Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2003 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : HORW |
Besprekingen
31/12/2003
De ontdekkingsreizen van James Cook blijven het onderwerp van hevige bewondering en controverse. Velen bewonderen de ondernemingslust en prestaties van Cook. Anderen zien hem als diegene die de weg heeft bereid voor het imperialistische Westen, met alle nefaste gevolgen van dien voor de bewoners van de Stille Oceaan. Elke hedendaagse discussie van Cooks reizen moet onvermijdelijk rekening houden met dat kritische perspectief.
De Amerikaanse journalist Tony Horwitz behoort tot de bewonderaars van James Cook. In zijn inleiding tot De ongetemde wereld somt hij op: Cook, van zeer lage afkomst, maakte een uitzonderlijke carrière, van jongmaatje op een kolenschip tot kapitein en lid van de Royal Society. Hij legde tijdens zijn reizen meer dan 320.000 kilometer af, ontsloot een enorm deel van de wereldkaart, en zijn ontdekkingen hadden grote invloed op het vervolg van de wereld- en cultuurgeschiedenis. Maar de uiteindelijke fascinatie ligt voor Horwitz in de eerste contacten die Cook had met onbekende volkeren. Hij roemt de open, tolerante houding van Cook tegenover hen. Het roept bij Horwitz jeugdsentiment op naar de tv-serie 'Star Trek'. Vandaar de Engelse ondertitel 'Boldly going where Captain Cook has gone', die in de Nederlandse vertaling verloren is gegaan. Ook de vertaling van de hoofdtitel is ongelukkig: De ongetemde wereld ruikt naar kolonialisme, het Amerikaanse Blue latitudes of Britse Into the blue is heel wat neutraler. Met zijn ondertitel geeft Horwitz aan dat hij in de voetsporen van Cook (en Kirk) wil treden, wat natuurlijk niet meer mogelijk is, want die onbekende wereld is sindsdien grondig en gruwelijk veranderd. Horwitz besluit dan maar op zoek te gaan naar sporen van en beelden over Cook, in de hoop "het Engelse en het inheemse gezichtspunt bij elkaar te brengen". Ook wil hij proberen binnen te dringen tot de ziel van de als koelbloedig en streng bekend staande Cook.
De ongetemde wereld bestaat dus uit twee verhalen die ineengewoven worden: de geschiedenis van Cooks reizen en het reisverhaal van de auteur. De meeste aandacht gaat naar de reis met de Endeavour (1768-1771), die Cook naar Tahiti, Nieuw-Zeeland en Australië bracht. De twee reizen met de Resolution (1772-1775, 1776-1779) worden tesamen genomen. Dankzij de gigantische literatuur die er bestaat over Cooks reizen, niet het minst de vele verslagen van de officieren en wetenschappers die meevoeren, kan Horwitz een indringende beschrijving geven van de voorbereidingen, de logistiek, het harde zeeleven, de contacten met de ontdekte volkeren, het lot van de bemanning, de cartografische en wetenschappelijke resultaten.
De reizen van Horwitz zelf zijn gevarieerd. Hij vaart een stukje mee met een replica van de Endeavour, en later doet hij een stukje van Cooks tocht in de woelige Shelikof Strait bij Alaska over. Hij bezoekt Tahiti (waar hij de schrijnende verloedering waarneemt die het gevolg van de mythe over Tahiti als seksueel paradijs), Bora-Bora (ook verloederd), Niue (Cooks benaming Savage Island lijkt verder te leven in het individualisme van de inwoners) en Tonga (waar de bevolking zeer wantrouwig staat tegenover westerlingen). In Nieuw-Zeeland en Australië staat hij stil bij de moeilijke maar langzaam verbeterende contacten tussen de oorspronkelijke en geïmmigreerde bevolking. Op Hawaï treft hij zowel de teloorgang van de inheemse cultuur aan als restanten ervan in afgelegen valleien. Sporen van Cook vindt Horwitz terug in standbeelden en festivals ter ere van Cook, maar ook onverwachts in zogezegde afstammelingen van Cook op Tonga of in een pijl die gemaakt zou zijn van Cooks scheenbeen. In heel Polynesië kan de auteur uiterst negatieve uitspraken verzamelen -- zoals 'Captain Crook' -- over Cook als de eerste imperialist, de man die de teloorgang van de oorspronkelijke bewoners in gang zette. Maar op Hawaï biedt de kunstenaar Herb Kawainui Kane een genuanceerde visie in zijn schilderijen en teksten. Kane benadrukt het rijke contact tussen Cooks bemanning en de bevolking, iets wat in latere, koloniale tijden veel minder het geval was.
