De romantici
Konstantin Paustovskij
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Arbeiderspers, cop. 2004 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : PAUS |
31/12/2004
Konstantin Paustovskij veroverde enkele tientallen jaren geleden het Nederlandse lezerspubliek met de zes deeltjes 'Privé-Domein' (algemeen beschouwd als zijn beste werk), die het verhaal van zijn leven bevatten. Ze maakten hem buiten Rusland nergens beroemder dan in Nederland. In dezelfde reeks verscheen nog een zevende deel met literaire herinneringen. De vertaling was het werk van Wim Hartog, die zelf zo gefascineerd was door Paustovskij's lyrisch proza, dat hij op zijn elan doorging en ook het andere werk van de schrijver aanpakte. Zo pas verscheen De Zwarte Zee.
Paustovskij (1882-1968) studeerde aan de universiteiten van Kiev (botanie) en Moskou, zwierf daarna door de eindeloze Russische landschappen, romantische verhalen en exotische schetsen schrijvend, waarin hij zijn aantekeningen van anekdoten, incidenten en details verwerkte. Net als Diderot geloofde Paustovskij dat kunst bestond uit het ontdekken van het buitengewone in het gewone. Hij kluste in die jaren bij als matroos, arbeider, journalist en leraar, ontmoette mensen, karakters die hij uitbeeldde in zijn vroege werk als vluchtelingen uit de realiteit, bewoners van een droomwereld. Ook in zijn latere imposante oeuvre zal hij dergelijke figuren en vooral collega-auteurs treffend weten te peilen. In zijn boeken worden die auteurs opgevoerd met hun dagdagelijkse, menselijke trekjes. Net zoals de meeste Russische schrijvers was Paustovskij een groot reiziger. Bijzonder na aan het hart lag hem de Zwarte Zee en de zuiderse stadjes errond. De Zwarte Zee liet hem toe zijn eigen universum te scheppen, net zo goed als die zee op haar beurt schrijvers in het leven riep "zoals zij de meest uiteenlopende voorwerpen laat aanspoelen: van zingende schelpen tot van hun ankers gerukte drijvende mijnen die als zij tegen de kust botsen hele rotsen verpulveren."
De Zwarte Zee is een boek uit 1935, geschreven in Sebastopol, waar Paustovskij beland was om er de rijke archieven van de stedelijke Marinebibliotheek te kunnen exploreren. Al sinds zijn jongensjaren had hij ervan gedroomd een boek over de Zwarte Zee te schrijven, een soort 'kunstencyclopedie' van de stad, haar omgeving, haar geschiedenis, de schoonheid van haar oevers.
Op de trouwe Paustovskij-lezer, ingewijd door de zes biografie-deeltjes, maakt het boek een hybride indruk. De echte, traditionele Paustovskij komt blijkbaar maar aan het woord vanaf het hoofdstuk 'Gesprek in het Scheepskwartier'. Dat komt door 's schrijvers fascinatie voor Aleksandr Grin. Grin, met zijn echte naam Grinjevski, was een bizarre, romantische figuur naar het hart van Paustovskij. Hij had een groot literair talent en creëerde in verhalen en romans een volslagen eigen, onbestaande landstreek, een soort Krimeiland, met een eigen topografie, waarin zijn helden een romantisch-exotisch bestaan leefden. Daarin is tevens een aandoenlijke moderniteit aanwezig, verschillende eeuwen leven er nl. naast mekaar: moderne slagschepen en romantische zeilschepen, auto's en koetsen. Grin was op zijn eigen wijze verbazend tijdeloos en werd er op een intrigerende manier populair door. "Zijn verhalen wekken een lichte duizeling op, als van de geur van geplette bloemen en frisse, droeve winden" omschrijft Paustovskij hem. De postume uitgave van Grins volledige werken (zes delen) in de jaren '60 is op korte tijd een collector's item geworden.
Grins lyrisch en ethisch romantisme is verwant met dat van Paustovskij. Na de publicatie van zijn eerste verhalen werd Paustovskij gezien als iemand uit het land van Grin: ook hij gebruikte on-Russische namen, ook hij had het over de roep van de zee, de exotische droom, de onlesbare dorst naar het rondzwerven. De exotische droom werd evenwel ingewisseld voor de revolutionaire, de realiteit van elke dag drong alsmaar meer binnen in zijn werk, de aangeschroefde eisen van het opkomende socialistisch realisme, noodzaakten Paustovskij afstand te nemen van zijn meester. Een hoerapatriot is hij evenwel nooit geworden. Het mag zelfs een wonder heten dat hij nooit gearresteerd is. Ook zonder politieke eisen had Paustovskij evenwel een onvoorwaardelijk geloof in een stralende toekomst. Maar voor de natuurfreak die hij was moeten de voortdurende oproepen van staatswege tot meer industrialisatie, meer inpalmen van onberoerde landschappen een gruwel zijn geweest. Hij zal zijn eigen esthetica vinden in zijn Zwarte-Zee-boeken en in de zwaarmoedige bossen van Centraal-Rusland: het zoeken naar het wonderlijke dat achter het onbeduidende uitzicht van mensen en dingen zit.
