Het levende hoofd
Els Pelgrom
Els Pelgrom (Auteur), Mary Wollstonecraft Shelley (Naar het werk van)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Altiora, 2002 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : SHEL |
31/12/2002
<4>Het oorspronkelijke verhaal van Frankenstein verscheen in de jaren 1817-1818 onder de titel Frankenstein, or a modern Prometheus en is in feite het werk van een oudere tiener. Mary Shelley schreef het toen ze pas achttien was. Mary was de vrijgevochten, enige dochter van de filosoof William Goodwin en de combattieve feministe avant la lettre Mary Wollstoonecraft. Als zeventienjarige stortte ze zich in de armen van de dichter P.B. Shelly, met wie ze naar Italië 'vluchtte' en later trouwde. Romantiek troef in een culturele tijdgeest waarin het romantische ideeëngoed (en de bijbehorende melodramatiek) trouwens hoge toppen scheerde. Een niet onbelangrijk gegeven voor wie het verhaal van Frankenstein en de ontstaansgeschiedenis ervan bekijkt met een hedendaagse bril. In Italië ontmoetten de Shelley's ondere anderen Lord Byron, boegbeeld der romantici, en diens secretaris John Polidori, auteur van het eerste Engelse vampierverhaal. Uit hun gesprekken en discussies was de interesse gegroeid om een boek te schrijven over een 'kunstmens'. Frankenstein zou zelfs het resultaat zijn van een soort weddenschap. Het verhaal zou zijn opgestart door Byron, die het al snel naast zich neerlegde. Mary Shelley zou de verhaaldraad ervan hebben opgenomen, uitgewerkt en tot een roman voltooid. Hoe dan ook, Frankenstein wordt algemeen beschouwd als een van de typevoorbeelden van de gothic novel, een genre dat bijzonder populair was in de Angelsaksische literatuur aan het einde van de 18de en het begin van de 19de eeuw, en als een exponent van een literaire stroming die de etiketten preromantiek en romantiek kreeg opgekleefd.
Victor Frankenstein is een jonge geleerde/alchemist met -- wat heet -- een missie. Hij wil een nieuw soort mens creëren. Allerlei experimenten brengen hem ertoe een wezen tot leven te wekken dat is samengesteld uit de onderdelen van diverse lijken. Een afschuwelijk gedrocht, dat alleen al door zijn uitzicht de incarnatie van het boze en het kwade lijkt te zijn. Het wordt gedreven door oerdriften en een sterk lichamelijk verlangen naar aandacht en liefde. Iedereen slaat echter voor hem op de vlucht en hij wordt zelfs door zijn schepper in de steek gelaten. Hij verwordt dan ook snel tot een ware demon, een nietsontziende geweldenaar die een spoor van gruwel en dood achter zich laat. Zo gegrepen als Victor Frankenstein was van zijn scheppingsdrang, zo bezeten wordt zijn strijd om zijn creatie opnieuw te vernietigen... Tevergeefs, want het monster zal ook zijn dood betekenen.
Deze korte parafrase toont meteen de schil of zo je wil het ontvleesde geraamte van het verhaal waaraan allerlei bewerkingen zijn opgehangen. En het zijn precies die bewerkingen die er voor hebben gezorgd dat Frankenstein een eigen, nogal afwijkende of inperkende dimensie heeft gekregen in de massacultuur. Zo valt voor velen zelfs de naam Frankenstein samen met het monster en niet met zijn schepper. Een sleutelrol in deze vertekenende projectie is weggelegd voor de twee Hollywoodverfilmingen van het verhaal in de jaren dertig: 'Frankenstein' (1931) en 'The bride of Frankenstein' (1935). Zoals dat bij verfilmingen overigens courant het geval is, werd de oorspronkelijke verhaalstructuur verlaten, werden allerlei passages weggelaten en nieuwe elementen toegevoegd. Komt daarbij nog dat hoofdrolspeler Boris Karloff het monster een dusdanige typering en configuratie meegaf dat zijn 'performance' een eigen leven is gaan leiden als dé verpersoonlijking van de mythe én van het monster Frankenstein zelf. Beide films zijn trouwens van intermediair tussen boek en publiek uitgegroeid tot heuse, op zich staande standaards voor verdere bewerkingen en metaforieksering van Frankenstein (bv. als soortnaam en symbool voor het vernietigende kwaad of de levensbedreigende demon).
