De lagune : hoe Aristoteles de wetenschap uitvond
Armand Leroi
Armand Leroi (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Contact, 2005 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 600.2 LERO |
31/12/2005
U, gemiddelde lezer, bent behept met 295 schadelijke mutaties. "Mutatie is een kansspel dat we allemaal moeten spelen en waarbij we allemaal verliezen", aldus Armand Leroi. De schade die de meeste ervan aanrichten, is vrij gering. U heeft allicht gewoon wat zwakke ogen of scheve oren, maar er zijn minder fortuinlijken op de wereld. In Mutanten: over de (mis)vorming van het menselijk lichaam bestudeert Leroi wat er mis kan lopen bij de ontwikkeling van een lichaam. Zonder enige zweem van goedkoop voyeurisme leidt hij ons door de wondere wereld van de mutanten, op zoek naar de complexe geheimen van onze genetische grammatica.
Armand Lerois boek zit vol verhalen: over Italiaanse castraten, over het vrome Parijse meisje Alexina dat als man overleed, over harige mannen die als amusement in adellijke kringen onderhouden werden, over Mengeles bizarre interesse in een voltallige dwergfamilie. Elk verhaal toont in één klap de verregaande sociale en lichamelijke impact van één luttele stof die in een iets te hoge of lage hoeveelheid in een lichaam circuleert. Rita Hoefling was een veertigjarige vrouw uit Kaapstad. Ze leefde als blanke in het strenge apartheidsregime in de jaren '70. Toen ze aan het syndroom van Cushing leed, werden haar hyperactieve bijnieren verwijderd. Nadien begon haar huidskleur plots zwart te worden. Op de bus mocht ze niet meer op de geprivilegieerde stoelen voor blanken zitten. Haar familie gooide haar op straat. Uiteindelijk werd ze door zwarten in een kleurlingenwijk ondergebracht. En dan ... werd ze plots weer blank. Ze was intussen verlaten door vrienden, man en kinderen, was geweerd van de begrafenis van haar eigen vader en stierf jaren later eenzaam in een sloppenwijk. Haar leven was getekend door een hormonale fout. Haar verwijderde bijnieren hielden de hypofyse niet meer onder controle, zodat die begon te woekeren en haar huid beval steeds donkerder te worden.
Gekleurde of kleurloze huid, tweehoofdige varkens, mensen of muizen, ze maken ons duidelijk hoe zoogdieren moleculaire hulpmiddelen ter beschikking hebben die telkens weer gebruikt worden in hun ontwikkeling. Kleine veranderingen in deze hulpmiddelen kunnen grote gevolgen hebben. Mensen met knolvormige hoofden of foetussen met vinvormige benen, allemaal dragen ze mutaties die coderen voor een verminderde hoeveelheid of afwezigheid van een of ander eiwit. Zo was er de oude Chinese man met een extra hoofd ingebed in de rechterkant van zijn eigen hoofd. Het had kleine hersenen, twee ogen, twee wenkbrauwen, een neus, twaalf tanden, een tong en veel haar. Eén mutatie in een gen dat codeert voor een van de eiwitten dat de groei van de botten reguleert, resulteert in dwergmensen. Mutaties kunnen ook voorouderlijke patronen aan het licht brengen. Zo heeft tussen de 2 en 10 % van de bevolking ergens op zijn lijf een extra tepel, vaak op de buik of in de oksels, soms zelfs op een dij, mogelijk een erfenis uit ons lange veeltepelige zoogdierenverleden.
Het begrip 'organenverwantschap' is een van de boodschappen die Leroi ons duidelijk wil maken. Alles is verbonden. De Mexicaanse haarloze hond is kaal en tandenloos en heeft een droge gerimpelde huid bij gebrek aan zweetklieren. Het fenomeen is het resultaat van één mutatie voor één molecuul dat gebruikt wordt bij de vorming van zowel tanden, haarfollikels als zweetklieren. Dergelijk samengaan van afwijkingen is wijdverbreid. Zo speculeert Leroi bv. dat het hem niet zou verwonderen, mochten ook kleine afwijkingen in het gelaat samenhangen met een resem onderliggende mutaties. Allicht houdt onze interesse in andermans gezicht ook meteen een volledige lijfelijke keuring in.
Naast de studie van de menselijke afwijkingen -- de teratologie -- is Leroi ook gefascineerd door de studie van de 'normale' menselijke verscheidenheid. Vroeger werden uiterlijke kenmerken in kaart gebracht, dan eiwitvarianten, en nu worden hele genomen vergeleken. Het resultaat blijft hetzelfde: we zijn een vrij uniforme soort. Ongeveer 85% van alle genetische variaties kan binnen elke bevolkingsgroep worden teruggevonden, 8% onderscheidt de volken van elkaar -- laat ons zeggen de Belgen van de Spanjaarden. Er blijft slechts 7% over om de verschillen tussen de continenten te verklaren: de Aziaten versus de Afrikanen bijvoorbeeld. Er zijn dus verschillen tussen een Belg en een Kongolees, maar dat zijn er niet méér dan tussen twee willekeurige inwoners uit Hasselt. Die 7% kunnen allicht genetische polymorfismen inhouden die op het ene continent wel en op het andere nauwelijks aanwezig zijn. Ancestry Informative Markers heet dat nu. Het blijft de vraag of de complexe mozaïek van verscheidenheid in ons genoom de klassieke indelingen volgt die de antropologen gecreërd hebben. Het is gevaarlijk studieterrein, weet Leroi. Mensen in vakjes steken, kan tot sociaal onrecht leiden. Anderzijds is het uitermate boeiend om te begrijpen wat ons enerzijds zo bekend is -- we kunnen nu eenmaal in een oogopslag een Chinees van een Europeaan onderscheiden -- en anderzijds een volslagen raadsel -- bestaan er wel menselijke rassen?
Mutanten brengt ongemeen boeiende materie op een pretentieloze toon. De auteur houdt gewoon van wetenschap. Met een mix van anekdotes en biologische informatie over onze ontwikkelingsbiologie prikkelt Leroi onze nieuwsgierigheid. Het wordt algauw duidelijk welk een immens uitdagend braakliggend terrein zich voor de geïnteresseerde onderzoekers uitstrekt. [Hilde Vervaecke]
M.A.M. Bomhof, neuroloog-psychiater
Leroi (Ascot/Londen) is als universitair docent biologie werkzaam met de evolutie van fruitvliegjes en wormen. Zijn wetenschappelijke nieuwsgierigheid ligt in het feit dat het menselijk genoom met zijn 30.000 genen verantwoordelijk is voor al onze variaties en dat iedere mens vele mutaties in zich draagt. Dit boek geeft een briljante beschrijving van de geheimtaal die de ontcijfering van al deze mutaties is. Vanuit historische hoek en overgaand naar moleculaire genetica worden Siamese tweelingen, mannen die ook vrouw zijn en vice versa, mensen met extra borsten, vingers en vele andere mutaties beschreven. Het hele rariteitenkabinet zoals in potten in de universiteiten aanwezig is, trekt voorbij. Een fascinerend boek waarin je blijft lezen, dat een prestigieuze prijs won en waarnaar een driedelige tv-documentaire vervaardigd werd. Met een uitvoerig notenapparaat, een omvangrijke literatuuropgave, een register en een aantal illustraties in zwart-wit.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.