Van animisme tot ietsisme : religie in de westerse samenleving
Leen den Besten
Leen den Besten (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Damon, © 2003 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 209 BEST |
31/12/2004
Leen den Besten is theoloog, gespecialiseerd in theologie van de godsdiensten en godsdienstfilosofie. Hij beschrijft en bestudeert hier de fundamentalistische bewegingen van jodendom, christendom en islam. Fundamentalistische bewegingen zijn geworteld in een reactieve, radicale en militante vorm van vroomheid, zo luidt zijn uitgangspunt. Ze verdedigen een geradicaliseerd traditionalisme en streven tegelijk met de modernste middelen hun doelen na.
In een eerste hoofdstuk onderzoekt hij de oorsprong en het gebruik van de term 'fundamentalisme'. Hij noemt het evenwel een uiterst complex verschijnsel. Er is sprake van verzetsbeweging, geradicaliseerd traditionalisme, collectieve identiteit, angst voor het vreemde, verabsolutering van het relatieve, neiging tot totalitarisme, haat en geweld. Er heerst vervolgens in vele middens de mythe van het verlossend geweld, gesteund door religieuze legitimatie, gevoed door ontkende oermacht. In het jodendom is uitverkiezing de bron voor geweld; het christendom polariseert pacifisme en bruut geweld, voor de islam is 'heilig' geweld door middel van terrorisme en zelfmoordacties gerechtvaardigd.
Het joods fundamentalisme wortelt in een Messiaanse mystiek, met een uitdrukkelijk verlangen naar de Erets Jisraël: de grond der voorvaderen, Israël. Toen de staat Israël op 14 mei 1948 werd uitgeroepen, konden de radicale charediem (strikt orthodoxe joden) slechts concluderen dat satan rechtstreeks in de geschiedenis had ingegrepen om de joden naar het rijk van zinloos kwaad en heiligschennis te leiden. Door deze acties gingen sommige Israëli's de bezette gebieden beschouwen als wezenlijk joods.
Fundamentalistische christenen oefenen macht uit en wel allereerst over hen die tot de eigen groep horen. Ze meten het geloof af aan het onderschrijven van bepaalde leerstellige uitspraken. Meermalen vereenzelvigen ze feitelijk de stem van hun voorganger met de stem van God. Het is een stroming die vooral in de Verenigde Staten actief is, bij ons via de Evangelische Omroep Nederland. Toen president George W. Bush opriep tot een strijd tegen de 'as van het kwaad' (bestaande uit drie componenten: terroristen, massavernietigingswapens en schurkenstaten), stonden fundamentalisten achter hem.
Veel aandacht besteedt de auteur aan het islamitisch fundamentalisme. Nadat hij een overzicht geeft van de inhouden van de islam en de gebruikelijke toepasbaarheid ervan op het dagelijkse leven, ontgaat hem niet dat de islam een dynamische religie is. Er bestaan wezenlijke verschillen tussen de moslimwereld en de westerse islamisten, zo stelt hij zeer duidelijk. Hij wijst op een gevoel van vernedering dat in de Arabische islamwereld leeft, moeizame zoektochten naar de uitvoering van de sharia, antiwesterse sentimenten, oproep tot djihad, islamisering van samenleving en staatsbeleid, met als gevolg een politisering van de islam.
Enkele bewegingen worden nader toegelicht: Moslimbroederschap in Egypte, Khomeini aan de macht in Iran, de Taliban in Afghanistan, Osama bin Laden en zijn Al-Qaida-strijders, het FIS in Algerije en de Al-Ittahad al-Islamiya in Somalië.
Toch moet een 'fatsoenlijke' samenleving haalbaar zijn, zo beweert Den Besten in zijn laatste hoofdstuk: goed en kwaad zijn onontwarbaar verweven, er is verdraagzaamheid nodig, niemand heeft de waarheid in pacht, er is bereidheid tot begrip en dialoog nodig. Het terrorisme dient bestreden te worden. Het allerbelangrijkste is de droom van een humane wereld.
De verklarende woordenlijst achter in het boek is uitermate gedocumenteerd. Sleutelwoorden zijn dan: verdraagzaamheid, bereidheid tot begrip, dialoog, bestrijden van terrorisme en de droom van een humane wereld. Een bijzonder interessante, degelijke en actuele bibliografie, met uitgebreide opgave van Nederlandstalige publicaties, ondersteunt deze degelijke studie. [Frans L. Van den Brande]
A.J. Jelsma
Het begrip 'fundamentalisme' speelt momenteel een grote rol in de opinievorming. De terreur waartoe het aanleiding geven kan, wekt terecht weerzin. De auteur, als theoloog gespecialiseerd in de religiegeschiedenis, toont aan dat het hierbij om een modern verschijnsel gaat. Een intermezzo over de relatie tussen religie en geweld brengt hem tot de conclusie dat fundamentalisme eerder in jodendom, christendom en islam dan in andere godsdiensten opkomen kon. Heel summier beschrijft hij fundamentalistische tendenzen in de eerste twee religies. Alle aandacht gaat uit naar het islamitische fundamentalisme. Uitvoerig geeft hij de kenmerken van deze religie weer. Ook maakt hij begrijpelijk waarom en op welke wijze het fundamentalisme in overwegend islamitische landen tot ontplooiing kwam. Steeds blijken de westerse overheersing en uitbuiting de uiteindelijke oorzaak te zijn. Tegen de achtergrond van deze geschiedenis doet zijn beschrijving van een remedie wel wat optimistisch aan. De wereld lijkt voorlopig nog niet van religieus gemotiveerde agressie verlost. Een waardevolle studie dus.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.