Horwitz sluit zich (iets te) gaarne aan bij die genuanceerde visie, omdat hij er op uit is de reputatie van Cook te redden. Zijn boek presenteert een detaillistisch beeld van James Cook en zijn reizen maar schiet tekort wat betreft de context en gevolgen van de ontdekkingsreizen. Nochtans bevat De ongetemde wereld een uitmuntende, geannoteerde literatuurlijst waaruit blijkt dat Horwitz over alle aspecten van Cooks reizen heeft gelezen, zoals bv. de kunsthistorische studies van Bernard Smith (hoe de reisverslagen en tekeningen aanleiding gaven tot een mythisch beeld van Polynesië) of de controverse tussen de antropologen Gananath Obeyesekere en Marshall Sahlins (of Cook nu als god vereerd -- en gedood -- werd door de Hawaïanen of niet). De auteur haalt die verschillende aspecten aan, maar op te summiere wijze. Het is jammer dat zovele pagina's gewijd worden aan folkloristische uitbeeldingen van Cooks reizen (bv. een dronken opvoering van Cooks landing in Cooktown, Australië), tegenover de soms korte notities over de interculturele en 'eerste contacten' problematiek. Tegenover die ernstige problemen komen de reizen van Horwitz soms oppervlakkig en zelfs onnozel over.
James Cook had een open houding tegenover de Polynesiërs en hij was zich bewust van de nefaste invloed die de ongelijkheid in deze eerste contacten kon hebben. Hij probeerde de introductie van ijzerwaren en wapens, die de machtsverhoudingen op de eilanden verstoorde, alsook de verspreiding van venerische ziektes door de matrozen te beperken, tevergeefs. Horwitz haalt dit bewustzijn meermaals aan als bewijs van Cooks oprechte inborst, maar evengoed kon de kapitein de brute macht van zijn wapens laten gelden en evengoed zette hij zijn ontdekkingen stevig verder. Hij was nu eenmaal de vertegenwoordiger en pionier van een imperialistische grootmacht, en zijn goede karaktertrekken hadden gewoon geen invloed op de verdere geschiedenis. Horwitz herhaalt voldoende dat die geschiedenis zo onaangenaam was, en stelt dat vast in de plaatsen die hij bezoekt, maar gaat er te weinig op in opdat we beter zouden begrijpen wat eerste en interculturele contacten inhouden wanneer de deelnemende partijen zo verschillen in macht en mogelijkheden. [Chris Bulcaen]
Drs. J.P. Bringman
James Cook verwierf wereldfaam als ontdekkingsreiziger en kartograaf. Horwitz, een journalist met Pulitzer-palmares, leest diens dagboeken en ontwikkelt daarna een passionele interesse: hij leest, maakt een reis met een replica van de "Endeavour" en bezoekt plaatsen waar echte of vermeende Cook-relicten zijn te vinden. Hij verdiept zich in de manier waarop Cook lokale bevolkingen tegemoet trad. Desgewenst kan men bij zo'n beschrijving de nadruk leggen op het kolonialistiche aspect en de desastreuze verspreiding van westerse ziekten. Sommigen proberen, b.v. uit sympathie voor het lot van de aboriginals de geschiedenis in die zin te herschrijven. Anderen benadrukken Cooks beschaving brengende heroiek en proberen de misdaden die door de blanken ten opzichte van de aborigines ( tot ver in de 20e eeuw) werden gepleegd, te verdoezelen. Horwitz streeft naar een waarheidsgetrouw en genuanceerd beeld van het "gevolg" van Cooks ontdekkingen. Dit beeld wordt voortdurend gekoppeld aan historische gebeurtenissen en een beschrijving van zijn eigen pelgrimage. Belangwekkende materie, goed geschreven.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.