Albert Speer : verstrikt in de waarheid
Gitta Sereny
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Het Spectrum, 2001 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 928.8 SERE |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Het Spectrum, 2001 |
VOLW. : NON FICTIE : 928.8 SERE |
31/12/2004
Dit is een afdaling in de duistere krochten van de hel. Het is een waar gebeurd verhaal, opgebouwd rond het leven van een van de grootste nazibeulen: de commandant van het uitroeiingskamp in Treblinka (Polen), de Oostenrijker Franz Stangl. Onder zijn gezag werden vanaf 1942 en in nauwelijks twee jaar, meer dan een miljoen joodse mannen, vrouwen en kinderen in de gaskamers van Treblinka omgebracht. De wreedheden die mensen mekaar efficiënt en op industriële schaal kunnen aandoen, staan hier bladzijde na bladzijde beschreven, in de vorm van interviews en getuigenissen van zowel daders als slachtoffers en van personen die er met of buiten hun wil bij betrokken waren. Een van de meest onthutsende elementen van dit verhaal is de manier waarop Stangl zelf, maar ook zijn vrouw en later hun kinderen, de verschrikkelijke waarheid over de brave pater familias konden verdringen en er zo in slaagden na de oorlog zowel in Syrië als in Brazilië, naar eigen zeggen, "gelukkige jaren" door te brengen -- op het laatst zelfs in een zekere welstand. Tot Stangl uiteindelijk in de herfst van 1967 door Brazilië aan Duitsland werd uitgeleverd, waar hij in 1970 tijdens een proces in Düsseldorf tot levenslang werd veroordeeld.
Onderzoeksjournaliste Gitta Sereny interviewde Stangl in totaal 70 uren tijdens zijn gevangenschap. Het verslag van deze en andere gesprekken, onder meer met Stangls vrouw en dochters, met Stangls kamp-'medewerkers', enkele van de weinige overlevende gevangenen, katholieke geestelijken enz. verscheen in een eerste uitgave in 1974. Deze nieuwe Nederlandse en volledige vertaling was een absolute noodzaak. Het laatste gesprek tussen Sereny en Stangl in de gevangenis van Düsseldorf had plaats op zondagnamiddag 27 juni 1971 en Stangl overleed 19 uur later. Ook op die laatste dag hield Stangl koppig vol: "ik heb een zuiver geweten over wat ik zelf heb gedaan". Dat was het resultaat van een merkwaardig vermogen van Stangl om zich te ontdubbelen. Slechts heel uitzonderlijk verscheen de 'andere', de boosaardige Stangl. Deze voormalige meester-wever heeft altijd -- misschien zelfs naar waarheid -- volgehouden dat hij nooit persoonlijk iemand had vermoord. Hij had "niets anders" gedaan dan de kampbedrijvigheid draaiende te houden, als een soort klusjesman of ook wel boekhouder van de dood op grote schaal. Zo heeft hij het zijn gezin blijven voorstellen, een leugen waaraan zijn vrouw en dochters zich bleven vastklampen, tegen beter weten in. Ambitie, een vermogen om zijn geweten uit te schakelen, maar ook angst voor hogerhand dreven hem in een richting waar hij niet meer kon van afwijken.
Tijdens afzonderlijke gesprekken, respectievelijk in Duitsland en Brazilië opperden de -- gelovige -- Stangls zelfs de mogelijkheid dat Stangl "een werktuig van God" was geweest, om de joden langs de weg van het lijden een eigen land, Israël, te laten veroveren. Het geloof, de katholieke kerk: een belangrijk deel van het boek behandelt de houding van paus Pius XII tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sereny laat er geen twijfel over bestaan dat de paus zeer vroeg op de hoogte was van Hitlers euthanasie-instellingen, waar Stangl zijn sporen als organisator van de massadood verdiende. Later was de paus bij de eersten die werden ingelicht over de uitroeiing van joden en zigeuners. Pius XII verafschuwde oorlog en geweld, maar hij liet zich leiden door zijn anti-communisme. Hij achtte Duitsland het belangrijkste bolwerk om het "goddeloze bolsjewisme" tegen te houden. Daarmee vergeleken was voor hem het nazisme het mindere kwaad. Hij vreesde overigens nazi-repressies tegen de katholieken, wanneer hij openlijk zou protesteren. Bovendien had de paus veel sympathie voor Duitsland, waar hij jarenlang had verbleven en ten laatste was er "het latente anti-semitisme" in het Vaticaan.
Sereny bespaart haar lezers geen enkel detail over de toestanden in Treblinka. Bv. hoe "werkjoden" en vaklieden, door de SS-beulen spottend "Hofjuden" genoemd, zich staande hielden met veel list, nooit verslappende waakzaamheid én met het eten, het geld en de juwelen die telkens mee binnenstroomden met "jodentransporten" uit West- en Zuid-Europa. Terwijl de gaskamers werden vol geduwd en de crematoria rookten, marchandeerden de als arbeitsfähig geselecteerde gevangenen met Oekraïense bewakers over het eten en het binnen gesmokkelde goud van de stervenden. Een andere bron van grenzeloze verbazing vormen Sereny's gesprekken met oude Oostenrijkse en Duitse kampbeulen, die in 1971 allang hun straffen -- als ze die al hadden opgelopen -- hadden uitgezeten en die haar minzaam ontvingen in de surrealistische knusheid van de huiselijke haard. Soms moet je het boek terzijde leggen. Menige bladzijde lijkt wel een kwelling, maar dan een kwelling die je wil doorstaan, als hulde aan de historische waarheid en vooral als eerbetoon aan de miljoenen slachtoffers. [Robert Schoeters]
A.H.B. de Munnick
Gitta Sereny (1920) werd in 1995 zeer bekend met een biografie over Albert Speer, Hitlers architect en minister van bewapening. Eén van haar eerdere projecten, begin jaren zeventig, betrof een 'biografie' over Franz Stangl, in de Tweede Wereldoorlog commandant van het Duitse vernietigingskamp Sobibor (maart-september 1942) en van Treblinka (september 1942-augustus 1943), waar vele honderdduizenden joden werden vergast. Stangl, in 1970 door een Duitse rechtbank tot levenslang veroordeeld, werd uitgebreid door Sereny geïnterviewd waarbij zij vooral op zoek was naar het antwoord op de vraag hoe een 'gewone man' medeverantwoordelijk kon worden aan de dood van 900.000 mensen. Daarnaast interviewde Sereny tientallen anderen, waaronder SS'ers, slachtoffers en betrokkenen bij het kamp Sobibor of in het algemeen bij de holocaust. Haar boek over Stangl kwam oorspronkelijk in 1974 in het Engels uit en werd toen zeer geprezen. Nog steeds een uiterst fascinerend boek dat met opmerkelijke objectiviteit een portret geeft van een massamoordenaar én een gedetailleerd beeld van één van de grootste vernietigingskampen van de nazi's. Uitgebreide versie van de eerdere Nederlandse vertaling (1975)*. Met register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.