De ontheemde
Malika Mokeddem
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Geus, cop. 2003 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MOKE |
31/12/2003
<4>"Ballingschap ligt in de manier waarop de mensen me aankijken", oppert het hoofdpersonage. Striptekenares Nora Carson is een 'kind van drie landen': dochter van een Algerijnse moeder en een Ierse vader, en opgegroeid in Frankrijk. Het levert haar de nodige identiteitsproblemen op, vooral door de afkeurende blik van de anderen, de 'autochtonen'. Hoezeer haar geliefde, de Algerijnse muzikant en vluchteling Jamil, ook zegt dat hun identiteit ligt in "tekenen, muziek en de zee", toch blijft er een zekere nostalgie naar een moederland en een eenduidige identiteit.
Identiteit en migratie, gemeenschap en traditie versus vrijheid, de Algerijnse tragedie, het lot van de Algerijnse vrouwen, het zijn de vaste thema's van Mokeddems oeuvre (waarvan al vier titels in het Nederlands werden vertaald: Blauwe mensen, Yasmine, De ontheemde, Dromen en moordenaars). Maar ditmaal worden die thema's niet meteen op de lezer losgelaten want de roman vangt aan met Nora die ontwaakt uit bewusteloosheid. Ze dobbert rond in een zeilboot ergens in de Griekse wateren en lijdt aan geheugenverlies, kent zelfs haar eigen naam niet meer. Enig houvast is dat ze blijkbaar bekwaam is in het zeilen. Uit een briefje, nagelaten door een zekere J., maakt ze op dat ze neergeslagen is tijdens een gevecht op de boot, dat ze in gevaar is en beter een valse identiteit aanneemt. Terwijl ze westelijk vaart, via Sicilië en Sardinië naar Spanje, komen stilaan beelden en feiten terug. De meeste herinneringen wint ze terug via het tekenen, van haar vader, van Medusa's en walvissen, van dramatische gebeurtenissen uit haar leven. Sporadische berichten van de buitenwereld doen haar het (Algerijnse) drama beseffen waarin zij, haar geliefde en hun vriend J. zijn verwikkeld. Vanaf Sicilië wordt ze geholpen door de vreemde schipper Loïc Lemoine, die haar steeds op een afstand volgt en nu en dan contact neemt.
Door haar geheugenverlies is Nora Carson verplicht de zoektocht naar een identiteit, die haar leven beheerste, opnieuw te maken. Deze nieuwe zoektocht is des te indringender omdat een maand voorheen haar moeder is gestorven, een moeder die ze dertig jaar lang niet gezien had en uit haar leven had geschrapt. Die band met haar moeder weet ze uiteindelijk terug te vinden, maar de verzoening met haar identiteit als balling wordt aan diggelen geslagen door een dramatische gebeurtenis. Mokeddem lijkt te suggereren dat de kinderen van verschillende culturen en ballingen nooit rust en tevredenheid zullen vinden.
Het geheugenverlies van Nora is een interessant uitgangspunt voor het beschrijven van dit identiteitskluwen. De zeiltocht doorheen de Middellandse Zee wordt een zwaar geladen terugtocht naar de vaste wal van het verleden. Setting en thema doen natuurlijk denken aan de zwerftocht van Odysseus. De associatie tref je ook aan in de talrijke kleine verwijzingen naar wezens uit de de Odyssee en de Griekse mythologie. De naam van Odysseus wordt gebruikt door Lemoine wanneer hij opmerkt dat de zee nu niet meer enkel het type van de mannelijke Odysseus kent, maar ook de vrouwelijke, zoals Nora. En ook naar dat andere beroemde verhaal, de Ulysses van James Joyce, verwijst Mokeddem via de naam van haar hoofdpersonage, dezelfde als van Joyces vrouw. En Nora's vader is afkomstig uit Galway.
Maar de Nederlandse titel misleidt ons als we zouden denken dat Mokeddems roman uitgebreid verwijst naar de Odyssee. De oorspronkelijke Franse titel bedraagt slechts één woord, N'zid, een Arabisch werkwoord dat zowel 'ik zal doorgaan' en 'ik word geboren' betekent. Het werd gebruikt, als vraag, door Jamil de eerste maal dat Nora hem ontmoette: hij was luit aan het spelen op een verlaten plek aan de Spaanse kust, en toen Nora hem tegemoet trad, vroeg hij of 'N'zid?', hij door zou gaan met spelen? De vraag van Jamil is een van de eerste zaken die Nora zich herinnert na haar ontwaken, en de stem drijft haar verder, naar Cadaqués, waar ze een vorm van thuiskomen kan verwachten. In zijn beide betekenissen is N'zid het leidmotief van Nora's zoektocht naar verleden, identiteit, en uiteindelijk een nieuwe toekomst.
Mokeddems roman is rijk aan intertekstualiteit, aan symbolen en lagen van betekenis, en ook aan verwijzingen naar haar eerdere boeken. Ze bekijkt haar vertrouwde thema's dit maal vanop een afstand, in een abstracter verhaal, en ruimt een centrale rol in voor het kunstenaarschap als de plaats waar 'tussenfiguren' en 'zonderlingen' thuis kunnen horen. Het mooist is misschien wel hoe ze het leven op de Middellandse Zee zeer plastisch -- de kleuren en geuren, het zout, de winden -- beschrijft, en van meerdere betekenissen voorziet, vaak in lijn met wat men in het verleden over deze zee dacht. Maar soms is de roman een beetje te zwaar op de hand, zeker qua stijl -- "de bombastische beeldrijke taal van de mensen van de woestijn" waar ze het zelf over heeft. Af en toe merk je ook dat het plechtstatige Frans in een wat te stroef Nederlands is vertaald. [Chris Bulcaen]
M. Kruse-Gerhards
Midden op de Middellandse zee komt op een zeilboot een vrouw bij bewustzijn. Ze weet niet wie, wat of waar ze is, geheimzinnige boodschappen bereiken haar via de marifoon, een man volgt haar, ze wordt gezocht door ongure kerels. Dit aspect van het verhaal wordt aan het einde snel opgelost door een brief en een radiobericht. Belangrijker is het ontheemd zijn, nergens thuis, zoekend, half Algerijns, half Frans. Het verhaal wordt verteld in beeldrijke taal; een verteller en een gedachtestroom (cursief) wisselen elkaar af, de Algerijnse strijd voor onafhankelijkheid speelt een rol in de zoektocht naar zichzelf. De auteur was een opstandig meisje uit een klein dorp in Algerije, werd arts en zet zich nu in voor immigranten in Frankrijk als huisarts. Gebonden, kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.