Waarom cola duurder is dan melk : een filosoof over economische zaken
Bas Haring
Bas Haring (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Houtekiet, 2003 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 527.8 HARI |
31/12/2004
Voor Kaas en de evolutietheorie kreeg Bas Haring de Gouden Uil, met zijn recentste boek, De ijzeren wil, haalde hij dit jaar de longlist.
Boeken over wetenschap worden niet zo gauw bestsellers, maar van het debuut van Bas Haring, Kaas en de evolutietheorie, gingen al tienduizenden exemplaren over de toonbank. Nochtans was de opzet van de jonge natuurkundige niet zo verschrikkelijk opvallend. Haring schreef een educatief kinderboek over de evolutieleer. En dan? Sinds wanneer ligt iedereen wakker van Darwins gedachtegoed? De reden waarom jong en oud storm liepen voor Kaas en de evolutietheorie was niet zozeer het onderwerp, maar wel de aparte schrijfstijl van Haring. Verpakt in een bonte mix van glasheldere metaforen, groteske voorbeelden, jongensachtige, gortdroge grapjes en uitdagende vraagstukken, werden Darwins stoffige ideeën plots net zo spannend als een boek van Roald Dahl. Een voorbeeld. "Stel je voor dat er duizend jaar geleden een clubje uitzonderlijke beren leefde. De beren vonden seks niet zo belangrijk: ze lagen een beetje in het gras te relaxen en vonden het allemaal wel best (in tegenstelling tot hun overige soortgenoten). Tegenwoordig bestaan die uitzonderlijke beren niet meer: zij hebben zich immers niet voortgeplant en de anderen wel. Vind je het gek dat de wereld stikt van de geile beren?" Het heeft iets van keuvelen, ergens laat op de avond, bij een glas wijn. Telkens weer schept Haring er een haast duivels genoegen in hermetische wetenschappelijke theorieën terug te brengen tot wat ze zouden moeten zijn: tastbare huis-tuin-en keukenverhalen die over het leven zelf gaan, over dingen waar u en ik ons hoofd over breken. Dat hij in zijn vereenvoudigingdrift hier en daar wel eens een detail over het hoofd ziet, maakt hem weinig uit. Via een lange reeks van voorbeelden, dringt u immers vanzelf door tot de meer wetenschappelijke of filosofische kern van het boek. En daar is het Haring om te doen: de deuren naar het wetenschappelijk denken wagenwijd openzetten. Een beetje dollen met maatkolven en statistiekjes. Op die manier spreekt Kaas en de evolutietheorie net zo goed kinderen uit het basisonderwijs aan als doorwinterde wetenschapliefhebbers. De puntjes mag u later zelf op de i zetten.
Ook Harings jongste spruit, De ijzeren wil, toont de wetenschap van haar charmantste zijde. Deze keer duikt Bas Haring onder in de geesteswereld van het elektronisch brein. Denkt een rekenmachine écht? Hebben machines een wil? Kan je de gevoelens van een computer kwetsen? Het is een doorzichtige omweg om het over de mens zelf te hebben. Want zijn we wel zo bijzonder; wij mensen, met onze licht ontvlambare zielenroerselen? En het bewustzijn, het ultieme argument voor de menselijke overheersing op aarde, wat stelt dat voor? Is dat werkelijk zo'n uniek kenmerk van de mens of zullen we ooit machines bouwen die kunnen nadenken over hun machine-zijn?
Voor hij op die vragen kan antwoorden, moet Haring eerst uitleggen hoe het menselijk brein werkt. Het is immers een wonder hoe complexe hersenfuncties als onze zintuigen, taal, herinneringen, lichaamsbewegingen, enzovoort kunnen voortkomen uit het zinloze getouwtrek tussen afzonderlijke zenuwcellen. "Het mensenbrein heeft meer weg van een bende met tien miljard kippen zonder kop, dan van een strak georganiseerde geheel zoals een leger of een fabriek. En dat is een onbeschrijfelijk ingewikkelde bende: tien miljard kippen zonder kop," schrijft Haring. Wie Kaas en de evolutietheorie goed heeft begrepen, weet echter dat selectie het toverwoord is. Het is een kwestie van passen en proberen. Als je heel, heel veel geduld hebt en de juiste selectiesignalen het kippenhok instuurt, ontstaan er zelfs in het gekrioel van tien miljard kippen zonder kop, betekenisvolle patronen. Het relaas van Haring is heel speels, heel eenvoudig en tegelijk haarscherp geformuleerd: een natte droom voor populariserende wetenschapsjournalisten.