Els Pelgrom heeft het oorspronkelijke werk van Mary Shelley vanonder het spreekwoordelijke stof gehaald en hertaald voor de lezer (adolescent en volwassene) van nu. Zij doet dit met respect voor het origineel, waardoor opnieuw een verhaal ontstaat dat meer biedt dan een louter -- in een hedendaagse context zelfs wat melig en leeg gekauwd -- gruwel- en gewelddieet, al dan niet gemixt met humoristische amusementswaarde. Zo komt de tragiek achter de feiten veel beter tot zijn recht. Victor Frankenstein is niet de op hol geslagen of megalomane wetenschapper waartoe hij in vele bewerkingen en afleidingen wordt herleid; in feite wordt hij gedreven door idealisme om de mensheid zoveel mogelijk te 'redden' van ziekte en dood. Hij is een naïeve romanticus die zijn onherstelbare fout te laat inziet, zelf het grootste slachtoffer wordt als vrienden en dierbaren van hem door het monster worden vermoord, en vervolgens, verteerd door obsessieve gevoelens van haat en wraak, het onmogelijke najaagt. Achterliggend gaat het in deze roman dan ook over het egoïsme (of op zijn minst de ikgerichtheid) en de fundamentele eenzaamheid die elk mensenleven doordrenken.
Pelgrom heeft ook de oorspronkelijke opzet als ten dele briefroman en de structuur van Shelley's roman behouden. Het verhaal van Victor Frankenstein en het monster ligt op die manier ingebed tussen het verhaal van een jonge man die een ambitieuze expeditie opzet om via de noordpool naar de andere kant van de wereld te varen. Te midden van het pakijs en de drijvende ijsvlakten ziet hij kort na elkaar twee reizigers op hondensleeën. Korte tijd later treft hij de achtervolger meer dood dan levend aan en ontfermt zich over de man. Die beseft dat zijn levenseinde nabij is en wil zijn levensverhaal kwijt... De man in kwestie is natuurlijk Victor Frankenstein.
Els Pelgrom heeft voldoende metier in huis om Mary Shelley's roman tegelijk vrij getrouw en voldoende vlot en rechttoe rechtaan na te vertellen. Het boek mag zich - in vergelijking met het origineel -- dan wel niet verliezen in stilistisch al te breed uitdeinende passages, op het gebied van taalgebruik (woordkeuze en dynamiek) heeft de hertaalster zich niet altijd goed weten los te maken van de doorronkte, zwaar op de handse, theatrale en gezwollen boekentaal en de geforceerde dialoogvorm (directe rede) die het stijl- en taalpalet van de 19de-eeuwse literatuur vrij algemeen kenmerkte. [In confrontatie met de jijvorm gaat het soms zelfs wat potsierlijk klinken]. Ik kan me voorstellen dat zulks een jonge lezer van vandaag niet meteen aanspreekt en dat het zelfs als een slepende rem of weerstand kan werken tijdens de lectuur. Enkele lukraak gekozen voorbeelden: "ik wil u daarom niet met mijn nieuwsgierigheid lastigvallen"; "ik weet niet of het je van nut zal zijn als ik je vertel van alle rampen die mij zijn overkomen. Maar ik ben bang dat jij in zekere zin hetzelfde najaagt als ik, en je aan hetzelfde soort gevaren bloot zult stellen als ik heb gedaan, en waardoor ik geworden ben zoals je me hier nu ziet. Het kan zijn dat je er lering uit trekt als je mijn geschiedenis kent? En misschien zal die je tot troost zijn als jouw eigen plannen mochten mislukken"; "Ik kan telkens niet verdergaan met schrijven doordat mijn ogen vol tranen staan. Het lijkt of een gewicht mij neerdrukt, een zwaar gevoel van teleurstelling en verdriet."; "Hij leek zich niet te kunnen beheersen, alsof hij ergens van bezeten was. 'Hij is ook een slachtoffer van mij!' riep hij. 'Hem heb ik ook vermoord, ja, zo is het! En met deze moord is er een eind gekomen aan de rij misdaden die ik moest begaan. O, Frankenstein, jij edelmoedig mens, met je goed hart en je ijver! Wat heeft het voor zin als ik je nu vraag of je mij kunt vergeven? Al wie je liefhad heb ik vernietigd, en daarmee heb ik jou vernietigd. O, o! Hij is al koud, hij geeft geen antwoord meer!'"
Het is hoe dan ook een verdienste van Els Pelgrom dat ze het authentieke verhaal van Frankenstein opnieuw leven heeft willen in blazen, maar ik denk dat het toch onvoldoende drive en vuur heeft meegekregen om in deze hertaling lang te overleven en nieuwe, jonge generaties te 'veroveren'. Ze heeft haar hertaling voorzien van een kort nawoord. Daarin geeft ze een en ander mee over de feitelijke context waarin het boek is ontstaan en over het leven van Mary Shelley. Ik mis hier wel enige informatie over het romantische ideeëngoed dat de toen heersende tijdgeest in het algemeen en literatuuropvatting in het bijzonder kenmerkte. Ik vind het ook jammer dat Pelgrom niets zegt over hoe haar hertaling (benadering en ingrepen) zich verhoudt tot Shelley's boek.
