Paradijs : roman
Abdulrazak Gurnah
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Meulenhoff, © 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : GURN |
Catherine Vuylsteke
il/pr/13 a
De openingspagina's van Abdulrazak Gurnahs zesde roman, Aan zee (2001), kunnen zo uit een recent Vlaams actualiteitsprogramma komen. Asielzoekers, zo zegt douanebeambte Kevin Edelman, “zijn alleen maar op zoek naar banen en welvaart in Europa. Geen angst voor het leven en de veiligheid, alleen hebzucht”. De man is zelf een Roemeense inwijkeling en vooraleer hij Saleh Omar naar een opvangcentrum stuurt, berooft hij hem van “het hout van de maan”, de kostbare wierook uit een vorig leven.
Saleh, een Oost-Afrikaanse handelaar op leeftijd, wordt samen met andere asielzoekers gedumpt in een soort schuur, “alsof we niets meer zijn dan zakken graan of cement”. Vervolgens belandt hij bij de slonzige gastvrouw van een B&B, om uiteindelijk een flat te krijgen in een troosteloze kustplaats. Inmiddels is hij een dossier geworden dat de aandacht vraagt van maatschappelijk werkers en advocaten. Saleh beseft dat niemand hem echt ziet, hij is een “personage in een door anderen verteld verhaal”.
Aanvankelijk doet hij alsof hij geen Engels spreekt, waarop de hulp wordt ingeroepen van een landgenoot, ene Latif Mahmud, die als jongeman is komen aanwaaien en het tot professor heeft geschopt. Wanneer de twee mannen elkaar ontmoeten in Londen, zijn ze uitgeput door hun ervaringen van pijn en eenzaamheid. Zoals zoveel van Gurnahs personages zijn Saleh en Latif ontworteld, hun komst naar Europa was louter het sluitstuk van een keten van gebeurtenissen die slingert langs ongelukkige jeugdjaren, oude familievetes, politiek opportunisme en de brutaliteit van een autoritaire staat.
Herman Melville
Hun wederzijdse ontboezeming is een langdurige en moeizame onderhandeling, ze hebben tegenstrijdige versies van het verleden. Er zijn geen vaststaande feiten, alleen perspectieven en verschoningen, waarachter telkens weer nieuwe wendingen schuilgaan.
Doorheen de roman zweeft de geest van Bartleby, de klerk uit Herman Melvilles gelijknamige verhaal uit 1853. Zijn ellende is zijn leven: de man weigert werk, gezelschap en liefdadigheid om uiteindelijk in een gevangenistuin te sterven. De handelaar en de academicus houden allebei van het verhaal, Saleh bedient zich zelfs regelmatig van Bartleby's standaardantwoord “liever niet”. Allebei opteren ze voor nederigheid en terugtrekking als verdediging tegen de wereld. Maar waar Melville de oorzaken van de pijn onbenoemd laat, onthullen Saleh en Latif gaandeweg hun levensverhaal.
Aan zee is misschien wel de meest beklijvende van Gurnahs romans - een verkenning van de pijn die verhalen veroorzaken en van de spanning tussen gerucht en herinnering. De auteur laat zien hoe afstand in tijd en ruimte ons beoordelingsvermogen beïnvloedt en hoezeer we met verzinsels en halve waarheden wonden proberen te helen of de pijn draaglijk hopen te maken. En zoals we dat van hem gewend zijn staat Gurnah zijn personages genadig bij in de boekhouding van hun verlies, zonder larmoyant, cynisch of dramatisch te worden.
Vertaald door Lucie Schaap. Meulenhoff, 368 blz., € 24,99 (e-boek € 14,99).
(cb)
il/pr/02 a
***()/
Migratie is een centraal thema in alle romans van Abdulrazak Gurnah, de winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur 2021, als een gegeven van alle tijden en continenten. En al die vormen van migratie - 'displacement' is de term die hij zelf gebruikt - zijn verbonden met elkaar. Dat is het explicietst in 'Aan zee', een boek uit 2001 dat nu pas is vertaald. De roman werkt toe naar een confronterende onthulling van geheimen tussen twee voormalige bewoners van het Oost-Afrikaanse eiland Zanzibar, dat andere terugkerende element in het werk van Gurnah.
