Narcissus en echo : opstellen over Simon Vestdijk
Rudi Van der Paardt
Rudi Van der Paardt (Samensteller)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2003 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 829.2 PAAR |
31/12/2003
De Griekse muzenzoon Orpheus kon met zijn zang- en lierspel dieren, bomen en stenen lokken. Kort na zijn huwelijk met de bosnimf Eurydice, verloor hij haar door een dodelijke slangenbeet. Hij leed erg onder dat verlies, maar slaagde erin met zijn magische muziek de goden van de onderwereld te ontroeren. Wanneer hij het schimmenrijk verliet, zou Eurydice hem volgen, als hij onderweg maar niet omkeek. Toen hij dat op het einde van de weg toch deed, verloor hij haar opnieuw. Omdat hij bleef treuren en geen vrouw hem nog kon bekoren, werd hij door bacchanten gestenigd en in stukken gescheurd. Zijn zingend hoofd en zijn lier bereikten via de zee het eiland Lesbos, waar later de eerste lyriek zou ontstaan (met Alcaeus en Sappho). Rudi van der Paardt heeft rond deze motieven fragmenten uit de moderne Nederlandse literatuur verzameld.
In een inleiding schetst de auteur de evolutie en groei van het verhaal. Hij bespreekt de versies van o.m. Apollonius van Rhodos en Phanocles (3e eeuw v.C.) en de Latijnse schrijvers Vergilius en Ovidius vanuit hun context, vergelijkt ze met elkaar en wijst op elementen die de latere receptie bepaald hebben. Verder heeft hij aandacht voor de interpretaties in de Middeleeuwen (allegoristen) en de renaissance, en voor het succes van het verhaal in de 19e en 20e eeuw.
De bloemlezing bestaat uit 28 titels, samengebracht onder de rubrieken 'Argonautentocht', 'Orpheus zonder Eurydice', 'Het eerste verlies', 'Het tweede verlies' en 'Nachleben'. Er zijn losse Orpheus-gedichten (van o.m. A. Verwey, I. Gerhardt, Lucebert, H. Warren) en gedichtencycli (van o.m. J.P. Guépin, J.A. dèr Mouw, H. Speliers). De prozastukken bestaan uit zelfstandige verhalen (zoals Cammeeën van L. Couperus en Omzien als wapen van H. Nolthenius), maar vooral uit fragmenten (uit werk van o.m. M. Gijsen, H. Haasse, H. Mulisch, J. Brouwers, W.F. Hermans). De inhoudelijke verscheidenheid binnen de rubrieken is groot. De auteur maakt geen onderscheid tussen bewerkingen en travesties (verhalen die in een hedendaags tijdskader elementen uit de mythe hernemen). Soms is het Orpheus-thema nauwelijks herkenbaar, of, zoals in het verhaal Geyerstein's dynamiek van W.F. Hermans, lijkt het zelfs niets met het Orpheus-thema te maken te hebben. Maar in een toegevoegd essay zijn enkele indicatoren verduidelijkt. Andere (in het laatste deel bijeengebrachte) essays en commentaren verduidelijken het werk van o.m. J.A. dèr Mouw en H. Haasse, en ook Luceberts 'Orpheus'-gedicht (een verhelderende close-reading door P. Claes).
Hoewel het hier om een interessante bloemlezing gaat, valt er op de samenstelling en presentatie toch een en ander aan te merken. Doordat de fragmenten van de bloemlezing niet afzonderlijk ingeleid zijn, zullen (vooral bij de travesties) vele allusies onopgemerkt blijven. De inleiding verwijst naar heel wat fragmenten, maar er is geen index voorzien, wat het opzoeken lastig maakt. Een korte introductie bij elk fragment zou de toegevoegde essays overbodig maken; hun grondige behandeling heeft wel een illustratieve waarde, maar ze lijken wat lukraak gekozen. Vooral bij de drie fragmenten onder de rubriek 'Nachleben' zou meer uitleg wenselijk zijn.
In zijn inleiding wijst Van der Paardt erop dat hij niet alle werken met een Orpheus-thematiek ter sprake bracht: van sommige kon hij geen representatief fragment vinden, andere vond hij van onvoldoende kwaliteit. In alle geval bleven drie voor dit thema belangrijke Vlaamse romans (travesties) onvermeld. Tot de magisch-realistische romans van H. Lampo (waarin de archetypen, waaronder mythische verhalen, aan de oppervlakte komen) behoort De goden moeten hun getal hebben (1964, of -- vanaf 1974 -- Kasper in de onderwereld). Deze roman verenigt rond het hoofdpersonage de drie essentiële elementen van deze mythe (het mysterie van de dood, de liefde de wonderlijke kracht van de kunst) en bevat meerdere significante details. In De slaapwandeling (2000) van H. Claus verwijzen o.m. een soort van hellevaart, de teruggevonden geliefde en het omkijken naar de mythe. Deze elementen zijn ook, hoewel minder duidelijk, aanwezig in Memoires van een luipaard (2001) van Peter Verhelst, een werk dat de auteur zijn eigen versie van het liefdesverhaal noemde.
Rudi van der Paardt heeft een interessante bundel samengesteld, waaruit alleszins de veelzijdigheid van de Orpheus-receptie blijkt. Maar hij heeft de lezers te zeer aan hun eigen lot overgelaten. [Jef Ector]
T. van Deel
Rudi van der Paardt is classicus en een kenner van de nawerking van antieke motieven in de moderne Nederlandse literatuur. Een van de meest verwerkte mythes is die van Orpheus (en Eurydice). In een glasheldere inleiding laat Van der Paardt zien dat de Orpheus-figuur in de Griekse en Romeinse literatuur een bepaalde ontwikkeling heeft doorgemaakt en dat pas Vergilius ('Georgica') de tweede dood van Eurydice, door het omkijken van Orpheus, heeft geïntroduceerd. De bloemlezing bevat gedichten en proza (fragmenten) van een dertigtal auteurs, onder anderen Achterberg, Brakman, Brouwers, Gerhardt, Haasse, Hermans, Lucebert, Mulisch, Otten, Presser, Vestdijk, Warren. In vijf afdelingen komen de Argonautentocht, Orpheus alleen, het eerste verlies van Eurydice, het tweede verlies, en het Nachleben in kunst en literatuur aan bod. Het geheel wordt, logisch, afgerond met essays en commentaren, die Orpheus of orfische literatuur tot onderwerp hebben. De bloemlezing bewijst dat het antieke erfgoed nog springlevend is en op heel gevarieerde manieren in de literatuur wordt verwerkt. Gebonden uitgave met enkele kleine zwartwitillustraties; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.