In de plaats van liefde
Etienne Van Heerden
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meulenhoff, cop. 2002 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : HEER |
31/12/2003
Jaarendag: een onooglijk dorpje in de Karoo, aan de voet van Berg Onwaarschijnlijk. Daar staat de tijd voor altijd stil, ogenschijnlijk althans. Wat sluimert aan bijna eeuwenoude vetes tussen de Berghs en de Pistoriussen, de twee families die het voor het zeggen hebben in het dorp, vormt de basis voor Het zwijgen van Mario Salviati, de nieuwe roman van de Zuid-Afrikaanse auteur Etienne van Heerden. Een ronduit fascinerende roman over begeerte, kunst en het land.
<4>Waar over gezwegen wordt in Jaarendag, waarom dit precies gebeurt en hoe het verleden bijna lijfelijk aanwezig blijft in het dorpje: daar draait het allengs meer om voor Ingi Friedländer die met een welomschreven opdracht in Jaarendag arriveert, maar gaandeweg op een wel heel persoonlijke manier bij de in elkaar vervlochten geschiedenissen betrokken raakt. Friedländer, eind twintig, heeft na haar opleiding aan de schilderacademie haar ambities om het als creatief artiest waar te maken, opgeborgen om te kiezen voor een vlakke, voorspelbare en saaie loopbaan als museumconsulente. Met Jonty Jack, beeldhouwer uit Jaarendag, moet zij onderhandelen om diens veelbesproken beeld 'Visman steigert' aan te kopen. Volgens het verhaal dat Jonty Jack zelf de wereld heeft ingestuurd, is het beeld niet door hem gemaakt, maar is het uit de grond opgerezen, volmaakt en af zoals mensenhanden het nooit hadden kunnen maken. Het beeld, mens en dier tezelfdertijd, stelt een dolfijn voor die uit het water opspringt, of een opvliegende zwaan, maar het vertoont in zijn opbouw ook gelijkenissen met een haai. Het zwijgen van Mario Salviati is misschien wel in de eerste plaats een roman over de kunst. Jonty Jack, die zich letterlijk en figuurlijk uit de context van zijn dorp heeft teruggetrokken, voelt het zo aan: "Ik weet dat het in de liefde draait om het geven van leven, van ruimte en energie. Maar bij mij bestaat altijd de angst dat het object van mijn liefde weer verdwijnt, dat ik alleen achterblijf. Vandaar de beelden; het houwen, hakken, zagen en timmeren -- alles om de geliefde bij mij te houden". Meer en meer wordt het Ingi Friedländer op haar zoek- en dwaaltocht door de geschiedenis van Jaarendag duidelijk dat het verhaal van het dorp in wezen het verhaal is van kunstenaars: de doofstomme Salviati die zijn Mariabeeld maakte, de grottekeningen van de San, de enigmatische kapitein,William Gird, wiens tekeningen tot in het koninklijk paleis in Engeland zijn geraakt... tot zelfs de modekoning Meerlust Bergh, die in het dorp fortuin maakte met zijn ontwerpen met en rond struisvogelveren. Kunstenaars, weet Friedländer, leggen verdriet en mythe vast, ze drukken hun stempel op het landschap.
Met zijn roman gaat Van Heerden diep, heel diep in op de vraag naar de positie van de schrijver, en van de kunstenaar in het algemeen, in het huidige Zuid-Afrika: "Niets is ooit afgewikkeld; wij zijn als de jaarringen in een boom, gevangen in dezelfde stam." Daarom zullen mensen altijd moeten terugkeren naar de wonden van het verleden. Zegt Jonty Jack op zeker moment: "Als je kunstenaar wilt zijn, dan moet je niet vergeten waar je vandaan komt. Je moet dicht bij het materiaal leven dat je voor het grijpen hebt. Dat is je kapitaal. Maar je moet ook afstand scheppen tussen jezelf en de plek waar je vandaan komt".
