Een kind heeft vele moeders : hoe de evolutie ons sociaal heeft gemaakt
Sarah Blaffer Hrdy
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Het Spectrum, 2000 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 418.12 HRDY |
31/12/2000
Sarah Blaffer Hrdy beschrijft in dit lijvige boek de geschiedenis van het moederschap vanuit een breed evolutionair, historisch en intercultureel perspectief (haar "scherptediepte" noemt ze het zelf), en baldt dan een zoektocht van dertig jaar samen.
Wat is moederinstinct? In een eerste deel van het boek dompelt Hrdy ons met een duizelingwekkend aantal voorbeelden onder in de dierenwereld om het antwoord op die vraag bijeen te sprokkelen. Wat in ieder geval duidelijk wordt, is dat het niet iets automatisch is, in de betekenis die de meeste mensen eraan geven. Men nam al te lang aan dat vrouwen 'van nature' datgene waren waartoe patriarchale culturen hen hadden gevormd: bescheiden, meegaand, niet-prestatiegericht en seksueel terughoudend. Het Victoriaanse beeld van moeders -- een moeder die huis en haard bestiert als een zelfopofferende bezigheid -- is niet het beeld dat we terugvinden in de natuur. Een reeks verbluffende ambitieuze experimenten met fruitvliegjes bv. toont duidelijk aan in welke mate de twee seksen "voornamelijk in reactie op elkaar evolueren", en niet slechts in reactie op hun fysieke omgeving.
Hrdy ontdekt doorheen haar baanbrekende werk dat, "hoewel de wereld enorm veranderd is sinds onze voorouders jagers-verzamelaars waren, de grove contouren van veel van de dilemma's waar moeders voor staan, opvallend gelijk zijn gebleven". Moederschap en ambitie zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden. Zolang onze soort bestaat, hebben moeders gewerkt en zijn ze afhankelijk geweest van anderen voor hulp bij het grootbrengen van hun kinderen.
Is onze sekse onze lotsbestemming? Met deze vraag begint het tweede en grootste deel van het boek. Het gaat niet om de sekse, het gaat om lactatie. Bij veel coöperatief voortplantende diersoorten helpen individuen de moeder bij de voeding of verzorging van haar jongen: moeders en allomoeders dus. Enkel het geven van melk is seksespecifiek en Hrdy zoekt uit hoe melkproducerende zoogdiermoeders zich ontwikkelden om de kans op overleving te vergroten. Een gevolg daarvan was de noodzaak tot het ontwikkelen van 'sociale intelligentie'. Opnieuw zijn het muizen en apen die een licht werpen op de ontwikkeling van het moederschap: betrokkenheid die in stukjes en beetjes en voortdurend in wisselwerking met invloeden van buitenaf tot uiting komt. De oude tweedeling tussen aangeboren (door de genen vastgelegd) en aangeleerd (door de omgeving bepaald) doet daarbij veel minder terzake dan wel de ingewikkelde wisselwerking tussen genen, weefsel, klieren, ervaringen en omgevingsinvloeden.
De vraag waarom mannetjes niet méér moederen, mishandeling van kinderen door het wrede gedrag van mannen, infanticide door moeders, afwezigheid van vaders zijn sociale problemen die even oud zijn als en vermoedelijk nog veel ouder dan de tegenstrijdige belangen van mannen en vrouwen. Talloze voorbeelden uit de dierenwereld en uit analyse van de nomadische Kung San, die nog steeds het oorspronkelijke moeizame leven van jagers-verzamelaars leiden, tonen een combinatie van biologische reacties die van oorsprong behoren bij zoogdieren, primaten en mensen.
In het laatste deel van haar werk onderzoekt Hrdy wat de evolutionaire gevolgen waren op lichaam, geest en temperament van menselijke baby's. De hechtingstheorie van Bowlby -- kinderen die naast uiterst kwetsbaar ook vroegrijpe sociale medespelers zijn, met een eigen programma om te overleven -- loopt als een rode draad door dit hoofdstuk. Onderzoek bij de eieren van roodoog-boomkikkers en bij salamanderlarven bracht aan het licht dat embryo's zelf actief konden handelen ten gunste van overleving. Dat brengt een heel andere visie naar voren dan die van de klassieke evolutietheorie, waar de relatie tussen ouders en nageslacht enkel gezien wordt vanuit het standpunt van de ouder. Hoewel er nog veel speculatie is, is het uitermate boeiend om te kijken naar de vele factoren die het moederschap dirigeren vanuit de baby (en vanuit foetus en embryo).
Hrdy besluit haar indrukwekkende onderzoek door in te gaan op wat kinderen willen: "de geruststelling dat ze nooit de liefde van hun verzorger zullen verliezen en dat zij (of hij) hen altijd zal beschermen tegen dreigende gevaren". Is er een mooier einde dan een slaapliedje dat ingaat op deze diepe behoefte, geen sadistisch slaapliedje zoals er ook zijn, maar een oude Egyptysche gezang bedoeld om de boze geesten af te weren? [Marijke Baken]
Drs. N.P. Aders
Bij haar zoektocht naar moederlijke emoties, kinderlijke behoeften en implicaties van natuurlijke selectie voor moeders en baby's plaatst de auteur, Amerikaans antropologe, het moederschap in een breed historisch, cultureel en evolutionair perspectief. Op deze manier biedt ze een nieuwe kijk op wat moeders beweegt, wat baby's van hun moeders nodig hebben, wat moeders van anderen nodig hebben om dat te kunnen geven en waarom dat zo is. In het eerste deel van dit boek belicht Hrdy deze vragen vanuit een ethologisch en sociobiologisch perspectief. Op basis van onderzoek bij dieren (vooral apen) plaatst ze onder meer vraagtekens bij de stelling dat moeders instinctief van hun kinderen houden. In het tweede deel staat het moederschap bij mensen centraal. Het hier verzamelde materiaal is vooral antropologisch en cultuurhistorisch van aard en behandelt thema's als lactatie, verzorging en gezinsplanning met als uiterste vorm selectieve infanticide. Alles wat te maken heeft met het kind komt aan de orde in het derde deel. Daarin gaat het vooral om psychologisch onderzoek naar thema's als hechting (Bowlby) en bonding en naar factoren die de aantrekkelijkheid van een baby bepalen. Dankzij het prettige taalgebruik, de vele voorbeelden en illustraties is dit standaardwerk ook voor een breder publiek toegankelijk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.