Strekkingen en structuren in het moderne drama : een bloemlezing van karakteristieke fragmenten uit het Europese en Amerikaanse drama van de 20ste eeuw met een poging tot ordening
Michel Thys
Michel Thys (Redacteur), Mark Kinet (Redacteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Acco, 2002 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 418.1 THYS |
31/12/2003
<4>Is er sprake van verwarring wanneer wij het hebben over liefde? Er is immers vriendschapsliefde, passionele liefde, ouderliefde, seks, 'foute' liefde en seks ? pedoseksualiteit bv. ? en wie heeft een van deze vormen al niet eens voor een andere gehouden? Verwarring dus, waar de wekelijkse vrouwen- én mannenbladen gretig op inspelen en met recht. Niets is zo eigen, zo specifiek aan de mens en tezelfdertijd zo bevreemdend als het liefdesleven in zijn vrijwel onuitputtelijke verschijningsvormen. Enkele daarvan worden aan een nauwgezet onderzoek onderworpen in Liefdesverklaringen, over perversie, liefde en passie. Een bundeling essays geschreven door verscheidene vertegenwoordigers van de wetenschap die wel een paar woorden over de liefde te zeggen heeft: de psychoanalyse.
Mensen gaan in analyse wanneer zij op de een of andere manier niet meer kunnen omgaan met één van de twee voornaamste domeinen in het leven, het werk of de liefde, die eigenlijk tot elkaar kunnen worden herleid. Niet zoals in de titel van het welbekende Liefde is een werk-woord, maar vanuit de erkenning dat een zich goed voelen in een werksituatie een vorm van liefde voor dit werk met zich meebrengt. Liefde is zo bekeken de alfa en de omega van onze menselijkheid, weliswaar met enkele addertjes onder het gras, waar Sigmund Freud -- de founding father van de psychoanalyse en vertrekpunt van alle bijdragen in Liefdesverklaringen -- de mensheid heel wat illusies heeft ontnomen.
Als we denken aan de perversie, gaat het in de psychoanalyse niet zozeer over de concrete seksuele acten, maar wel over de verhouding die de pervert heeft ten aanzien van liefde en verlangen. En als we even de bijbelse toer mogen opgaan, mensen, verbaas u niet: 'In den beginne' waren we allemaal pervers. In dit verband spreken we van een 'normale' infantiele polymorfe seksualiteit. Het gaat om de seksualiteit van het jonge kind ? infantiel ?, die zich op de meest uiteenlopende vormen kan en zal uiten. Paul Verhaeghe zal in zijn bijdrage dan ook het volgende opmerken: "ongeveer alle 'volwassen' perverse trekken kunnen bij het kind worden waargenomen". De vraag met betrekking tot de 'volwassen' perversie, is dan ook niet ? vervolgt Verhaeghe -- waarom iemand pervers wordt. Wel hoe het komt dat we niet allemaal pervers zijn gebleven? In het eerste deel van Liefdesverklaringen ? met naast Paul Verhaeghe uitstekende bijdragen geleverd door Mark Kinet en Lut de Rijdt -- komt de geduldige en aandachtige lezer op het spoor van een antwoord. Laat ik slechts een tip van de sluier oplichten... het alom gekende maar door weinigen begrepen Oedipus-complex.
Maar zelfs wie min of meer ongeschonden de paden van de mythische Oedipus heeft gevolgd ? of beter, juist niet, Oedipus trad, weliswaar 'per ongeluk', in de mesthoop van de incest ? kan nog niet opgelucht ademhalen, wat niemand zal verbazen die leeft met en tussen andere mensen. Voor wie toch niet zou weten hoe 'moeilijk' liefde kan zijn, frissen Patrick Meurs en Gaston Cluckers in 'Het vuur van de liefde' het geheugen even op aan de hand van gedichten ? uit hedendaagse, middeleeuwse en zelfs pre-christelijke tijden ?, wijsgerige- en psychoanalytische citaten. Maar hebben we die werkelijk nodig? De films en boeken, romans tenminste, die niet over de liefde handelen zijn waarschijnlijk op de vingers van een hand of twee te tellen. Waarom deze cultuurproducten zelden gewagen van een gelukkige en onbekommerde liefde is natuurlijk een andere zaak. We kunnen het misschien kernachtig samenvatten met de titel van een aangehaald oud Latijns gedicht: 'Odi et amo' ? Ik haat en ik bemin. Even Latijns/Romeins is het beeld van de Januskop, hoofd met twee gezichten. Haat en liefde vullen elkaar aan, zijn elkaars onvermijdelijke spiegelbeeld, wat Freud benoemt als 'gevoelsambivalentie', om toch maar eens met een term te gooien. In het tweede deel gekomen moeten we bekennen dat de teksten ? hoewel alle zeer duidelijk gestructureerd en met vaardige hand geschreven ? zowel aandacht en enige voorkennis van de lezer vergen. Uitzondering hierop is in deel twee een parel van een bijdrage getiteld 'De passie voor werk' van Valerie Sinason, waar de auteur gewaagt van de passie voor haar werk als psychoanalytica en haar vermoeden waar deze passie vandaan komt, en haar werk met mentaal gehandicapten in het verre Zuid-Afrika. Zij brengt o.m. een korte casestudy van seksueel misbruik bij een mentaal gehandicapt meisje waarbij de lezer even denkt: "zou het werkelijk zo eenvoudig zijn"?
