Een toekomst zonder mannen : wordt de man met uitsterven bedreigd ?
Bryan Sykes
Bryan Sykes (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Kern, cop. 2002 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 600.1 SYKE |
31/12/2002
Misschien is het een idee voor een origineel kerstcadeau. Bij het bedrijf Oxford Ancestors staan oermoeders in de uitverkoop. Voor 250 euro onderzoekt het bedrijf welke reis je DNA moest afleggen voor het jou op het lijf werd geschreven. De leidraad naar het verleden is een piepklein stukje DNA dat doorheen duizenden generaties van moeder op dochter werd doorgegeven. In de startblokken van deze genetische estafette stonden, wat Europa betreft, zeven vrouwen. In De zeven dochters van Eva vertelt Bryan Sykes, de oprichter van Oxford Ancestors hoe hij de prehistorische meisjes op het spoor kwam.
"Wij kunnen met uw DNA het verleden op-helderen, niet de toekomst voorspellen." Dat is de leuze van Oxford Ancestors. Het bedrijf doet gouden zaken. Sinds de oprichting in 2000 lieten al meer dan tienduizend mensen hun DNA onderzoeken om na te gaan van welke oermoeder ze afstammen: Ursula, Xenia, Helena, Velda, Tara, Katrine of Jasmine. Het zijn de fictieve namen van vrouwen die ooit écht geleefd hebben, ergens tussen 45.000 en 10.000 jaar geleden. Praktisch alle Europeanen zijn verre achterkleinkinderen van één van deze zeven vrouwen en behoren tot één van de zeven Europese clans. De rest van de wereldbevolking kan ondergebracht worden in 26 gelijkaardige clans. Alle zes miljard mensen die vandaag de dag leven zijn dus nakomelingen van drieëndertig voorhistorische grootmoeders. Het erfelijk materiaal van deze oermoeders kan je terugbrengen tot dat van één enkele vrouw die leefde in de hoorn van Afrika. Eva's huid was niet blozend wit, maar donker als ebbenhout.
De procedure om herenigd te worden met je oermoeder is erg eenvoudig. Op de web-site van het bedrijf vul je een formulier in en enkele weken later krijg je een staalnamepakket in de bus. Dat bestaat uit een borsteltje waarmee je langs de binnenkant van je wang moet strijken. Op die manier komen voldoende cellen los waaruit het labo je DNA kan isoleren. Dat staal stuur je terug naar Oxford en een tijd later ontvang je een officieel certificaat en een afstammingsschema dat duidelijk maakt tot welke clan je hoort. Voor de meeste klanten is het niet meer dan een dure gadget. Voor Oxford Ances-tors is het labowerk erg winstgevend en bovendien levert het een gigantische databank op voor verder onderzoek.
De vrouwelijke lijn
Het labo van professor Sykes, dat jaren geleden ook het DNA van de beroemde ijsmummie Ützi onderzocht, gebruikt slechts een nietig onderdeel van het erfelijk materiaal voor analyse: het mitochondriaal DNA (mtDNA). Mitochondria komen voor in elke lichaamscel. Het zijn minuscule compartimentjes die suiker verbranden met zuurstof en zo brandstof produceren die de cel kan gebruiken. Vermoedelijk waren mitochon-dria oorspronkelijk vrij levende bacteriën die honderden miljoenen jaren geleden werden opgeslokt door grotere cellen. Het nieuwe verbond leverde beide cellen voordeel op. In ruil voor het opgeven van hun zelfbestuur kregen de mitochondria een veilig afgeschermd bestaan binnenin de andere cel en die cel profiteerde van het vermogen van mitochondria om zuurstof om te zetten in energie. Zo ontstonden de meer ontwikkelde cellen waaruit alle hogere plant- en diersoorten zijn opgebouwd. In de miljoenen jaren die daarop volgden, werd het verbond onomkeerbaar. De genetische controle werd centraler en de meeste mito-chondriale genen werden overgeheveld naar de kern van de cel. Een klein, maar essentieel stuk van het mtDNA bleef echter altijd bewaard in de mitochondria zelf. Daarop liggen de genen die de energie-productie controleren.
Ook eicellen en zaadcellen maken gebruik van mitochondria voor hun energie-pro-ductie. Bij spermacellen zitten die mito-chondria geconcentreerd in de hals. Die breekt echter samen met de staart af, zodra de zaadcel een eicel binnendringt. In de bevruchte eicel komen dus louter mitochondria van de moeder voor en daarom erven haar kinderen enkel haar eigen mtDNA. Zijzelf heeft haar mtDNA geërfd van haar moeder en dat gaat zo door tot we uitkomen bij de moeder der moeders: de mitochondriale Eva.