Op een even heldere manier vergelijkt Haring het chaotische kluwen zenuwcellen met de strak georganiseerde rekenkracht van een computer. Computers mogen de hersenen dan wel met lengtes voorsprong verslaan in de sprint, maar ze gaan wel veel dommer te werk. Tenminste, dat vinden wij mensen, die de computer zelf hebben uitgevonden en voor wie het 'denkwerk' van de computer niets meer is dan het optellen van een ontelbaar veel voorgeprogrammeerde regeltjes. In principe kan je ieder schakeltje in de computer benoemen en het resultaat van iedere berekening voorspellen. Maar doet die voorspelbaarheid werkelijk afbreuk aan de 'intelligentie' van computers? Volgens Haring niet. Doorheen zijn betoog trommelt hij regelmatig een superintelligente wetenschapster van Mars op. Zij doorgrondt ieder proces in het mensenbrein tot in de kleinste details. Voor haar zijn onze hersenfuncties niet meer dan vaststaande programma's die simpelweg afgedraaid worden. "Mocht er iemand bestaan die jouw brein kon scannen en je gedachten precies kon voorspellen, dan zou je daar geen steek dommer door worden: het gaat immers om het resultaat van je gedachten."
Wij vinden van onszelf dat we 'nadenken' terwijl de Martiaanse wetenschapster ieder segmentje van onze hersenactiviteit kan ontleden en iedere actie kan voorspellen. Op dezelfde manier kan de activiteit van een computer beschrijven door te verwijzen naar elk van de miljoenen rekeneenheden. Maar je kan het net zo handig (en ook een pak minder saai) formuleren als: "De computer denkt even na." Het is gewoon een kwestie van terminologie. Op dezelfde manier kan je zeggen dat de computer 'wil' dat je bepaalde gegevens invoert. Haring toont ook aan dat computersystemen kunnen 'leren' en de wereld 'begrijpen' voor zover die relevant is voor hen. Zelfs menselijke stokpaardjes 'emotie' en 'bewustzijn' kan je best in software gieten, al zullen de meesten ervoor terugdeinzen de kille, gedetermineerde inborst van machines dermate te vergelijken met onze grillige geest. Er staat dan ook veel op het spel. Is ons gevoel van vrijheid niets meer dan een tekort aan zelfkennis? Zijn mensen zelf niet meer dan voorgeprogrammeerde machines?
Of Harings betoog in de details nu klopt of juist helemaal niet, het is ieder geval een heel verfrissend verhaal, dat je dwingt bepaalde ingepeperde zekerheden in vraag te stellen. De ijzeren wil is ook geen moeilijk boek. Haring legt iedere stap in zijn redenering omstandig uit aan de hand van talloze kleurrijke voorbeelden. Bovendien zorgen cursief geschreven samenvattingen tussen de paragrafen ervoor dat je de draad niet verliest. Toch vraagt dit boek een heel ander engagement van de lezer dan Kaas en de evolutietheorie. Veel meer dan zijn debuut is De ijzeren wil één lange, samenhangende gedachtegang, die moeilijk toelaat dat je zapt tussen de verschillende hoofdstukken. Het is dan ook de vraag of jongeren zo'n geduld in hun vrije tijd kunnen opbrengen. Dit boekje lijkt me dan ook zo'n typisch kerstcadeau dat ouders aan hun kroost geven, om het later weer stiekem in te pikken. [Filip Bilsen]
Drs. M.L. de Jager
Bas Haring heeft eerder het succesvolle boek 'Kaas en de evolutietheorie' (2001)* geschreven. In dit boek analyseert hij de mogelijkheid dat computers een geest of een eigen wil bezitten. In de eerste hoofdstukken gaat hij in op de werking van de hersenen, hersenprocessen en een aantal aanverwante biologische processen. Vervolgens worden overeenkomsten tussen deze processen en de werking van computers uitgewerkt. In heldere toegankelijke taal worden mensen en machines geanalyseerd en vergeleken. Door het gebruik van metaforen maakt de auteur ingewikkelde processen gemakkelijk te begrijpen. Het boek is geïllustreerd met foto’s en tekeningen in zwart-wit. Door de toegankelijkheid van het boek wordt een aantal abstracte concepten voor een breed publiek toegankelijk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.