Grin is in De Zwarte Zee prominent aanwezig. Paustovski schrijft in het laatste deel van zijn memoires, Het boek der omzwervingen, hoe hij in 1924 "voor het eerst en voor het laatst" Grin ontmoette op de Krim. De indrukken zijn onuitwisbaar gebleken. Tegen het eind van De Zwarte Zee is het hoofdstuk 'De verteller' aan Grin gewijd. In het eerste kwart van het boek loopt hij rond onder het pseudoniem Gart, zowel uiterlijk als innerlijk "een levend anachronisme." De ikverteller helpt hem aan onderwerpen voor nieuwe verhalen: de weerprofeten, de bora uit Novorossijsk (een vreselijke stormwind) en luitenant Schmidt, een heldhaftig officier die bij de marineopstand van 1905 betrokken was en daarvoor gefusilleerd werd. Paustovskij had in Sebastopol de zuster van Schmidt ontmoet en gesproken, alsmede vele deelnemers aan de opstand van toen. Paustovskij presenteert zelfs in extenso verhalen van Gart (van Grin dus), die de man in feite nooit geschreven heeft. Het lijkt wel of Paustovskij de man die hij zo vereerde eigentijdser, meer revolutionair heeft willen maken en hem als het ware modellen voor een vernieuwde Grin heeft willen voorhouden. "Gart kan zijn lezers ertoe blijven aanzetten heel hun handelen in dienst te stellen van een vreugdevol en zinvol bestaan. Ik begin te denken dat Gart tot nu toe gewoon onbegrepen is gebleven" heet het. Terug dus naar de meer revolutionaire exotiek. In het hoofdstuk 'De Verteller' bezoekt Paustovskij, samen met Gart (!), zelfs het sterfhuis van Grin, "deze oneindig eenzame en door het gedonder van de revolutiejaren gesmoorde schrijver".
Afgezien van de vreemde Grin-episode is de bekende Paustovskij hier volop op dreef. Waarover heeft hij het? In het nawoord resumeert hij zelf: "Er zijn in dit boek zeer uiteenlopende onderwerpen verwerkt: de maritieme meteorologie, Sebastopol, de Rode Vloot, [...], de opstand op de kruiser "Otsjakov" en luitenant Schmidt [...], archeologisch onderzoek op de Krim [...], een aantal met de biologie van de zee verband houdende hoofdstukken -- de lichtende zee, de wisseling der jaargetijden in de dieptes van de zee, de dieren- en plantenwereld, Odessa tijdens de eerste jaren van de revolutie, het lichten van gezonken schepen [...], de Krim onder Vrangel [...], geologische beschrijvingen van de kust, de burgeroorlog in de catacomben van Kertsj, de ondergang van de Zwarte-Zeevloot in 1919 [...] en nog heel veel andere dingen". Paustovskij's kracht als schrijver ligt in de eerste plaats aan zijn liefde voor de mensen, die heel scherp gekarakteriseerd worden in de concreet-aanschouwelijke manier waarin hij zijn lyrisch-romantische bevlogenheid onder woorden brengt, en aan zijn liefde voor de natuur, waar voor iedere stemming wel ergens een boom ruist of een kruid wast. Enige revolutionaire pathetiek is wel nooit weg, tenslotte diende Paustovskij in 1935 wel uit te kijken.
De polyglotte Wim Hartog (die ook vertaalt uit het Frans, Engels, Duits, Deens, Italiaans en Spaans) heeft in de persoon en het werk van Paustovskij een opgave voor het leven gevonden. Tegen een tempo van gemiddeld één boek per tweeëneenhalf jaar vertaalde hij eerst de zes delen van de autobiografie. Hartog is helemaal ingewerkt in Paustovskij's subtiele, fraai uitgebalanceerde taalgebruik, diens strakke en heldere expressie. De ogenschijnlijke moeiteloosheid van de vertaling is precies daarom zo bedrieglijk. Paustovskij hanteerde een weids gamma van scheeps- en aanverwante termen, als botanist bezat hij een natuurkennis die eerbied afdwingt. In De Sprong naar het Zuiden bekende hij zelf: "Als ik [...] me in het geliefde gebied van geluiden en kleuren stort, verlies ik alle gevoel voor maat". Zijn taal is de uitdrukking van een volmaakt meesterschap. Het is een goede zaak dat de vertaling van zijn oeuvre het werk is van één vertaler, een man dan nog die een grote affiniteit heeft met Paustovskij, een even groot reisinstinct heeft en van zichzelf bekent dat hij zich erop betrapt vaak te denken, te praten en te schrijven in de geest van Paustovskij en er zelfs in een aantal opzichten is gaan op lijken. Hartog neemt zich voor door te gaan met een keurselectie uit Paustovskij' werk. De Nederlandstalige lezer kijkt met spanning uit. [Jos Van Damme]
Willem G. Weststeijn
De Russische schrijver Konstantin Paustovskij (1892-1968) is in Nederland vooral bekend geworden door zijn memoires "De geschiedenis van een leven" (zes delen 1967-84), over de tijd van de revolutie en burgeroorlog. Daarnaast verschenen romans als "De romantici" (1995) en "De baai van Kara-Bogaz" (1998). "De Zwarte Zee", oorspronkelijk gepubliceerd in 1935, speelt zich af op de Krim. Er is, zoals meestal bij Paustovskij, geen echte plot. De roman is een aaneenschakeling van korte hoofdstukken waarin wetenschappelijk gekleurde beschrijvingen van de Zwarte Zee afwisselen met met de zee verbonden historische gebeurtenissen. Die laatste worden met verve verteld en zijn vaak heel spannend. Het boek bereikt niet helemaal het hoge niveau van "De geschiedenis van een leven", maar Paustovskij's lyrisch proza heeft een bijzondere charme die ook in deze vertaling niet verloren gaat. Geschikt voor een breed publiek. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.