Ernesto
Umberto Saba
Umberto Saba (Auteur), Yolanda Bloemen (Samensteller)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Atlas, 2006 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : SABA |
31/12/2006
In 1948 stelde de uit het academische niets opgedoken criticus Giuseppe Carimandrei zich in zijn studie Geschiedenis en kritiek van de Canzoniere deze vraag: "Waarom heeft het zoveel jaar geduurd eer de Italianen overtuigd waren van die simpele waarheid?" Die simpele waarheid was: dat de poëzie van Umberto Saba negeren hetzelfde zou zijn als een onmiskenbaar natuurverschijnsel loochenen. Onlangs verscheen in ons taalgebied eindelijk een uitgebreide selectie uit zijn werk: Voor de vogels en een vriend.
Carimandrei -- niemand minder dan Saba zelf -- had zijn vraag overigens niet helemaal ernstig bedoeld. Ze was in de eerste plaats een aanklacht, een schreeuw om aandacht die de aanzet vormt tot een 337 pagina's tellende apologie van zijn dichtkunst.
Umberto Poli, zoals Saba's echte naam luidde, wordt in 1883 in Triëst geboren als enig kind van een joodse moeder en een Italiaanse vader. Nog voor zijn geboorte worden de fundamenten voor zijn ongelukkige kindertijd gelegd: zijn vader gaat ervandoor, zijn moeder blijft verbitterd en alleen achter met een kind waarvoor ze nooit veel liefde zal kunnen opbrengen. Die instabiliteit zal hem vanaf zijn twintigste opzadelen met dwangneuroses en angstaanvallen die in de loop van zijn leven enkel in kracht zullen toenemen.
Al even instabiel als zijn kinderjaren is zijn schoolcarrière: op zijn zestiende wordt hij door zijn moeder van school gehaald en als klerk aan het werk gezet bij een handelsfirma. De literatuur -- Leopardi, Pascoli, Carducci, de 19e-eeuwse klassieke Italiaanse dichters -- maakt hij zich in zijn vrije uren eigen. Bij het begin van de nieuwe eeuw onderneemt hij ook zelf een poging om met een schone lei te beginnen: hij geeft zijn baantje op, besluit de kost te gaan verdienen als freelance journalist, knoopt zijn eerste literaire vriendschappen aan en vestigt zich in het kielzog van zijn schrijvende stadgenoten in Florence, op dat moment het brandpunt van de Italiaanse avant-garde. Het zal een vruchteloze poging zijn: zijn eerste bundel wordt door de kritiek afgekraakt, zijn ogenschijnlijk klassieke (maar in wezen zeer moderne) verzen gedijen niet goed in het experimentele klimaat van nieuwe stijlen.
Het enige geluk dat Saba in die jaren kent situeert zich in de intieme sfeer: in 1909 trouwt hij met Carolina Wölfler (Lina in zijn gedichten), een jaar later wordt hij vader van een dochtertje, Linuccia. Maar wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, komt ook aan die gezinsharmonie abrupt (en voorgoed) een eind. Gelukkig is Saba, die van zijn vader de Italiaanse nationaliteit heeft geërfd, niet hetzelfde wrede lot beschoren als zijn stadgenoten, die in een Oostenrijks-Hongaars uniform ten strijde moeten trekken tegen hun gedroomde vaderland. Toch wordt ook zijn militaire carrière een flop: hij wordt zeer tot zijn ongenoegen achter de linies tewerkgesteld als tolk, klerk en typist, ver van het kanongebulder en het veld van eer.
Meteen na de oorlog koopt Saba samen met de filosoof Giorgio Fano een nog steeds bestaande antiquarische boekhandel in het centrum van Triëst, waar hij zijn verdere leven bescheiden van zal kunnen leven. Bij diezelfde boekhandel verschijnt in 1921 op 500 exemplaren ook zijn Canzoniere, zijn Liedboek, een lyrische autobiografie in gedichten die hij altijd maar zal blijven aanvullen. Maar de Italiaanse critici, die op dat moment helemaal in de ban zijn van de moderne stromingen en het opkomende hermetisme, scherpen alweer hun pennen. Spottend krijgt hij het epitheton 'di laggiù' opgeplakt, dat zoveel betekent als 'van ginderachter'en refereert aan de zogenaamde culturele achterstand van de Triëstijnen. Alleen de latere Nobelprijswinnaar Eugenio Montale en de criticus Giacomo Debenedetti zullen zich bij de aanvang van die twintig jaar lovend over Saba's gedichten uitlaten.
Intussen wordt de al wankele geestelijke gezondheid van Saba verder ondermijnd door het grimmige klimaat onder het fascisme: in 1929 is hij dermate door angstaanvallen verlamd dat hij in behandeling gaat bij de psychoanalyticus Edoardo Weiss, een leerling van Freud. Op Saba heeft Weiss' analyse het effect van een wonderkuur: zijn toestand verbetert aanzienlijk en de erkenning van zijn kindertijd als bron van zijn ellende zal een stempel op de rest van zijn werk drukken. Vier jaar later maakt het fascisme ironisch genoeg ook een eind aan de behandeling: Weiss ontvlucht het hyperfascistische Triëst in 1933, Saba zal zijn geboortestad pas vijf jaar later bij de invoering van de rassenwetten verlaten, en zal er nooit meer voor lange tijd naar terugkeren.
Na de Tweede Wereldoorlog krijgt Saba eindelijk erkenning. Zijn Canzoniere verschijnt in vier, telkens uitgebreide versies: in 1945, 1948, 1957 en 1961, vier jaar na zijn dood. Die laatste versie omvat meer dan 400 gedichten, geschreven over een span van ruim vijftig jaar.
