Heer Tadeusz, of De laatste strooptocht in Litouwen : een adelshistorie uit 1811-1812 in verzen, in twaalf boeken 1834
Adam Mickiewicz (Auteur)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Bondi, 2003 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MICK |
Besprekingen
31/12/2004
De Duitsers hebben Goethe, de Engelsen Shakespeare en de Russen Poesjkin. Als het van de Polen afhangt, hoort in dat rijtje grootheden van de klassieke Europese literatuur ook Adam Mickiewicz (1798-1855) thuis. Bij ons een nobele onbekende, maar in zijn thuisland Polen sinds jaar en dag de onbetwiste "dichter des vaderlands". De literaire gigant Mickiewicz leverde in de hoogdagen van de romantiek meesterwerken af als de "adelshistorie in verzen" Heer Tadeusz en het poëtische drama Voorvaderen en tilde de Poolse literatuur daarmee naar ongekende hoogten. Met de integrale Nederlandse vertaling van het oorspronkelijk in 1834 gepubliceerde Heer Tadeusz kan nu ook de Nederlandse en Vlaamse lezer zich vergewissen van de klasse van Polens "nationale dichter".
De roman in verzen Heer Tadeusz bekleedt niet alleen in het oeuvre van Adam Mickiewicz, maar ook in de geschiedenis van de Poolse literatuur een wel heel bijzondere plaats. Het werk ontstond in een tijd dat heel wat Europese volkeren, geïnspireerd door de romantische theorieën van Johan Gottfried Herder, op zoek gingen naar hun historische roots. Van elk zichzelf respecterend volk werd meteen ook verwacht dat het een eigen epos had waarin de bijzonderheden van de volksaard besloten lagen. In het vroeg-negentiende-eeuwse Polen werd de nood aan een dergelijk nationaal epos nog veel sterker gevoeld dan elders in Europa. Ten gevolge van drie opeenvolgende delingen in het laatste kwart van de achttiende eeuw was Polen van de landkaart geveegd en was het grondgebied ervan verdeeld over de grote buurstaten Rusland, Oostenrijk en Pruisen. Wat volgde was een lange en verbeten onafhankelijkheidsstrijd die pas na de Eerste Wereldoorlog tot de heroprichting van een Poolse staat zou leiden. Mickiewicz' epos Heer Tadeusz zorgde in die benarde politieke omstandigheden voor een -- weliswaar zuiver literaire -- bestendiging van de Poolse nationale identiteit en groeide in die hoedanigheid uit tot het lijfboek van elke rechtgeaarde Pool.
Toch is er iets vreemds aan de hand met Mickiewicz' boek. Het Poolse nationale epos is wellicht het enige epos in de klassieke Europese literatuur dat begint met een lofzang op een ander land: "Litouwen, o mijn vaderland! Als levenskracht ben jij! / Hoe hoog je gewaardeerd moet worden, dat beseft slechts hij / die je verloor -- jouw schoonheid wil ik hier beschrijven, / want heimwee en verlangen zijn het die mij drijven." Zo luiden de plechtstatige, maar ietwat merkwaardige regels waarmee Mickiewicz zijn Heer Tadeusz laat beginnen. De aanwezigheid van die vreemde aanhef in de beginregels van het boek heeft veel, zo niet alles te maken met het feit dat Polen eeuwenlang een hechte staatkundige eenheid vormde met het naburige Litouwen. Mickiewicz groeide op in een uithoek van het landelijke Litouwen, maar behoorde er tot een hogere maatschappelijke klasse die in de loop der eeuwen verpoolst was en die zich het Pools als spreek- en schrijftaal eigen had gemaakt. Het is net die Poolse landadel uit het landelijke Litouwen die Mickiewicz in zijn epos op de voorgrond plaatst.
De belangrijkste verhaallijn in Heer Tadeusz is een aanslepend conflict tussen twee rivaliserende adellijke clans, de Soplica's en de Horeszko's. De symbolische inzet van het geschil is een oud, vervallen slot dat oorspronkelijk aan de Horeszko's toebehoorde en dat door allerhande verwikkelingen in handen van de Soplica's dreigt te vallen. Maar het gaat uiteraard om meer dan een banale eigendomskwestie. Onderhuids sluimeren er allerhande spanningen die voortvloeien uit een ongelukkige liefdesgeschiedenis en die het verhaal ware "Romeo en Julia"-allures aanmeten. Een telg van het geslacht der Soplica's, Jacek Soplica, had ooit zijn zinnen gezet op een Horeszko-dochter, maar kreeg van haar vader lik op stuk en bracht de man vervolgens op een lafhartige manier om het leven. De vete tussen beide clans bereikt een hoogtepunt op een schijnbaar onbewogen zomerdag in het jaar 1811, wanneer een verre nazaat van de Horeszko's met een aantal getrouwen een raid uitvoert op het domein van de Soplica's (dit is de strooptocht waarnaar in de ondertitel van de Nederlandse uitgave verwezen wordt). Pas als er een gemeenschappelijke vijand komt aanzetten (de troepen van de Russische tsaar), leggen de adellijke heethoofden hun lokale geschillen aan de kant en gaan ze samen strijden voor de Poolse zaak, de strijd om de herwinning van de onafhankelijkheid. Zoals het een goed epos betaamt, weeft Mickiewicz door het hele verhaal ook nog eens een liefdesgeschiedenis. De titelheld Tadeusz Soplica ontpopt zich van een ietwat naïeve melkmuil die van de ene verliefdheid naar de andere fladdert, tot een zelfbewuste patriot die door zijn huwelijk met een Horeszko-erfgename de definitieve verzoening tussen de twee clans bezegelt en een periode van nationale heropstanding inluidt.
