Hier is alles veilig : roman
Anneleen Van Offel
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Uitgeverij De Arbeiderspers, © 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : VANO |
Dirk Leyman
2/ei/25 m
'De laatste tijd word ik geplaagd door een onrust die ik moeilijk kan duiden. Het onbehaaglijke gevoel dat er onder het vertrouwde iets vreemds schuilgaat, dat de dingen niet zijn wat ze lijken.' Net zwanger is de verteller in de tweede roman van Anneleen Van Offel (1991). Maar er sluimert en wringt iets bij de jonge vrouw. Waar komt die unheimlichkeit vandaan? Toch besluit ze, samen met haar geliefde Leon, met een zopas gekocht tourbusje de Donau stroomafwaarts af te reizen, 'van het Zwarte Woud naar de Zwarte Zee'. Eindpunt: het Roemeense Sulina, waar een vuurtoren wacht.
Het is de zomer van 2022, de regen geselt onbedaarlijk Europa. Leon blijft intussen de rust zelve, met 'zijn behoefte om de dingen bij elkaar te houden en ik die altijd uit elkaar zal blijven vallen'. Het koppel begrijpt elkaar zonder veel woorden, al is hij zwijgzaam en 'praat zij de hele dag vol'. Toch staat er: 'Onze lichamen communiceren zwijgend met elkaar.'
Kronkelend water
Van Offel ving aandacht met haar debuutroman Hier is alles veilig (2020), waarin ze diep in de Israëlische samenleving poogde door te dringen. We volgden de expeditie van een moeder naar het verleden van haar stiefzoon, een ex-militair die net overleden bleek. De vrouw raakte als het ware behekst 'door zijn innerlijke stem'. Toch viel vooral de genuanceerde verteltoon op.
In De stem van Sulina is dat anders. Hier snijdt Van Offel op gedragen, zwaarwichtige wijze thema's als moederschap aan, waarbij rivieren als metafoor voor vloeibare vrouwelijkheid gelden. "Hoe wij naar rivieren kijken, zegt iets over hoe wij naar onze samenleving kijken", poneerde de schrijfster in een gesprek met Knack Focus. Te mannelijk, vindt Van Offel, en te rechtlijnig, te instrumenteel. "In de werkelijkheid kronkelen ze natuurlijk, en als ze dat te veel doen, worden ze rechtgetrokken, net zoals we dat in onze samenleving met het vrouwelijke lichaam doen."
De stem van Sulina begeeft zich op het snijpunt tussen essayistiek, autofictie, roadnovel en filosofisch-antropologische bespiegeling. Het laat zich vooral lezen als een behoorlijk lyrische consecratie van de metamorfose die een zwanger vrouwelijk lichaam doormaakt. Van Offels roman is meanderend van opzet, vol dwaalroutes van korte fragmenten, die soms de allures van een mythische queeste krijgen.
Een laagje pathetiek valt evenmin te vermijden: 'Een zwerm trekvogels schoot klapwiekend op in mijn borst', lezen we, als ze naar haar routeplan kijkt. Toch is de langzaam ontvouwende compositie nergens gratuit. Je raakt mee geïntrigeerd door dat 'verlangen om naar een nulpunt te reizen'.
Natuurlijk spookt ook de veranderende klimaatcontext door de roman heen, met het opdringerige besef 'hoe we leven alsof planetair onheil altijd anderen en nooit ons zal treffen. (...) Zijn we niet altijd met de korte termijn bezig?'
Dat De stem van Sulina een uitgesproken autobiografische teneur heeft, verstopt Van Offel niet. Op haar sociale media documenteerde ze destijds haar rivierreis, ten tijde van haar zwangerschap. 'Ik ben iemand die betaalt voor het gevoel avonturier te zijn', staat er ook.
Het witte busje kon ze aanschaffen dankzij de erfenis van een oudoom. Ze beseft hoe geprivilegieerd ze is. Dat Midden-Europa geteisterd wordt door het 'woeste en schuimbekkende water'? Ach, 'wij laten onze constructie van wettelijke vakantiedagen niet in het gedrang brengen door natuurkrachten', klinkt het wrang ironisch.
Naarmate de reis vordert, dringt de oermythologie zich op, en trekt ze een blik denkers en dichters open, van Claudio Magris tot Martin Heidegger en Paul Celan. Ze serveert allerlei alternatieve oorsprongstheorieën, zoals die van de Litouwse archeologe Marija Gimbutas. Van Offel lepelt ons op eloquente wijze veel lectuur in en corrigeert de Donau-geschiedenis - zelfs Magris wordt terechtgewezen.
