Filosofen van de 20e eeuw : een hoorcollege over acht moderne denkers
Herman Philipse
Herman Philipse (Auteur)
31/12/2009
De vraag naar wat goed is, heeft de mens al zijn hele bestaan gekweld. Talloze geschriften en visies werden naar voren geschoven en geherinterpreteerd naargelang er nieuwe inzichten in de wereld kwamen. Geen wonder dus dat met de opkomst van de evolutietheorie ook de ethiek opnieuw gedefinieerd werd.
In dit hoorcollege, verspreid over acht cd's, staat Herman Philipse stil bij hoe het evolutionair gedachtegoed een rol heeft gespeeld in de nieuwe visies op ethiek, en hoe controversieel veel van deze nieuwe ideeën wel niet waren. Hierbij vertrekt hij steevast van een tweetal belangrijke namen en de ideeën waarvoor zij staan, waarbij hij ook enkele belangrijke aanhangers en critici van de voormelde theorie behandelt en duidt.
Voor hij start met de evolutietheorie, geeft hij de luisteraar een inleiding in enkele belangrijke ethische stelsels mee, meer bepaald deze van Immanuel Kant en John Stuart Mill. Gewapend met een basiskennis ethiek kan de luisteraar beter de uiteenzettingen daarna volgen, waarin wordt verteld hoe de toenemende kennis van de evolutie een rol speelt in hoe er nagedacht wordt over wat goed is.
Uiteraard wordt gestart bij Darwin zelf en zijn The descent of man and selection in relation to sex. Vervolgens komen Friedrich Nietzsche en Herbert Spencer (verantwoordelijk voor de term 'survival of the fittest') aan bod. Bij de bespreking van deze beide denkers wordt ook ingegaan op Thomas Henry Huxley, Alfred Russel Wallace (die onafhankelijk van Darwin de principes achter de evolutie ontdekte), Henry Sigdwick en G.E. Moore (die een belangrijke invloed op de Britse filosofie zou hebben).
Het vierde hoorcollege, dat naast Haeckel in de eerste plaats Hilter en de heersende rassentheorie(ën) behandelt, roept de meeste vragen op, omdat Philipse nergens een standpunt wenst in te nemen. Net als in het deel over de sociobiologie (cd vijf) is het echter belangrijker om een goede duiding te geven dan om zomaar te veroordelen. Philipse mag dan wel geen standpunt innemen, men hoeft echt geen goede verstaander te zijn om te weten te komen hoe hij over het onderwerp denkt. Door volledig objectief te blijven, verleent hij overigens een grotere waarde aan de kritieken die hij geeft op de besproken denkbeelden, dan wanneer hij duidelijk een positie zou innemen.
Met de laatste drie cd's laat Philipse de geschiedenis grotendeels achter zich en komt hij tot de recentste vragen binnen de evolutie en ethiek, waaronder die naar altruïstisch gedrag (cd zeven) en hoe ethisch gedrag ook binnen de dierenwereld te vinden is (cd zes) ? vragen die de absolute scheiding tussen mens en dier logenstraffen. Uiteraard zijn deze vragen niet nieuw, maar onderzoeken en theorieën uit de laatste dertig jaar spelen er wel een belangrijke rol in. De laatste cd zoekt aansluiting bij het eerste hoorcollege door opnieuw het zwaartepunt bij de ethiek te leggen, en door ethiek en evolutietheorie met elkaar te verbinden. [Jurgen Boel]
Dr. D.G. van der Steen
Dit is al weer de vijfde reeks hoorcolleges van Herman Philipse, universiteitshoogleraar filosofie in Utrecht. Na twee reeksen over de geschiedenis van de filosofie en twee over de filosofie van godsdienst en wetenschap, gaat deze vijfde reeks over de geschiedenis, de biologie, de filosofie en de antropologie van de moraal. In acht colleges van een uur behandelt Philipse een groot aantal problemen rond de fundering van de moraal, waarbij met name de invalshoek van de evolutie centraal staat. Moeten wij voor het verklaren en het rechtvaardigen van de moraal beginnen bij God, bij de mens of bij de apen? Bij Darwin of bij Nietzsche, of misschien bij Wilson? Kan altruïsme evolutionair voordelig zijn? Intrigerende vragen, die Philipse als geen ander helder en overzichtelijk weet te presenteren.