'Geleerd' spinozisme in Nederland en Vlaanderen, 1945-2000
Wiep Van Bunge
30/04/2012
Baruch de Spinoza (1632-1677) is de enige wijsgeer van wereldformaat die in het Nederlandse taalgebied werd geboren. Afkomstig van gemigreerde Portugees-joodse ouders groeide hij op als koopmanszoon in het Amsterdam van de Gouden Eeuw. Enkele decennia na Descartes schreef hij twee boeken die vandaag nog steeds fascinatie opwekken. In de Tractatus theologico-politicus pleit Spinoza voor radicale vrijheid van denken. Deze vrijheid is compatibel met de religie en de vrede in de staat. De Ethica — postuum gepubliceerd — bevat een gecompliceerde metafysica die uitmondt in een heilsleer.
Wiep van Bunge, hoogleraar aan de Universiteit van Rotterdam en historicus van de wijsbegeerte, brengt op vier cd’s een voorstelling van Spinoza. De eerste cd is vooral gewijd aan diens leven en werk. Opvallend is de heldere manier waarop de krachtlijnen van Spinoza’s hoofdwerken worden voorgesteld. Ook wordt de nodige aandacht gewijd aan Descartes. Van Bunge is heel omzichtig in verband met het formuleren van hypothesen over het leven van Spinoza. Zo worden weinig redenen gegeven voor de verbanning uit de joodse gemeenschap. Steven Nadler is daar in zijn standaardmonografie over Spinoza vrijmoediger in. Wel wordt er ons inziens te weinig aandacht besteed aan de joodse achtergronden. Ook de invloed op de moderne exegese blijft onderbelicht. De tweede en de derde cd zijn gewijd aan de plaats en de betekenis van Spinoza voor de zeventiende en achttiende eeuw. Ze vormen een grote brok cultuurgeschiedenis rond de figuur van Spinoza. Belang wordt vooral gehecht aan zijn religieuze en levensbeschouwelijke invloed op allerlei christelijke groeperingen en vrijdenkers. Duidelijk is dat de filosoof al naargelang hij geïnterpreteerd werd voor veel beroering zorgde. Op het laatste schijfje staan hoorcolleges over de Nederlandse Republiek, de verlichting en de plaats van Spinoza in de twintigste eeuw. Ook schrikt de auteur er niet voor terug discussies aan te gaan met bepaalde interpretatoren van de verlichting zoals Jonathan Israel.
Deze hoorcolleges zijn zeer didactisch opgebouwd en gebracht door een specialist ter zake. De voordracht van de tekst is aangenaam. Zeker het eerste schijfje is dienstig als bevattelijke kennismaking met Spinoza. [Luc Anckaert]
Dr. D.G. van der Steen
Spinoza staat volop in de belangstelling, niet in het minst door het werk van Jonathan Israel, die met zijn onlangs voltooide driedelige standaardwerk over de Verlichting heeft duidelijk gemaakt hoe zeer het denken van Spinoza en zijn tijdgenoten aan de basis ligt van onze democratie. Maar Spinoza is moeilijk, Israel op zijn eigen manier is dat ook, en bij de stapels boeken die er momenteel over het thema verschijnen is veel kaf onder het koren. De hoorcolleges (twaalf hoofdstukken op vier cd's) van Wiep van Bunge komen dan ook uitstekend van pas. Van Bunge, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit, is niet alleen bij uitstek deskundig, hij is ook nog een voortreffelijk docent. Hij behandelt het denken van Spinoza, met veel aandacht voor de denkers om hem heen, plaats het in zijn historische context, en gaat na wat het betekend heeft en nog steeds betekent voor onze moderne cultuur. Het bijbehorende tekstboekje bevat per hoofdstuk een korte samenvatting en een opsomming van aanbevolen literatuur. Een voortreffelijke inleiding voor een breed publiek, en een plezier om naar te luisteren.