Rode hongersnood : Stalins oorlog tegen Oekraïne
Anne Applebaum
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Ambo, cop. 2003 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 928.8 APPL XXL |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Ambo, cop. 2003 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 928.8 APPL |
31/12/2004
Goelag, een geschiedenis van Anne Applebaum is niet de eerste, maar wel de meest omvattende geschiedenis van het uitgestrekte netwerk van werkkampen die ooit over de hele Sovjet-Unie verspreid lagen en die in hun onmenselijkheid en wreedheid met de holocaust konden wedijveren. Anne Applebaum is een gereputeerde Amerikaanse journaliste ('The Washington Post', 'The Economist', 'The Wall Street Journal'), die Russisch spreekt en toegang kreeg tot de archieven die na de val van de Muur opengesteld werden. Ze sprak met een groot aantal overlevenden en nam hun meestal ongepubliceerde memoires door. Het resultaat is dit standaardwerk.
De goelag was opgezet in 1918, vlak na de revolutie, al had het systeem zijn wortels al in de tsaristische tijd. Omstreeks 1921 waren er al 84 kampen. In 1929 besloot Stalin het kampencomplex te systematiseren om middels de dwangarbeid van de gevangenen de natuurlijke rijkdommen van het barre noorden te ontginnen en de industrialisatie van het land te versnellen. De geheime sovjetpolitie nam de controle over, waarbij alle kampen en gevangenen los raakten van de rechtspraak. Door de massale arrestaties in de terreurjaren 1937-1938 breidde het systeem zich weldra uit over alle twaalf tijdzones van het enorme land en dat bleef het doen tot het hoogtepunt in de vroege jaren '50. Tijdens het bestaan van de Sovjet-Unie zijn aldus minstens 476 kampcomplexen ontstaan, die elk duizenden afzonderlijke kampen telden, ieder van enkele honderden tot vele duizenden bewoners. In de cynische bewoordingen van een oud-gevangene bestond het hele land uit gevangenen, ex-gevangenen en toekomstige gevangenen. Miljoenen mensen waren daar bij betrokken en hoe groot hun bijdrage tot de sovjeteconomie ook was (gevangenen produceerden tot een derde van 's lands goudreserves, veel steenkool, hout en andere producten, in speciale kampen werkten gedetineerde wetenschappers aan bv. ruimtevaart- en andere technologische projecten), waren de kampen in werkelijkheid een bron van verlieslatende investeringen. Ruw geschat, want de inventarisatie is nog volop aan de gang en de bronnen spreken mekaar tegen, zouden er 30 miljoen mensen in deze hel gezeten hebben, waarvan er 10 tot 12 miljoen nooit zouden teruggekeerd zijn. Maar buitendien zijn er nog vele miljoenen, hele volkeren zelfs (denk aan de Tsjetsjenen, de Krim-Tataren, de Volga-Duitsers e.a.) die naar Siberië verbannen geweest zijn en waaronder de sterfte op 50 % wordt geschat. "Ook zijn er geen cijfers die een beeld geven van het cumulatieve effect van Stalins onderdrukking op leven en gezondheid van complete families. Een man kwam voor de rechter en werd veroordeeld als 'vijand des volks'. Zijn vrouw werd naar een kamp overgebracht als 'familielid van een vijand'. Zijn kinderen groeiden op in weeshuizen en sloten zich aan bij criminele benden; zijn moeder ging dood door spanningen en verdriet; zijn neven en nichten en tantes en ooms verbraken alle onderlinge contacten om te voorkomen dat ook zij besmet raakten. Families vielen uiteen, vriendschappen eindigden, angst overheerste degenen die achterbleven, zelfs wanneer ze niet omkwamen". Pas in 1987 is Gorbatsjov, zelf de kleinzoon van een goelaggevangene, begonnen met de volledige opheffing van de politieke kampen.