Het voordeel van deze vrouwelijke afstam-mingslijn is dat ze heel rechtlijnig verloopt. Terwijl in de celkern chromosomen van vader en moeder door elkaar worden geschud en stukken uitwisselen, blijft mtDNA bespaard van die grillige ruilhandel. Het wordt van generatie op generatie vrijwel identiek doorgegeven. De enige veranderingen die het ondergaat, zijn mutaties, kleine kopieerfouten die af en toe bestendigd worden in het mtDNA. Dat gebeurt ongeveer eenmaal om de achthonderd generaties met de regelmaat van een klok. Hoe meer mutaties zijn ingebouwd in het hedendaags mtDNA, hoe verder de afstammingslijn teruggaat in het verleden.
Jagers of landbouwers
Professor Sykes is niet de grondlegger van het idee van mitochondriale afstamming. Wel was hij de eerste die op deze manier een vrouwelijke stamboom uittekende voor Europa. Hij onderscheidde zeven verschillende types van mtDNA, die je kan toeschrijven aan zeven vrouwen die effectief duizenden jaren geleden hebben geleefd. Deze vrouwen zijn de enigen wier mtDNA tienduizenden jaren lang tot in de 21e eeuw werd doorgegeven. De stambomen van andere vrouwen uit hun tijd zijn op een bepaald moment in de geschiedenis doodgelopen. Ofwel hadden ze geen nakomelingen, ofwel brachten ze enkel zonen voort.
Tot Sykes' eigen verbazing gingen de vrouwelijke afstammingslijnen veel verder terug in de tijd dan hij had gedacht. De gangbare theorie was immers dat alle moderne Europeanen nakomelingen zijn van landbouwers uit het Midden-Oosten. Die zouden zo'n tienduizend jaar geleden de toenmalige nomadenbevolking in Europa onder de voet hebben gelopen. Zes van de zeven Europese oermoeders bleken echter te stammen uit een tijd waarin nog lang geen sprake was van landbouw. De meeste Europeanen zijn nazaten van prehistorische jagers. Slechts een vijfde is verwant aan de landbouwersvrouw Jasmine, die 10.000 jaar geleden in Syrië woonde. Blijkbaar heeft er nooit een grootscheepse invasie van landbouwers plaats gehad in Europa.
De bevindingen van Sykes gingen regelrecht in tegen de ideeën van de meest vooraanstaande genetici en archeologen. De academische wereld onthaalde zijn onderzoek dan ook bijzonder gereserveerd. Jaren later moesten zijn grootste tegenstanders echter hun kritiek inslikken, toen ook onderzoek naar het Y-chromosoom de pre-agrarische jagers aanwees als de belangrijkste voorouders van het huidige Europa. In dit geval verliep het bewijs langs de mannelijke evolutielijn. Het Y-chromosoom wordt nl. louter van vader op zoon doorgegeven.
In De zeven dochters van Eva doet Sykes het verhaal van zijn spectaculaire zoektocht naar de oorsprong van de moderne mens. Daarin speelt hij zijn rol van de onbevangen geleerde iets te nadrukkelijk uit, maar tegelijk geeft hij een vrij realistisch beeld van het wetenschappelijk onderzoek in praktijk. Op het einde van zijn boek laat hij zijn fantasie de vrije loop en schetst een beeld van de mogelijke levensverhalen van Ursula, Xenia, Helena, Velda, Tara, Katrine en Jasmine. Zo was zijn eigen oermoeder, Tara, die 17.000 jaar geleden in Noord-Italië leefde, de trotse uitvindster van de boot. Voor de diehard wetenschapper is dat misschien een brug te ver, maar Sykes wil met zijn verhalen enkel aantonen dat zijn oermoeders vrouwen waren van vlees en bloed. En zoals broers en zussen elkaar instinctief aanvoelen, zo bestaat er misschien wel een intuïtief verbond tussen mensen met dezelfde oermoeder. Al zwijgen ze ondertussen meer dan tienduizend jaar, doorheen onze genen klinken de oermoeders nog altijd even strijdvaardig. [Filip Bilsen]
Dr. W. van Delden
Dit boek beschrijft de herkomst van de Europese mens op basis van gegevens die in het mitochondriaal DNA zijn opgeslagen. Dit DNA, dat niet in de celkern maar in de mitochondrieeën voorkomt, wordt alleen door moeders doorgegeven aan het nageslacht. De schrijver, die zelf een belangrijke rol in dit onderzoek heeft gespeeld, is tot een theorie gekomen dat Europeanen allemaal afstammen van slechts zeven oermoeders. De auteur is erin geslaagd om de niet gemakkelijke stof op een vlotte, soms wat geromantiseerde manier te beschrijven. Bij de lezer wordt nogal wat biologische voorkennis vereist. Voorzien van register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.