Saba's laatste jaren bestaan vnl. uit depressies en lange ziekenhuisverblijven. Tijdens de heldere momenten wijdt hij zich aan het schrijven van proza. Daarin springt vooral één tekst in het oog: het autobiografische Ernesto, dat Saba op zeventigjarige leeftijd tijdens een langdurig verblijf in een kliniek in Rome begon en dat pas 18 jaar na zijn dood zou worden gepubliceerd. Zelf was Saba ervan overtuigd dat deze lange novelle al zijn eerdere werk overtrof. Dat de publicatie ervan niet mogelijk was, weet hij aan het Triëstse dialect waarin de dialogen waren opgetekend. In werkelijkheid vond hij de inhoud wellicht te compromitterend: de novelle geeft een direct verslag van de eerste seksuele ervaringen van een jongen, inclusief diens homoseksuele initiatie door een sjouwersknecht.
Tussen Saba en het Nederlands is het ook lange tijd geen grote liefde geweest. Pas in 1985 verscheen bij De Arbeiderspers de eerste vertaling van zijn werk in boekvorm, niet toevallig de schandaalnovelle Ernesto. Daarna duurde het nog eens tien jaar voordat bij Bas Lubberhuizen een kleine selectie uit zijn poëzie volgde. Die veronachtzaming maakt Atlas nu ruimschoots goed: in Voor de vogels en een vriend zijn alle totnogtoe vertaalde gedichten van Saba gebundeld en aangevuld met een uitgebreide keuze uit zijn proza (inclusief Ernesto) en brieven.
De titel van een van Saba's bundels -- Serene wanhoop -- geeft precies weer wat je in die gedichten kunt verwachten: gesublimeerd verdriet. De angstaanvallen, waar zijn leven zo rijk aan is geweest, zijn nu bezonken en Saba kijkt er nuchter op terug. Beroemd is op dat punt het gedicht 'De geit', waarin Saba in het blaten van een geit het verdriet van de mensheid meent te herkennen: "In een geit met een joods profiel / hoorde ik alle denkbare pijn / iedere levende ziel". In een eenvoudige taal, zonder retoriek en bombast -- Saba noemde zichzelf niet voor niets 'de helderste dichter ter wereld' -- schrijft hij over zichzelf, zijn kindertijd, de mensen om hem heen, de dieren, de natuur en niet te vergeten: zijn stad, Triëst. Die stad is ook prominent aanwezig in zijn verhalen en prozastukken, al wordt ze daar in de eerste plaats door een nostalgische bril bekeken. Saba haalt herinneringen op aan het joodse leven in Triëst of mijmert over het verdwijnen van het kosmopolitisme, dat gelijke tred houdt met de opkomst van het fascisme.
Opvallend is het contrast tussen Saba's gedichten en zijn brieven, die hier voor het eerst in boekvorm verschijnen. De brievenschrijver blijkt nl. uit een heel ander hout gesneden te zijn dan de dichter. In zijn epistels aan vrienden en collega-dichters (maar ook aan zijn vrouw en dochter) slaagt Saba er niet in zijn geestelijke kwellingen op afstand te houden en zinkt hij vaak weg in haast larmoyante jammerklachten. De serene wanhoop van zijn poëzie is omgeslagen in totale wanhoop: "Iedereen, iedereen, ook al is hij er slecht aan toe, is bij mij vergeleken in het paradijs. Alleen ik bevind me in deze staat van absolute wanhoop, waaruit niets me kan losmaken of afleiden. Maar wanhoop is niet het juiste woord; het gaat om iets dat nog erger is en dat veroorzaakt wordt, in een zeldzame gelijktijdigheid, door innerlijke en uiterlijke noodlottigheden. Nooit eerder in de wereldgeschiedenis, denk ik, is een dergelijke uiterlijke verschrikking samengevallen met een karakter dat minder toegerust was om deze te verdragen." (brief van 31 december 1944 aan zijn dochter).
In zijn Geschiedenis en kritiek van de Canzoniere noemt Carimandrei 1883 een gezegend jaar voor de Italiaanse literatuur, omdat in dat jaar o.a. Saba en Pinocchio geboren werden. Met hetzelfde recht kunnen we beweren dat 2006 voor de Nederlandstalige literatuurliefhebber een gezegend jaar is omdat in dit jaar deze bundel werd geboren. [Tom De Keyzer]
Dr. M.C.A. v.d. Heijden
Saba (1883-1957) hoort tot de beste Italiaanse schrijvers van de 20e eeuw. Hij bleef buiten elke literaire stroming. Erkenning kwam pas laat. Saba is geboren en getogen in Triëst, tot 1918 deel van Oostenrijk, een kosmopolitische havenstad met een zeer gemengde bevolking. Als zoon van een joodse moeder groeide Saba op in een joodse omgeving. Hij heeft de stad en het joodse milieu van zijn jeugd mooi beschreven. Als dichter onderscheidde Saba zich door een eenvoudige, directe taal, waarmee hij subtiel kinderlijke verwondering, leed of gemis uitdrukte. Ook zijn proza - korte verhalen, schetsen, beschouwingen en de autobiografische roman 'Ernesto' - is ongekunsteld en op de man af. Het eerder al afzonderlijk in vertaling verschenen 'Ernesto' is een openhartig relaas van zijn puberteitsjaren; het verscheen lang na Saba's dood. Bij het ouder worden werd Saba steeds meer gekweld door psychisch lijden. Dit boek geeft een goede keuze uit zijn gedichten, proza en brieven, vertaald door een keur van vertalers. Een Tijdtafel, een Nawoord 'over Saba's wonderbaarlijke wereld' en aantekeningen bevorderen een goed begrip van Saba's interessante oeuvre. Verzorgde uitgave met fotokatern en leeslint; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.