De goelag was de geïnstitutionaliseerde onmenselijkheid, die voor een deel parallel liep met de nazi-kampen. Mensen werden vastgehouden niet om wat ze hadden gedaan, maar om wat ze waren. Beide regimes hebben dit kunnen doen door categorieën van "vijanden" te bedenken en deze vervolgens te demoniseren en te isoleren. Het proces van de ontmenselijking begon vanaf de arrestatie, werd in de kampen zodanig opgedreven dat het zowel de slachtoffers intimideerde als de bewakers sterkte in hun geloof in de juistheid van wat ze deden. De Sovjet-Unie creëerde het begrip 'volksvijand', een veel ruimere term dan 'jood' in nazi-Duitsland, waardoor de willekeur van het regime ongehoorde dimensies aannam. Solzjenytsins epische serie De Goelag archipel: 1918-1956 liet de wereld beseffen wat al lang vermoed en geweten was. Het boek van Applebaum tekent nu, vanuit de archieven en de memoires, die sinds de ineenstorting van de kampen bekend zijn, de volledig gedocumenteerde geschiedenis van het Russische kampsysteem. Ze memoreert alle aspecten ervan: hoe het allemaal begon, hoe Stalin de belangrijkste motor was achter het Witte-Zeekanaal en daarna de grote terreur inzette. Applebaum beschrijft de arrestaties, de gevangenissen, de transporten, het leven en het werk in de kampen, de onmenselijke straffen, het sadisme en de terreur van de bewakers en de criminele, niet-politieke gevangenen, het besef van het onrecht... De verhalen van Varlam Sjalamov, die zelf de Kolyma overleefde, zijn wereldliteratuur geworden.
Wat het boek van Applebaum des te waardevoller maakt, is de epiloog 'Herinnering'. Hoe is het mogelijk dat zoveel lijden in het historische geheugen van zowel het Westen als van de vroegere Sovjet-Unie zo relatief obscuur is gebleven in tegenstelling tot het besef van de holocaust? Vele Russen identificeren zich nog steeds als sovjetburgers. Ja, er zijn geïmproviseerde gedenktekens, individuele monumenten, maar Rusland heeft geen nationaal museum, gewijd aan de geschiedenis van de onderdrukking, geen nationaal oord van rouw, er zijn nooit processen geweest tegen bv. kampcommandanten, geen waarheidscommissies zoals in Zuid-Afrika, geen debatten over smartengeld zoals in Duitsland. Het oorverdovende zwijgen in Rusland wordt mede veroorzaakt doordat veel te veel mensen betrokken partij zijn geweest. Voor het overige fatsoenlijke mensen zijn gedwongen geweest afschuwelijke dingen te doen, waarover men liever zwijgt. En allicht het belangrijkste: diegenen die nu Rusland, maar ook de meeste andere Gos-landen besturen (Poetin is een vroegere KGB-agent) zijn voormalige communisten. De geschiedenis van het communistische verleden wordt niet erkend, besproken of betreurd. Daarom kan Rusland tot twee keer toe Tsjetsjenië binnenvallen (het morele equivalent, schrijft Applebaum, van een inval van naoorlogs Duitsland in westelijk Polen). Dit gemis aan historisch inzicht heeft verstrekkende gevolgen, niet alleen in Rusland. Ook wij zijn de helft van de Europese geschiedenis vergeten. Ook het Westen is bezig te vergeten waarom we een koude oorlog hebben gevoerd. Applebaum besluit met de inslaande opmerking: "Dit boek is niet geschreven, opdat het niet nogmaals gebeurt, zoals het cliché zegt. Dit boek is geschreven omdat het vrijwel zeker opnieuw zal gebeuren". Dat is juist, kijk maar naar de Balkan, kijk maar naar het Midden-Oosten, naar Noord-Korea, China. Daarom zou een boek als dit een ruim lezerspubliek moeten blijven aantrekken. [Jos Van Damme]
Redactie
Dit boek van de Amerikaanse journaliste (Washington Post, The Economist) vormt de eerste complete geschiedenis van de duizenden strafkampen in de voormalige Sovjet-Unie. Bij velen is dit kampensysteem bekend van auteurs als Alexander Solzjenitzyn. Het kampensysteem werd gecreëerd na de revolutie van 1917, drastisch uitgebreid tijdens Stalins eerste vijfjarenplan rond 1930 en bereikte de grootste omvang tijdens de Grote Terreur eind jaren dertig. Miljoenen mensen kwamen om, vele anderen overleefden. Applebaum las hun memoires en ongepubliceerde manuscripten, sprak met overlevenden en deed archiefonderzoek. Het resultaat van dit jarenlange speurwerk is een studie die niets onbesproken laat: het politieke systeem, de bureaucratie, de arrestaties, het vervoer, de selectie, de soorten dwangarbeid, de vrouwen en kinderen, de straffen, de invloed van de oorlog, de economische betekenis van de kampen en nog veel meer. Het boek vormt verplichte leesstof voor wie zich in de duistere kant van het communisme wil verdiepen en deze wil vergelijken met de nazi-terreur waarover zoveel meer bekend is. Met bibliografie, zwart-witafbeeldingen, kaarten, woordenlijst en alfabetisch register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.