Het barre land
T.S. Eliot
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Koppernik, © 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : POEZIE : ELIO |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Pelckmans, 1996 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : ENGE 877 ELIO |
Ruud Van Den Beuken
2/ei/28 m
April is de grimmigste maand, hij wekt
Seringen op uit het dode land, vermengt
Herinnering en verlangen, port
Lome wortels op met lenteregen.
Honderd jaar na hun publicatie zijn de openingsregels van Het barre land (1922) van T.S. Eliot (1888-1965) nog steeds beklemmend. Dat er na de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog toch nieuw leven kan ontkiemen, is wrang en wreed: de lente is een catastrofe. Dit radicale beeld staat niet op zichzelf, want Eliots regels zijn een nauwgezette omkering van de proloog van de veertiende-eeuwse Canterbury tales, waarin Geoffrey Chaucer juist jubelt over de maand april met zijn 'zoete buien'. Staat Chaucer aan de wieg van de moderne wereld, dan rest Eliot niets dan plek kiezen aan het einde der tijden, als geloof, kracht en beschaving steeds verder afbrokkelen.
Het barre land is dan ook een fragmentarisch, schrijnend gedicht dat de lezer confronteert met 'Een hoop gebroken beelden, waar de zon blaakt, / De dode boom geen schuilplaats biedt.' De oudtestamentische verwijzingen in deze regels zijn een onderdeel van een gigantisch intertekstueel netwerk dat Paul Claes, wiens herziene vertaling zopas is verschenen, nauwgezet in kaart brengt. Claes erkent daarbij ruiterlijk dat hij voortborduurt op het werk van anderen die 'het meest becommentarieerde gedicht uit de twintigste eeuw' hebben toegelicht, maar de claim dat met zijn uitgebreide notenapparaat 'de samenhang van het gedicht nu voor het eerst duidelijk wordt' is vrij boud. Die samenhang wordt nader uitgewerkt in het nawoord, dat 'de biografische sleutel' tot Het barre land stelt te bieden: het gedicht is volgens Claes een afrekening met de filosoof Bertrand Russell, na diens affaire met Eliots eerste vrouw.
Het voert te ver om deze smeuïge geschiedenis als moedersleutel te bestempelen, en Claes geeft uiteindelijk ook toe dat 'dit gedicht een weinig beklijvend werk [zou] zijn als het alleen ging over huwelijksproblemen'. Claes biedt de lezer veel meer: een strakke, puike vertaling van Eliots meesterwerk en een inwijding in de literaire, filosofische en antropologische bronnen die de 'brokstukken' vormen waarmee de dichter de 'ruïnes' van de moderne tijd probeert te schragen, zoals de slotpassage uitdraagt. Claes' herzieningen werpen daarbij hun vruchten af: met name de boudoir- en kroegscènes uit deel II, 'Een schaakpartij', komen beter uit de verf dan in de versie van 2007.
Mystiek
Geheel nieuw is Claes' vertaling van Vier kwartetten (1943), de cyclus die Eliot grotendeels tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef. De paradoxale religieuze mystiek die in deze bundel centraal staat, heeft in de loop der jaren veel lezers afgeschrikt, maar een herwaardering lijkt zich aan te kondigen. Zo stelde de Brits-Trinidadse dichter Roger Robinson, die twee jaar geleden de T.S. Eliot Prize won: 'I'm a massive fan of T.S. Eliot , Four quartets in particular. You know, a lot of people like The waste land, but Four quartets is my jam.'
Het woord 'jam' is zeer treffend, want Vier kwartetten is bij uitstek een muzikale reeks, zoals de titel al suggereert. Claes' voorwoord maakt inzichtelijk dat de strijkkwartetten van Beethoven voor Eliot als voorbeeld golden: dankzij een complexe structuur van contrapunten kunnen conflicterende thema's samen toch een harmonie vormen. Eliot streefde die overstijging ook na in zijn dichtwerk. Het interbellum was voor hem een periode van geestelijke wroeging geweest, waarin hij zich tot de anglicaanse kerk had bekeerd maar ook de katholieke mystiek van Johannes van het Kruis en de wijsheden van hindoeïstische geschriften als de Bhagavad Gita ter harte had genomen. In Vier kwartetten wordt theologie muziek: de lijdende ziel daalt af en stijgt op, danst door de stroom van een verstilde eeuwigheid.