Voor een doorsnee prozaboek is dit misschien niet meteen een beklijvende intrige, maar Mickiewicz presenteert zijn adelshistorie dan ook in een bijzondere vorm: een zwierige aaneenschakeling van ruim tienduizend berijmde verzen die haast nooit gaat vervelen. Ook in de Nederlandse uitgave houdt de taalvirtuositeit van Mickiewicz goed stand, al gaan er in de jambische vertaling van Tom Eekman onvermijdelijk nuances verloren en sluipen er af en toe ook spijtige onnauwkeurigheden in de Nederlandse tekst. Een treffend voorbeeld daarvan is te vinden in de beginstrofe van het epos, waar de dichter zich tot zijn muze richt: de Moeder Gods, "die de Ostra-poort van Nowogródek stralen doet / en die de burcht met heel zijn trouwe burgerij bewaakt" (de bewuste burcht, bevindt zich inderdaad in Mickiewicz' geboorteplaats Nowogródek, maar de befaamde Ostra-poort stond en staat nog steeds in Vilnius, de huidige hoofdstad van Litouwen). Ook de voetnoot waarin de vertaler stelt dat de jonge titelheld Tadeusz in "het oorlogsjaar 1772" geboren is (wat zou betekenen dat hij op het ogenblik van de handeling veertig jaar oud is), is een van die ongelukkige onnauwkeurigheden die bij de Nederlandstalige lezer voor de nodige verwarring kunnen zorgen.
De charme van Heer Tadeusz zit niet alleen in de magie van Mickiewicz' taal, maar ook in de verscheidenheid en veelgelaagdheid van het boek. Het epos schippert voortdurend tussen de idealiseringsdrang van een plattelandsidylle en de realistische precisie van een historische roman. Ondanks zijn bij wijlen sprookjesachtig karakter verdient Mickiewicz' epos dan ook met recht en rede het etiket van 'encyclopedie van het Poolse leven': de adelshistorie bevat niet alleen een schat aan politieke, sociale, economische en historische realia, maar biedt ook een goed sociologisch en psychologisch inzicht in de Poolse adellijke mentaliteit van weleer. Ook los van die Poolse context heeft het boek trouwens heel wat te bieden. Sommige commentatoren gaan zelfs zover om in Heer Tadeusz een metafysisch dichtwerk te zien, een werk dat met zijn talloze lyrische natuurbeschrijvingen de sacrale verbondenheid van mens en natuur op de voorgrond plaatst.
Buitengewoon is ten slotte ook het literaire vernuft van de auteur van Heer Tadeusz. Mickiewicz weet hoogdravendheid en retoriek telkens weer te combineren met lichtvoetigheid en speelse humor. Zo bevat zijn werk talloze gemeenplaatsen en procédés die verwijzen naar de klassieke epische traditie (vooral de Ilias en de Odyssea van Homeros), maar de ironie en de parodie zijn daarbij nooit ver weg. Om een markant voorbeeld te geven: de bekende homerische beschrijving van Achilles' enorme wapenschild uit het achttiende lied van de Ilias maakt in het twaalfde boek van Heer Tadeusz plaats voor een omstandige beschrijving van een voorwerp dat nog maar weinig vandoen heeft met de obligate heroïek van een klassiek heldenepos (het gaat om een fraai eetservies dat bovengehaald wordt op de bruiloft van Tadeusz en dat meteen alle aandacht van de bruiloftsgasten opeist). Of hoe ook een nationaal epos af en toe weleens op culinaire zijsporen kan belanden. [Kris Van Heuckelom]
K. Lesman
Adam Mickiewicz (1798-1855) is de bekendste dichter uit de Poolse romantiek en "Heer Tadeusz of De laatste strooptocht in Litouwen, een adelshistorie uit 1811-1812 in verzen, in twaalf boeken" (1834) is zijn bekendste werk en waarschijnlijk het allerbekendste van de hele Poolse literatuur, dat reeds in vele talen werd vertaald en nu eindelijk ook in het Nederlands. Centraal in het verhaal, dat speelt in de tijd van de Napoleontische veldtocht, is de vete tussen twee rivaliserende families, die bij het op het toneel verschijnen van de grote vijand, het leger van de Russische bezetter, de handen ineenslaan. Uiteraard ontbreekt het in dit aanvankelijk als een idylle bedoelde epos niet aan een Romeo en Julia-achtige liefdesgeschiedenis. Omdat het boek zoveel facetten bestrijkt van het alledaagse leven indertijd, wordt het ook wel 'een encyclopedie van het Poolse leven' genoemd. De vertaler heeft zijn geannoteerde en rijmende vertaling voorzien van een kort voorwoord. De Nederlandse uitgave is geïllustreerd met de originele illustratie van M.E. Andriolli uit 1881. Gebonden.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.