<4>Aan de roman gaat een korte proloog vooraf, waarin verteld wordt over de koets waarmee GrootKarel Bergh verdween op het moment dat zijn klimwaterproject leek te mislukken. In zijn hand hield hij een document, de derde kaart die de onmisbare informatie bevatte die moest leiden naar de Goudput. Het zwijgen van Mario Salviati is, naast een roman over de creativiteit, (ook) een regelrechte thriller of speurdersroman. Gaandeweg ontwart Ingi Friedländer het kluwen van verhalen rond het verleden dat op Jaarendag weegt. Blijkt dan dat ook hier heden en verleden niet van elkaar gescheiden kunnen worden, echtparen en families vertakken zich in elkaar, het ene gezin kan moeilijk van het andere worden losgemaakt. Vooraan in het boek staat een stamboom die alles duidelijk moet maken. Van Heerden balt de geschiedenis samen in die van de families Bergh en Pistorius. Als iedereen in het dorp in de ban van het goud leeft, dan moet dit worden teruggevoerd naar het begin van de 20e eeuw, toen veldkornet Pistorius met de goudschat van president Krüger door het land trok om die uit handen van de Engelsen te houden. Niet alleen het goud vervoerde hij met wat later de spookkoets zou worden, ook vijf kinderhandjes, die aan de Engelse regering moesten bewijzen hoe hardvochtig werd opgetreden tegen de lokale bevolking. In Jaarendag aangekomen beseft Pistorius dat hij zijn zwerftocht beter stopt. De goudschat wordt begraven, waar blijft een raadsel waar niemand het over heeft in Jaarendag, maar waarvan iedereen weet dat iedereen ermee bezig is. Met Ingi als katalysator wordt het verhaal van de families gereconstrueerd. Dit van Pistorius bv., met centraal erin zijn relatie tot Oma Siela Pedi, de bruinvrouw die de hallucinerende tocht met de goudkoets meemaakte, maar in Jaarendag door de kornet werd gedumpt. Er is Meerlust Bergh die met zijn Aziatische vrouw Irene Lampak de struisvogelmode tot ongekende hoogtes leidde; GrootKarel Bergh, die zijn project het water over Berg Onwaarschijnlijk te leiden, uitwerkte, maar het in eerste instantie zag mislukken. En hier komt Mario Salviati direct meespelen. De doofstomme, later ook blinde Salviati kwam in de Tweede Wereldoorlog als krijgsgevangene in Jaarendag aan. Met GrootKarel werkt hij het waterproject uit en hij zorgt ervoor, nadat zijn baas is verdwenen, dat het water ook effectief Jaarendag zal bereiken. Schitterend is de manier waarop Van Heerden zijn Salviati van bij zijn aankomst een steen in de handpalm laat houden. Met de jaren zal de steen in zijn hand vastgegroeid zijn en uiteindelijk het geheim van de goudput blijken te bevatten. Ingi ontdekt het geheim, maar gooit hem weg. Een daad van bevrijding, zoals wordt gesuggereerd in het slotbeeld van de roman: Ingi "ziet een groep springbokken pronkend hun balletsprongen uitvoeren. 'Mario Salviati' , fluistert ze naar de dieren, die heerlijk uitgelaten, met scherpe zintuigen en vol levensvreugde, over de rotsen springen".
<4>Met Het zwijgen van Mario Salviati evoceert Etienne van Heerden, net als in zijn vorige romans, heel overtuigend de osmose in het Afrikaanse denken en zijn van werkelijkheid en mysterie. In dit samengaan, het in elkaar overvloeien van dimensies die binnen het westerse denken strikt van elkaar gescheiden blijven, toont Van Heerden hoe heden en verleden kristalliseren in een punt, een goudpunt om in de termen en de beelden van de roman te spreken, dat richting geeft aan het leven. En waar de kunstenaar moet leren mee omgaan om zijn boodschap te formuleren. Een boodschap die inHet zwijgen van Mario Salviati zo veelkleurig wordt verwoord, dat we hier zonder aarzelen kunnen spreken van een meesterwerk. Een boodschap die gaat over afstand: afstand doen van het goud (Ingi die de steen weggooit, metafoor voor het afwijzen van hebberigheid en bezitsdrang), afstand nemen in de kunst (Ingi en Jonty Jack die de kunst definiëren), afstand doen als Mario Salviati, die niets zegt, maar zoveel te zeggen heeft. [Jooris Van Hulle]
Drs. Cees van der Pluijm
Van Heerden (1954) is een van de moderne Zuid-Afrikaanse prozaïsten met wereldfaam. "De betoverde berg", "De stoetmeester", "Casspirs en campari's", "Kikuyu" zijn enkele van zijn veelgeprezen en vaak lijvige boeken. Deze nieuwe roman is een allesomvattend werk. Van Heerden vermengt zes hier niet navertelbare hoofdverhalen (en een aantal kleinere) met bijna alle denkbare romangenres en omspant meer dan een eeuw geschiedenis, met een klein Zuid-Afrikaans stadje als basis. Het resultaat is een wereldroman over de "condition humaine" waarin geen thema onaangeroerd blijft en de verhalen elkaar versterken en becommentariëren. Een en ander vergt geconcentreerde lezing en herlezing, waarbij de roman telkens weer tot nieuwe inzichten leidt. Hoezeer ook historisch is de actualiteit van de thematiek verbijsterend, al is het maar omdat liefde, strijd, ontwikkeling, kunst, multiculturaliteit, ambitie en ondergang van alle tijden en het leven zelf zijn. Dat dit een meesterwerk is, lijdt geen twijfel. Paperback; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.