Het woord is gevallen, verbazingwekkend laat: passie. Toch de liefdesvorm die het meest tot de verbeelding spreekt. Begrepen we echter al dat de perversie niet is wat ze lijkt en dat de 'gewone' liefde een Januskop is, dan moeten we ons hier ook niet beperken tot de passionele seksuele liefdesrelatie. Aan deze laatste wordt natuurlijk een bijdrage geleverd en daar volgen we het spoor voor één keer niet van Madame Bovary van Flaubert, maar de overeenkomsten tussen leven en werk van Frederik van Eeden en zijn Van de koele meren des doods. Genoeg om te weten dat passie niet naar het geliefde object verlangt, maar verliefd is op de liefde zelf, wat, getuige daarvan Tristan en Isolde, niet goed kan aflopen. Misschien niet meer van deze tijd, maar ooit was er maar één liefde die naam waard, de liefde tot God. De mystici verlangden naar de mystieke eenwording met God en ook daar bespeuren we kommer en kwel. Teresa van Avila schreef -- geciteerd door Moyaert --: "Ik zeg U, dierbare zusters, dat die verlangens van dien aard zijn dat ze me zullen vernietigen, aangezien ik het onmogelijke wil."
Gelijktijdig ? alsof het afgesproken is ? met Liefdesverklaringen verscheen bij SUN Spraakverwarring, het primaat van de seksualiteit bij Freud, Ferenczi en Laplanche van Philippe van Haute en Tomas Geyskens, beiden zowel filosoof als psychoanalyticus. Waarom afgesproken? Zoals we hogerop schreven gaan de bijdragen in Liefdesverklaringen terug op wat Freud over liefde en seksualiteit wist te vertellen. Wel, het kon niet beter, want Spraakverwarring onderwerpt de seksuele theorie van Freud aan een ? bijna ? heldere en kritische analyse en nodigt daarom uit tot een parallelle lezing. Om de inzet van deze analyse te begrijpen, moeten we teruggaan naar de vroege jaren van Freuds werken en denken over het trauma, dat aan de basis zou liggen van de latere ziektebeelden van zijn patiënten. Wat Freud in dit stadium van zijn theorievorming beargumenteert m.b.t. de hysterie kan als volgt worden omschreven: de hysterische symptomen ? ziektebeelden ? vinden hun oorzaak in één of meerdere traumatische seksuele ervaringen tijdens de kindertijd, waarbij de aanzet tot de seksuele act nooit van het kind zelf uitgaat, maar steeds van een volwassene. Het is daarom dat over deze eerste theorie wordt gesproken als de 'verleidingstheorie'. Het kind is 'seksueel verleid' door een volwassen persoon op een leeftijd dat het zelf nog niet aan een seksueel beleven toe is en daardoor vertoont het op latere leeftijd symptomen, daardoor wordt de latere psychische 'ziekte' veroorzaakt. Van deze trauma-theorie moet Freud echter al snel afstappen. Immers bleek dat eens een dergelijk trauma werd 'opgespoord' een nieuwe niet eindigende reeks aan traumata werden opgehoest. Hiermee verlaat hij dus de idee dat er een volwassen 'verleider' ? in casu de vader ? in het spel is en verliest de verleidingstheorie haar fundament. Van hieraf zal hij dan ook de 'infantiele polymorfe seksualiteit' introduceren die haar ? weliswaar nooit volstrekt 'bevredigende' -- oplossing vindt in het doorlopen van het Oedipuscomplex. Mythisch moment, waar de 'perverse' auto-erotiek van het kind zich plooit naar een volwassen genitale seksualiteit. Indien de overgang tussen deze twee benaderingen de lezer enigszins duister overkomt, bevelen we daarom juist de eerste twee hoofdstukken van Spraakverwarring aan, waar de kanteling stap voor stap in een zeer heldere taal wordt beschreven. Maar het boek zou geen kritische analyse zijn zonder kritiek op deze overgang. De auteurs behandelen in de twee daaropvolgende hoofdstukken de gedachtegang van twee psychoanalytici ? Sandor Ferenczi en in diens spoor Jean Laplanche ? die Freuds verlaten van de verleidingstheorie in vraag stelden en ze in een gewijzigde vorm herintroduceerden. Maar waarom zouden ze, wat is de inzet van het spel? Van Haute en Geyskens zien in Freuds afstandname van de verleidingstheorie het verlaten van het primaat van de seksualiteit en de overgang naar een seksuele biologie, waarin seksualiteit 'gewoon' een zoveelste functie is als intelligentie of taalverwerving. Zelf ben ik niet helemaal overtuigd van hun stelling en navraag bij collega's in het psychoanalytische werkveld hebben daar niets aan verholpen. Desondanks blijft dit boek een aanrader. Ferenczi's idee van het trauma als spraakverwarring tussen kind en volwassene is op een luttele 13 pagina's duidelijk uiteengezet. Het hernemen van het trauma-probleem door Jean Laplanche is bovendien ? meer dan bij Ferenczi ? relevant. Laplanche spreekt van het enigmatische van de verleiding, door zowel kind als volwassene niet begrepen. Beiden zien dit gebeuren ? spraakverwarring of enigma ? breder dan louter seksueel, waarmee het seksuele fundament van de psychische ontwikkeling ondergraven wordt.
Hiermee stelt Spraakverwarring ook de theoretische aannames in vraag van waaruit de meeste auteurs in Liefdesverklaringen vertrekken. Deze twee werken zijn dus zeer geschikt om samen te worden gelezen onder de gemeenschappelijke titel 'Liefdesverwarring'. Aanbevolen lectuur voor wie reeds de eerste stappen heeft gezet in het veld van de psychoanalyse. [Jan De Wit]
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.