeporteerden. In het tekstgedeelte wordt overigens duidelijk aangegeven dat in Auschwitz niet alleen joden slachtoffer werden
Het album is samengesteld uit foto's die een nazifotograaf om onduidelijke redenen maakte van een transport Hongaarse joden. Wat eraan vooraf ging, is een staaltje van zorgvuldige politieke en economische infiltratie van Duitsland in Hongarije. In Hongarije was 5 % van de bevolking joods, een patriottistisch ingestelde groep die niet geneigd was om zich als minderheid op te stellen. In 1944 was het de enige grote Europese joodse gemeenschap binnen de invloedssfeer van het Derde Rijk die maar in zeer beperkte mate was getroffen door de vernietigingsdrang van de nazi's. Rudolf Höss kreeg in 1944 opdracht om de uitroeiing van deze joden te organiseren, een taak waarvan hij zich nauwgezet gekweten heeft. De aankomst van de Hongaarse joden in Auschwitz was een bijzondere gebeurtenis, de Poolse arts Alfred Fiderkiewicz, een gevangene in Birkenau vertelt: "Ik herinner me de aankomst van een van de eerste Hongaarse transporten. Aan de buitenkant zag de trein er precies zo uit als de andere transporten. We hoorden hetzelfde geschreeuw van de SS'ers. Het enige verschil was dat de mensen die uit de trein kwamen zich anders gedroegen. Ze bleven stilstaan, keken rond en riepen iets. Er ontstond een soort opstootje, iets wat bij andere transporten nog nooit gebeurd was. Ondanks het geschreeuw van de SS'ers bleven de mensen staan om in groepjes met elkaar te overleggen. De SS'ers schreeuwden en sloegen met hun zwepen maar de pas aangekomen mensen hielden voet bij stuk. Ze dreigden, vloekten en eisten een ontvangst bij de commandant. Wij waren gefascineerd."
De fotograaf geeft stapsgewijs weer hoe soepel de moordmachine liep. Wie in Auschwitz binnenkwam werd gescheiden van zijn familie en van zijn naam ontdaan. Bij de samenstelling van dit boek heeft men getracht zoveel mogelijk slachtoffers hun naam terug te geven. Je voelt aan hoe belangrijk die erkenning van de identiteit en individualiteit is. Het fotoalbum kwam bij de bevrijding als bij toeval in handen van een van de leden van het transport Lili Jacob, een extra persoonlijk gegeven.
Vreemd aangrijpend zijn deze foto's van mensen, volwassenen en kinderen, die slechts enkele stappen van hun dood verwijderd zijn: "Vanuit het gezichtspunt van de nazi's is Het Auschwitz album een hoofdstuk in de geschiedenis dat in de nazi-terminologie bekend staat als 'de verhuizing van de Hongaarse joden.' Voor de joodse geschiedenis is dit het bewijs van de moord op bijna een half miljoen Hongaarse joden". [Marita Vermeulen]
Dr. J.L.G. v. Oudheusden
Zestig jaar na de bevrijding van Auschwitz, het grootste concentratie- en vernietigingskamp van de nazi’s, is de interesse voor de ‘holocaust’ nog altijd groot. In Auschwitz werden anderhalf miljoen gevangenen vermoord, onder wie 1.100.000 joden. De Belgische publicist Jos Pauwels (theaterwetenschapper, psychotherapeut) bezocht Auschwitz om de diepte en omvang van de genocide te peilen. Zijn boek doet verslag van de pelgrimage van hem en zijn reisgenoten. In het eerste gedeelte geeft hij een uitvoerig overzicht van de inrichting en het uitroeiingproces van Auschwitz, met gedetailleerde beschrijvingen van organisatoren (zoals Himmler en Eichmann), daders (zoals kamparts Mengele) en slachtoffers. Hij citeert uit getuigenissen van overlevenden zoals Primo Levi. Duidelijk wordt, dat alle menselijkheid en medegevoelen vaak geofferd werden in een ‘struggle for life’. Het tweede gedeelte beschrijft enkele bijzondere aspecten van het nazi-regime (zoals de economische basis). Het laatste deel bestaat uit verslagen van mede-‘pelgrims’ naar Auschwitz nu. Aangrijpend en voor een breed publiek. 'Populair-wetenschappelijke' en tevens persoonlijk getinte aanvulling op reeds bestaande literatuur.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.