Voor de dichter van inmiddels middelbare leeftijd zijn dat soort tegenstrijdigheden alomtegenwoordig en zelfs onontkoombaar, want 'aan het eind van onze zoektocht / Komen we aan waar we zijn vertrokken / En zien die plek voor het eerst.' Voor sommige lezers doet die stortvloed aan abstracte paradoxen echter afbreuk aan de beeldende kracht die Eliot eveneens tentoonspreidt. In sommige passages komen beide evenwel samen op een manier die Claes' klasse als vertaler illustreert:
After the kingfisher's wing
Has answered light to light, and is silent, the light is still
At the still point of the turning world.
Nu de wiek van de ijsvogel
Licht met licht heeft beantwoord en verstilt, ligt nog het licht
In het stille punt van de wentelende wereld.
Zoals Claes zelf aangeeft, zijn de woordspelingen met 'still' onvertaalbaar, maar 'ligt/licht' is een mooie vondst.
Niet minder belangwekkend is Claes' notenapparaat, dat niet alleen een scala aan tekstuele bronnen inventariseert en toelicht, maar ook Eliots persoonlijke en familiegeschiedenis uiteenzet. Die biografische informatie heeft in dit geval meer relevantie: de titels van de kwartetten ( Burnt Norton, East Coker, The Dry Salvages, Little Gidding) zijn plekken die de dichter had bezocht en om uiteenlopende redenen belangrijk voor hem waren. Claes verheldert hoe Eliot met zijn Vier kwartetten een pijnlijke maar voor hem noodzakelijke eenwording afkondigt van levensweg en mystiek, het individuele en het universele.
Ook de lezer die weinig opheeft met Eliots theologie kan worden getroffen door zijn beschouwing die anno 2022 nog nagalmt. In het laatste kwartet beschrijft Eliot de Duitse bombardementen op zijn woonplaats Londen, waar 'Water en vuur grijnzen / Om offers die wij veinzen.' Tussen het puin van de verwoeste huizen treft de spreker - als Dante in de onderwereld - een schim die hem vermaant: 'Het vroeger woord past bij de taal van vroeger, / Het komend woord wacht op een andere stem.' Het is een verwijt dat wij onszelf ook kunnen maken: de wereld staat opnieuw in brand en binnenkort ook onder water, en de huichelachtige taal die we spreken gaat ons niet redden. Het barre land en Vier kwartetten zijn duistere, indringende en zowel tijdgebonden als tijdloze bespiegelingen op zingeving, die door Paul Claes veel toegankelijker zijn gemaakt.
T.S. ELIOT Het barre land. Vertaald door Paul Claes, De Bezige Bij, 224 blz., 29,99 €. Oorspr. titel: 'The waste land'.
T.S. ELIOT Vier kwartetten. Vertaald door Paul Claes, Koppernik, 152 blz., 24,50 €. Oorspr. titel: 'Four quartets'.
Albert Hagenaars
Vergeleken met de vertaling van dit hoogtepunt uit de poëzie van T.S. Eliot (1888-1965) door Herman Servotte uit 1983 is deze omzetting door Paul Claes soepeler en lexicaal vindingrijker. Daar staat tegenover dat de regelnummering minder duidelijk (bijna in de vouw) is aangegeven. Beide edities zijn tweetalig en kennen inleiding en annotaties; de recente uitgave profiteert van de laatste onderzoeksresultaten. Hoewel de vier gedichten (met elk vijf onderdelen van resp. 175, 209, 233 en 259 versregels) een plaatsaanduiding als titel hebben, zijn het geen beschrijvingen van oorden maar uitgangspunten voor beschouwingen over verschillende themavelden. Die richten zich met name op de levenscyclus en de dood. Eliot verbond ieder deel met één van de elementen lucht, aarde, water en vuur. Zijn taalgebruik is niet moeilijk maar de verwevenheid van motieven en verwijzingen naar o.a. mythen en geloven maken dat de lezer nooit uitgelezen, uitgepeinsd, zal raken. Mede dankzij deze gedichten ontving hij in 1948 de Nobelprijs voor literatuur. Dit klassieke werk heeft niks aan belang ingeboet. Aanbevolen!
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.