Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Anthos, cop. 2001 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 415.4 GIAN |
Besprekingen
31/12/2001
Van bedriegen en bedrogen worden vinden we de sterkste staaltjes terug in het planten- en dierenrijk. Camouflagetechnieken van de kameleon, de koekoek die haar eieren bij andere vogelsoorten werpt en in dit bedrog slaagt doordat het ei precies lijkt op het ei van de gastmoeder. De orchidee Ophrys litae verleidt de bijensoort Andrena door de seksuele kenmerken van diens vrouwelijke soortgenoten te simuleren. De kunst van het zelfbedrog van econoom-socioloog Eduardo Giannetti vangt aan met een dergelijk veelvoud aan voorbeelden van bedrog in de natuur als opstap naar het hoe en het waarom van het menselijke zelfbedrog. Hij volgt hierbij een evolutionaire weg, van celniveau over planten, lagere diersoorten tot hogere primaten en ten slotte de hoogste primaat, die als enige niet alleen in staat is anderen te bedriegen, maar ook zichzelf.
De meeste kinderen leren snel hoe hun ouders te manipuleren en bedriegen. Huilen wanneer er geen andere reden is dan de wens tot aandacht is welbekend. Het probleem stelt zich pas wanneer het kind gevangen wordt in een soort James-Lange paradox. Deze paradox stelt de vraag: "huilt men omdat men droevig is, of is men droevig omdat men huilt?" Vertaald betekent dit: is het de emotie van de droefheid die het fysiologische huilen veroorzaakt of daarentegen het fysiologische huilen die de emotie droefnis teweegbrengt. Er komt bij het kind een moment dat het 'gespeelde' huilen werkelijk verdriet veroorzaakt... en daar wordt uit bedrog -- van de ouders -- het zelfbedrog geboren.
Eduardo Giannetti geeft ons vele voorbeelden van menselijk zelfbedrog in het dagelijkse leven en de literatuur en uitgaande van zijn schrijven doemen er nog veel meer op in de geest van de ontvankelijke lezer.
Het zelfbedrog erkennen bij anderen is een koud kunstje, maar hoe het Delphische motto 'Ken uzelf' toe te passen? Eduardo Giannetti betoogt vanuit wijsgerig kennistheoretische hoek dat onze mogelijkheden vrij beperkt zijn. Een mens is niet in staat uit zichzelf te treden en vanuit die hypothetische externe positie zichzelf te beschouwen en te langen leste te kennen, zoals de wetenschappelijke methode ons voordoet. Onze eigen subjectiviteit kan niet verlaten worden voor een objectieve benadering van deze subjectiviteit. Introspectie kan het zelfbedrog niet omzeilen. In het beste geval kunnen we middels de hulp van een ander over onszelf ondervraagd worden, wat wordt geïllustreerd door de socratische methoden.
Tot hier gekomen biedt De kunst van het zelfbedrog aardige lectuur en weet Giannetti ons te boeien met zijn pretentieloos betoog op intelligente wijze begeleidt door excerpten uit de filosofie en de literatuur. Zijn verhaal verliest echter aan kracht wanneer hij de motiveringen van het zelfbedrog onderzoekt. Plots verlaat hij het pad van de rustige overpeinzing en belandt hij in een psychologisering van de zaak die in het doorsnee vrouwenblad niet zou misstaan. En dat is spijtig omdat de eraan voorafgaande behandeling van het zelfbedrog meer liet verwachten. De motivatie van zelfbedrog is, volgens Eduardo Giannetti, van morele en psychologische aard. Het menselijk wezen beschermt zich tegen zichzelf door het zelfbedrog om zijn (eigen)waarde hoog te houden. Hij zou graag "meer lijken dan hijzelf weet dat hij is". We willen respectabel overkomen voor anderen, maar ook voor onszelf. Als startpunt voor een verklaring van het fenomeen kan dit wel dienen, maar het is veruit onbevredigend om daarin het laatste woord over de betekenis en functie van het zelfbedrog te zoeken.
Na de verschijningsvormen van het zelfbedrog en de motivatie onder de loep te hebben genomen, wendt de auteur zich tot de logica van het zelfbedrog. Hoe is het mogelijk dat een mens zich willens en wetens bedriegen kan? Inleidend beschrijft hij enkele manieren waarop het lichaam en de zintuigen van de mens zichzelf bedriegen. We kunnen ons laten huilen door het snijden van een ui en enige van de optische illusies waartoe het gezichtsapparaat in staat is zijn aan eenieder bekend. Op het hoogste plan echter, het domein van de geest, blijken we in staat het onmogelijke mogelijk te maken en de wetten van de logica met de voeten te treden. Wij vergeten niet alleen dat we onszelf bedriegen, we vergeten bovendien dat we vergeten zijn dat we ons bedriegen. Geloof hechten aan het eigen bedrog is een prestatie die niet in het planten- of dierenrijk te vinden valt. Alleen de homo sapiens blijkt hiertoe in staat.
De auteur koos voor een eindnotenapparaat, dat een kleine veertig pagina's beslaat, zodat de lezer zich met de stroom van de tekst kan laten meevoeren. Deze noten laten zich daarenboven zelfstandig lezen, als verhaaltjes en anekdotes. Terwijl de tekst doorgaans bijzonder vlot leest, zijn er toch grote delen waar stroefheid overheerst. We hebben te maken met een vertaling door twee vertalers en misschien heeft de wisselende stijl daar iets mee te maken. [Jan De Wit]
Willy Salemink
Zelfbedrog is iets van alle tijden en ieder mens doet er aan mee. De auteur geeft voorbeelden uit de natuur en uit onze kindertijd om te laten zien dat zelfbedrog een onmisbaar mechanisme is om te overleven. Ook toont hij aan dat beroepsbedriegers zoals Hitler en Stalin hun plek in de geschiedenis mede verwierven omdat zij meesters in zelfbedrog waren. Het boek is als een verhaal geschreven en niet als een wetenschappelijke verhandeling. Dat neemt niet weg dat de behandelde materie veel interesse en enthousiasme vergt van de lezer om het boek ook helemaal uit te lezen. Vijftig pagina's noten completeren het geheel. Deze noten kunnen volgens de auteur ook overgeslagen worden zonder dat dat de begrijpelijkheid van de tekst aantast. Voor lezers van minimaal HBO-niveau.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.