Vlamingen komt in massa : de Vlaamse Beweging als massabeweging

Sinds het Oost-Vlaamse Provinciebestuur in 1980 het initiatief nam voor een reeks publicaties over de Vlaamse sociale strijd en over de Vlaamse beweging, is het boek Vlamingen komt in massa : de Vlaamse beweging als massabeweging reeds uitgave nummer 17 van die opzet.
Het werd een kanjer, met bijdragen van een schare historici, die borg staan voor de wetenschappelijke aanpak. Bovendien werd gezorgd voor een overvloedige illustratie met foto's en facsimile's. De teneur van de artikelen over vaak emotionele toestanden en gebeurtenissen is, ironisch genoeg, veeleer beschouwend. En onmiddellijk rijst dan ook de vraag of de huidige Vlaamse economische kracht en welvaart wel echt te danken zijn aan al die betogingen en niet veeleer aan diepere, machtiger economische, sociale en wetenschappelijke omwentelingen, waarvan de flaminganten -- enkele uitzonderingen niet te na genomen -- nauwelijks een vermoeden hadden.
Vanzelfsprekend zullen linkse en vrijzinnige lezers bovendien overvallen worden door het oude onbehagen over de uiterst rechtse zwenking die het Vlaams-nationalisme nam, zeker in de jaren '30 en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De heropleving van de Vlaamse beweging na de oorlog werd op de koop toe maar al te vaak door onbeleerbaren uit de collaboratie aangegrepen om hun groot gelijk uit te schreeuwen.
Lang voorbij waren de tijden van de drie Antwerpse 'kraaiende hanen' (Franck, Huysmans en Van Cauwelaert) die voor de Eerste Wereldoorlog ijverden voor de vervlaamsing van de Gentse universiteit, toen arbeiders, ijzerdraaiers, fabriekswerkers en hoveniers voor datzelfde doel een petitie tekenden (een pakkend document dat in het boek werd opgenomen). Het is nooit meer echt goed gekomen, ook niet toen naar aanleiding van 'Leuven Vlaams' linkse studenten zich mee in de strijd wierpen. Een van de redenen wordt aangehaald door Annelies Beck in haar bijdrage over de IJzerbedevaarten: "het Vlaams nationalisme was vanaf de tweede helft van de 19de eeuw immers in toenemende mate vervlochten geraakt met het katholicisme". Misschien niet het katholicisme van alle katholieken, maar niettemin een oerconservatief katholicisme, dat de verrechtsing in de hand heeft gewerkt. De kloof was te diep. Dat wantrouwen werd door BSP-voorman Jos van Eynde in 'Volksgazet' van 7 november 1967 misschien niet elegant maar in ieder geval duidelijk verwoord, toen hij schreef dat de Vlaamse socialisten "zo goed als afwezig bleven" van een "katholiek-nationalistische stoet", "omdat ze vies waren van bepaalde groepen die mee opstapten". En inderdaad: dit boek bevat nogal wat namen van lui die zich voor 'de klassieke linkerzijde' onmogelijk hadden gemaakt.
Uit de studies over de 'marsen op Brussel' en 'Leuven Vlaams' blijkt ook dat er van Franstalige kant blijk werd gegeven van fanatisme en volslagen onbegrip, zelfs voor de meest gewettigde en gegronde Vlaamse eisen. Kortom, dit boek is niet alleen een doorwrochte bijdrage over het 'massa-aspect' van de Vlaamse beweging, maar zijdelings ook over de ingewikkelde communautaire verhoudingen in het Belgische koninkrijk. [Robert Schoeters]