Waar het allemaal heen leidt, is niet meteen duidelijk. Ze legt verbanden met haar eigen zwangerschap, met het geborrel in haar eigen lichaam, met de kiemschijf en de dooierzak. Ze blijft fanatiek tijdens haar trip, want ze 'wil elke meter van de rivier afgereden hebben, elke kronkel gezien'.
Vloeibare tekst
Midden in het boek zijn we abrupt de getuige van de geboorte van het kind Rumi. Erg prangend, frontaal en confronterend beschreven - je moet natuurlijk ook denken aan Oersoep van Bregje Hofstede. Vervolgens zien we de schrijver worstelen met de afwerking van haar boek en de eerste weken na haar bevalling doormaken. 'De tekst is vloeibaar, een lichamelijke uitscheiding, net zoals bloed- en slijmverlies.'
Mocht u er nog aan twijfelen: De stem van Sulina is een hoogst ambitieuze onderneming. In een bestek van amper 222 pagina's boort Van Offel massa's thema's aan, van de zoektocht naar een oerbron tot verbinding met de soms dreigende, ongrijpbare natuur, van mentale en fysieke transformatie tot utopisch en tentaculair denken of ecofeminisme.
Dat is veel. Het gaat de lezer soms duizelen, alsof hij elk moment moet vrezen om mee in de kolkende rivier te worden gezogen. Van Offel - ook geïmpregneerd door het werk van Claire-Louise Bennett, Kate Zambreno en bij ons Caro Van Thuyne - stoeit met een veelvoud aan motieven en symboliek. Op het ene moment zijn die heel aards, op andere momenten zweverig, ijl en zelfs extatisch: 'Overal staan vrouwen op uit rivieren.' Toch blijf je geboeid doorlezen. Omdat Van Offel als schrijver stappen heeft vooruitgezet en durf etaleert in dit ongrijpbare boek. Zoveel is duidelijk: mystiek mag weer galmen in de literatuur.
Lodewijk Verduin
2/ei/04 m
Ze moet eruit. Na te zijn geveld door een burn-out voelt een schrijfster de aandrang om de stad te verlaten, weg van de drukte en de deadlines, en op zoek te gaan naar een plek waar ze “wel zou samenvallen met de tijd” en deel uitmaakt van een groter geheel. Samen met haar vriend koopt ze een oud busje en beraamt ze een tocht dwars door Europa om tot rust te komen: “Mezelf klein kunnen maken in een grotere beweging. Een richting hebben: stroomafwaarts, van het Zwarte Woud naar de Zwarte Zee.” Eindbestemming is Sulina, Roemenië, de plek waar de Donau uitmondt.
In de debuutroman van Anneleen Van Offel, Hier is alles veilig (2020), trekt een vrouw door Israël om sporen van haar stiefzoon te vinden. De stem van Sulina combineert opnieuw de vorm van de road novel met het thema moederschap: op het moment dat de schrijfster instapt, is ze net een paar maanden zwanger. Dit keer beroept Van Offel zich echter minder direct op de verbeelding, maar bedrijft ze autofictie.
En wel van het uitgesproken denkende slag: terwijl het landschap aan haar voorbijtrekt, probeert de verteller met werk van Claudio Magris, Martin Heidegger en Hélène Cixous in de hand te achterhalen wat een modern thuisgevoel behelst en hoe de mens zich tot de natuur zou moeten verhouden. Ze verdiept zich in natuurgeesten, nimfen en riviergodinnen, essayeert over kunstwerken die ze bewondert en de levens die erachter schuilgaan.
Dan, halverwege het boek, is er plots een geboorte, en deze gebeurtenis breekt de roman open. Na een koortsachtige ziekenhuisperiode belandt de schrijfster weer thuis in de stad, waar ze de kinderzorg combineert met het afwerken van haar boek. Al doende merkt ze dat de veranderde omstandigheden zich een weg door haar roman banen en dat haar werk van vorm verandert: “De tekst is vloeibaar, een lichamelijke uitscheiding, net zoals bloed- en slijmverlies. Hij is doorlopend, sijpelt tussen de wandelingen, het spelen, het koken, het vouwen van was. Halve zinnen op losse papiertjes, in notities op mijn telefoon of haastig ingesproken opnames naar mezelf.”