'Aan zee' is een lang snoer van verhalen, van de eeuwenoude, door de moesson bepaalde relaties tussen Azië en Oost-Afrika, tot de trieste werkelijkheid in de DDR en de ervaringen van asielzoekers in West-Europa. Het omkaderende verhaal is dat van Saleh Omar, die op latere leeftijd en met een vals paspoort op naam van Rajab Shaaban uit Zanzibar wegvlucht. In een kleine flat aan de Engelse oostkust vertelt hij over zijn eerste maanden in het Verenigd Koninkrijk, met rake observaties over het ontmoedigende intakegesprek op de luchthaven en de benauwende omstandigheden in een bedompt pension van een oudere vrouw, die zich bedilzuchtig ontfermt over thuisloze asielzoekers. In de asielprocedure is hij een nobody die geen respect of zeggenschap krijgt. Hij stelt zich daarom nukkig op in het contact met anderen. Saleh haalt de figuur Bartleby uit het gelijknamige verhaal van Herman Melville aan. Bartleby's afwijzende reactie op vragen van zijn werkgever, met de bekende zinsnede 'Ik deed het liever niet', is een terugkerend motief. De vertellers in 'Aan zee' verwijzen ook naar 'De Odyssee', de 'Verhalen van duizend-en-één nacht' en enkele stukken van Shakespeare. Ook passeren vele verhalen over het leven van de profeet Mohammed de revue: ze horen bij belangrijke ijkpunten in hun leven.
Via Rachel, zijn begeleidster in de asielprocedure, komt Saleh in contact met literatuurdocent Latif Mahmud. Ze blijken elkaar van vroeger te kennen en zo wordt het verhalensnoer almaar langer. Latif vertelt eerst uitgebreid over zijn jeugd op Zanzibar en over zijn jaren als uitwisselingsstudent in de DDR in de jaren 70. In het derde, langere deel van de roman raken hun verhalen vervlochten. Na de kleine, intrigerende verwijzingen naar hun gedeelde verleden in Zanzibar krijgen we eindelijk te horen waarom Saleh gevlucht is. Zijn verhouding tot de familie van Latif was cruciaal. Rajab Shaaban blijkt de naam van de vader van Latif te zijn. Latifs echte voornaam is dan weer Ismail, niet toevallig een verwijzing naar de hoofdfiguur in 'Moby-Dick' van Melville. Het is een ingewikkelde familiegeschiedenis van handel, huizen, erfenissen en ruzies. Door de politieke revoluties in Zanzibar hebben die wantoestanden ingrijpende, levensbedreigende gevolgen voor Saleh.
Gurnah schept een opvallend contrast tussen het stille heden, het bescheiden leven van de beide hoofdpersonages en het conflictueuze verleden in Zanzibar. Hoewel ze alle redenen hebben om elkaar te haten en te mijden en dat soms ook zeggen, zoeken Saleh en Latif elkaar op en vinden ze een broze verstandhouding door de familiegeheimen te vertellen. De auteur toont een weg naar verzoening, maar verdoezelt de wrange aspecten van het verhalen vertellen niet. Al op de tweede pagina wijst Saleh erop dat hij misschien niet helemaal betrouwbaar is, omdat hij bewust of onbewust dingen vergeet, onderdrukt of misschien mooier voorstelt dan ze waren - zaken waar Latif, met zijn kennis van het verleden, later de vinger op kan leggen. Met alles wat hij heeft meegemaakt, voelt Saleh zich helemaal ontheemd. Door de confrontatie met Latif komt daar verandering in.
'Aan zee' is een typische Gurnah-roman: een onthullende keten van verhalen, in fijnzinnig, afgewogen proza geschreven. Met een familieruzie als achtergrond is het canvas beperkter dan in zijn meeslepende historische roman 'Paradijs'. De auteur rekt de afzonderlijke verhalen te lang uit, waardoor de focus soms zoekraakt. Maar uiteindelijk is het toch een volwaardig portret van wat eerst een schimmige figuur in een asielprocedure leek.
Bookarang
Een roman over de conflicterende verhalen van twee immigranten over hun land van herkomst. Saleh Omar, een asielzoeker uit Zanzibar, arriveert op het Londense vliegveld Gatwick met zijn dierbaarste bezit: een mahoniehouten wierookdoosje. Hij was ooit eigenaar van een meubelwinkel en een gezinsman, maar nu is zwijgen zijn enige bescherming. Tegelijkertijd leidt Latif Mahmud, een gerespecteerde jonge wetenschapper, een rustig leven in zijn Londense vrijgezellenflat. Wanneer de twee elkaar ontmoeten in een Engels kuststadje, komen hun gedeelde verhalen over liefde, verraad, verleiding en bezit naar boven, evenals hun worsteling om stabiliteit te vinden in de turbulentie van de geschiedenis. Indringend en talig geschreven. Voor een meer literair lezerspubliek. Abdulrazak Gurnah (Zanzibar, 1948) is een internationaal bekende Tanzaniaans-Britse schrijver, redacteur en academisch docent. Hij schreef meerdere boeken. Zijn werk wordt in meer dan vijftien landen uitgegeven. Hij won in 2021 de Nobelprijs voor de Literatuur.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.