Een literaire voltreffer kan men Mary Shelley's Frankenstein bezwaarlijk noemen. Het is, met literaire maatstaven gemeten, zelfs een boek met opvallende mankementen. De inleidende brieven zijn zwak, het dramatisch-technische procédé om Frankensteins relaas te koppelen aan de ontmoeting met een zeeman-avonturier getuigt niet meteen van een opmerkelijke interne of logische samenhang, het verhaal over de opvoeding van Frankenstein wordt al te breed uitgesponnen, nogal wat verhalen in het verhaal wegen compositorisch te licht en wegen bovendien op het verhaalverloop. En toch heeft deze roman de status van klassieker verworven!
Dat heeft ongetwijfeld in de allereerste plaats te maken met het prototypische karakter van het boek; Frankenstein wordt als voorloper van diverse genres genoemd (van griezelverhaal tot sciencefiction). En er is de grote elasticiteit van het kernverhaal, dat zich inderdaad prima leent voor zeer uiteenlopende en populaire adaptaties: van theater over film tot stripverhaal, van horrorverhaal tot komedie, parodie en pastiche incluis. En het heeft zeker ook vandoen met de uiteenlopende interpretaties van de thematiek door de jaren heen: historisch, maatschappelijk en psychologisch. Zo zou volgens sommigen het verhaal van het monster kunnen bedoeld zijn als een metafoor voor de Franse Revolutie of -- vanuit een meer burgerlijke invalshoek -- voor de dreiging van het Engelse proletariaat. Meer psychologische interpretaties hebben het over de schrijfster die via het verhaal haar zwangerschapsproblemen en miskramen van zich zou hebben willen schrijven. Een meer feministische interpretatie ziet in de isolatie van het monster de symboliek voor een vervreemde seksualiteit en in zijn brute kracht een compromisloze manier om zich af te zetten tegen een conformistische en paternalistische samenleving. Aansluitend bij nog een andere interpretatie dat het boek zou waarschuwen voor de gevaren van de industrialisatie, werd de thematiek meermaals geactualiseerd naar aanleiding van nieuwe, vooral filmbewerkingen: waarschuwing voor de gevaren van kernenergie, aids, genetische manipulatie... Dergelijke recuperaties zijn uiteraard veelal niet wars van enige commerciële en economische motieven; het nieuwe product moet immers telkens verkopen. Lezen we trouwens op de cover van deze hertaling niet dat het verhaal eens te meer "verrassend actueel is door thema's als klonen en racisme". En zo komt een verhaal annex boek als dit uiteindelijk op een piëdestal te staan waar het op basis van zijn gebrekkige intrinsieke literaire kwaliteiten eigenlijk niet thuishoort. So what!? Al moet je natuurlijk niet gaan overdrijven, want de bewieroking van Shelley's boek bij deze hertaling als "een meesterwerk [...] een 'ideeënroman' met de tragiek van een Grieks drama" en "een aangrijpend, intrigerend verhaal dat voor adolescenten een sleutelboek kan zijn tot de Verlichting en de Romantiek", lijkt me een wat monstrueuze voorstelling van zaken.
[Luc Lannoy]
Averbode : Averbode, 2002
[Luc Lannoy]
Andrea Oostdijk
De jonge student Victor Frankenstein ontrafelt het geheim van het leven. Hij slaagt erin een mens te maken, maar slaat vol afschuw op de vlucht als zijn schepping tot leven komt. Verbitterd besluit het wezen zich op Frankenstein te wreken. Negentiende-eeuwse roman, op gevoelige wijze herverteld, waarbij de belangrijkste thema’s (het verlangen naar liefde, het durven dragen van verantwoordelijkheid) goed uit de verf komen. Ontdaan van alle filmclichés blijft een aangrijpend verhaal over, waarbij geen gruwelscènes, maar emoties en prachtige sfeerbeschrijvingen de hoofdrol spelen. Pelgrom volgt de oorspronkelijke tekst op de voet. Haar voornaamste aanpassingen bestaan uit een moderner taalgebruik en een beperking van het aantal vertellers. Vanwege de beschrijvende stijl, de flashbacks en het kalme verteltempo geschikt voor wat oudere lezers. Het in blauwe tinten uitgevoerde voorplat mikt eerder op sfeer dan op sensatie. Achter in het boek vindt men een toelichting op roman en oorspronkelijke auteur (Mary Shelley). Zowel voor jongeren als volwassenen zeer waardevolle hervertelling van een klassiek verhaal. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.