Als een rivier vertakt de vertelling zich. De verteller springt van heden naar verleden en terug, laat het reisverhaal overlopen in familiegeschiedenis, kunstkritiek en autobiografie. Door het verweven van allerhande gebeurtenissen en waarnemingen wordt de tekst een woekering van motieven en symbolen, waarin voortdurend nieuwe verbanden worden gelegd. Zo spiegelt Van Offel het huis en de bus aan de baarmoeder, de rivier aan de gedeelde bloedsomloop van moeder en kind, en aan haar eigen tekst- en melkproductie. De roman openbaart zich als een netwerk van betekenissen, dat vonkt en knettert van de vondsten.
Koor
En de 'stem' uit de titel? Die blijkt van een gigantisch koor van vrouwen die door het moederschap zijn geknecht, gebroken of uit de geschiedenis werden geweerd. Hun woedende gezangen kanaliseert de verteller in haar eigen schrijven, en ze laat ze weerklinken in de vorm van een overweldigende tirade, vervat in ademloze, geëxalteerde volzinnen die soms pagina's lang voortrazen: “het is het protest van velen, (…) het is de wanhoop van de vrouw die vergeefs wacht op het bloed, van de vrouw die het kind moet dragen, ook als ze het niet wil, ook als ze het beiden mogelijk niet zullen halen, van de moeder die de sprong naar het einde van de maand moet maken, van de moeder die de namen van haar kinderen in de zoom van hun jassen naait en hen de grens over duwt, het is de vloek van de vrouw die geen prooi is, van de vrouw die de jager wil zijn, het is de roep van de heks, van Anonymous, van alles wat de vrouw gelezen, geleerd, gevoeld en gehoord heeft en dat ze verzamelt in haar eigen stem, die grillig is en wankel en veelvormig”.
In deze aanklacht komen het persoonlijke en politieke samen, waarmee dit ogenschijnlijk kwikachtige boek toch een harde kern krijgt. Lees en huiver, lees en zing mee.
De Arbeiderspers, 224 blz., € 22,99 Het boek verschijnt op 7 mei.
(jos)
2/ei/07 m
****
Anneleen Van Offel etaleerde haar taalgevoel en vertelkunst al in haar voortreffelijke romandebuut 'Hier is alles veilig' (2020). Met 'De stem van Sulina' waagt ze zich nu aan een kruisbestuiving tussen een roadtrip, een moederboek en een mythologische mijmering. Een zwangere vrouw reist samen met Leon, haar geliefde, naar de monding van de Donau in het Roemeense Sulina. Bij elke bocht van de rivier vergroot de afstand tot de betonnen stad vanwaaruit ze vertrokken zijn en het noodweer dat daar almaar intenser wordt. Terwijl haar buik groeit, neemt haar onzekerheid toe: zal ze het wel goed doen? De tocht stroomafwaarts symboliseert zowel de ontsnapping aan de hectische moderniteit als de inwendige omwenteling van een vrouw die verwoed de oermoeder in zichzelf opspoort door godinnenlegenden op te vissen.
Met een taal die aan je lijf gaat kleven, toont Van Offel hoe zwangerschap en moederschap nog te weinig gezien worden als ingrijpende transformaties. Met elke baby wordt ook een moeder geboren die de grootste schokgolven alleen moet doorstaan. Dat laatste wordt geaccentueerd door Leon, die vooral na de weergaloos beschreven bevalling naar de achtergrond verdwijnt.
'De stem van Sulina' is niet alleen een diepgravende ontdekkingsreis naar moederlijke intuïtie, een verloren natuurinstinct en een thuisgevoel, maar ook een bijzondere aanwinst voor de Nederlandstalige letteren.
Bookarang
Een delicate roman over moederschap en zwervende zielen. Een jonge schrijfster die moeder wordt reist in een busje langs de oevers van de Donau, van de bron in het Zwarte Woud tot de monding in de Zwarte Zee. Tijdens haar reis wordt ze geconfronteerd met archeologische opgravingen, eeuwenoude verhalen, vragen, dromen en lichamelijke transformaties. Deze geven richting aan de mentale reis die ze maakt naar het moederschap. In talige, beeldende stijl geschreven. Met een kaart van de Donau. Vooral geschikt voor een literaire lezersgroep. Anneleen Van Offel (1991) is een Belgische auteur. Ze debuteerde met ‘Hier is alles veilig’*.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.