Op de rok van het universum : roman
Tonnus Oosterhoff
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2024 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : POEZIE : OOST |
Paul Demets
rt/aa/23 m
Op een schijnbaar lichtvoetige toon over groot onheil en over de absurditeit van het bestaan schrijven: het is typisch Tonnus Oosterhoff. De Nederlandse schrijver en dichter is in zijn nieuwe bundel Mond vol dobbelstenen opnieuw gefascineerd door de mens en zijn zoektocht om het leven vorm te geven en te doorgronden. Niet dat de loop der dingen zich veel van dat streven aantrekt. Wat gebeurt, is. En taal is daarbij dikwijls ontoereikend.
'Dying twice is so boring' is een uitspraak van de Amerikaanse natuurkundige Richard Feynman (1918-1988) die Oosterhoff als titel voor het gedicht hierboven gebruikt - een mooi voorbeeld van de misleidende lichtvoetigheid van de dichter. Tweemaal sterven is zo saai: tijdens ons leven zijn we ons al op de dood aan het voorbereiden, dus de dood zelf kan maar beter het definitieve einde zijn. Je kan droevig worden van deze gedachte, maar in Feynmans gevatte woorden stemt ze eerder vrolijk.
Dat geldt ook voor de absurde situatie die Tonnus Oosterhoff in zijn gedicht schetst. “Dit jaar kwam de verwarde man / te laat aan bij het monument / om de herdenking te verstoren.” Het is een verwijzing naar de jaarlijkse Nationale Herdenking van de oorlogsslachtoffers op 4 mei in Amsterdam, waarbij het om acht uur 's avonds in heel Nederland twee minuten stil wordt. Die stilte is al brutaal verstoord. Ligt het aan een man die niet weet hoe laat het is? De klok is inderdaad een afspraak.
In die stilte laat Oosterhoff iets veel dramatischer gebeuren: “de voorhang scheurt” is een verwijzing naar de Bijbel. Als Christus de geest geeft, scheurt het gordijn van de tempel. De dichter relativeert dat meteen in dezelfde regel, in een adem gaat de school uit. Als het dat maar is, denken we dan.
“ And music shall untune the sky. ”, de slotregel, is een versregel uit 'A song for St. Cecilia's day', een ode uit 1687 van de Britse dichter John Dryden (1631-1700). De doden zullen leven en de levenden zullen sterven, schrijft Dryden in zijn voorlaatste regel. Dat de muziek de hemel zal ontstemmen, zoals Oosterhoff met de woorden van Dryden stelt, stemt niet bepaald vrolijk.
De versregel van Dryden is duidelijk belangrijk voor Oosterhoff, want hij gebruikt hem ook drie gedichten eerder. En hij citeert daar de natuurkundige Gerard 't Hooft: “'Als de toekomst je aanzuigt / word je ruim voor aankomst / vernietigd, verstrooid / tot subatomaire as.'” Precies hierdoor zien we in het gedicht met het motto van Dryden iemand in “doodshemd en oud net pak” rondlopen. Het leven als een soort danse macabre van aangeklede mensen.
Met zijn poëzie trekt Oosterhoff zowel de lijnen van de experimentele als die van de taalfi- losofische poëzie van na de Tweede Wereldoorlog door. Gerrit Kouwenaar en Hans Faverey zijn hem duidelijk voorgegaan. Maar zijn gedichten laten een grote bekommernis zien over waar het met deze wereld naartoe gaat, zonder pamflettistisch te worden. En ze zijn ironischer en absurder. Precies die eigenzinnigheid toont hij ons opnieuw in Mond vol dobbelstenen : alleen Tonnus Oosterhoff kan ervoor zorgen dat zoiets als een dodendans op de lachspieren werkt.
In 'het gedicht' duikt een recensent in de mogelijke betekenis van een gedicht, woord voor woord.
De Bezige Bij, 72 blz., € 21,99.
Geertjan De Vugt
ua/an/20 j
In 2019 maakte de Noorse omroep NRK bekend dat vissers in het plaatsje Ingøy op een wel erg vreemde dolfijn waren gestuit. Het dier trok aan touwen, beukte tegen schepen en droeg een tuig dat voor een GoPro-camera was bedoeld. Waarschijnlijk was de dolfijn door de Russische marine getraind. Drie jaar later berichtte deze krant over speciaal getrainde dolfijnen die door de Russen werden ingezet om Sebastopol, de havenstad op de Krim, te beschermen. In de eerste weken van 2024 duikt deze dolfijn opnieuw op. Dit keer in Mond vol dobbelstenen, de nieuwe bundel karakteristiek speelse poëzie van Tonnus Oosterhoff.
Wat de mens zoal niet doet, met dieren en met zichzelf: hij laat dolfijnen oorlog voeren, hij snijdt muizen open om 'de wetten waaraan ik gehoorzaam' te tonen en blaast zichzelf op om onbewust 'talloos veel overlevenden' te maken. De door de mens zelf veronderstelde heerschappij over materie en geest wordt in Mond vol dobbelstenen als absurde fantasie beschouwd.
'De ladder naar de maan', dicht Oosterhoff aan het begin van deze bundel, 'is net niet hoog genoeg. Je hand/ op haar leggen, wat scheelt het?' In dat 'net niet', daarin schuilt het lot van de mens. Het is aanleiding voor de mens om steeds verder te zoeken naar antwoorden én voor het formuleren van talloze, vaak ondoorgrondelijke theorieën.
De kwantumfysica bijvoorbeeld, waarover Oosterhoff schrijft: 'Is kwantumfysica waarheid/ op zoek naar een theorie?' Het gedicht dat opent met deze vraag besluit hij met het volgende commentaar: 'Niemand om te begrijpen/ wat toch te begrijpen is./ Het magma stolt,/ eenheid verbergt zich.' Eerder had hij al het uit die denkwereld afkomstige begrip superpositie - het gegeven dat een elektron op twee plaatsen tegelijk kan zijn, zolang het niet wordt waargenomen - op droogkomische manier naar voren gebracht: 'Kun je aan twee kanten opstaan?' Of, hetzelfde op weer een andere manier geformuleerd: 'Er gaat slechts één mens de straat op/ en het is in duizend gestalten.'
Er zijn bovendien opvallend veel referenties aan oorlog in Mond vol dobbelstenen, alsof Oosterhoff wil laten zien dat hoe dieper de mens doordringt in het mysterie van de materie, hoe groter de kans wordt dat het op geweld uitloopt. Al zal hij dat zelf nooit zo letterlijk zeggen. Hij kiest voor de route die loopt via de ander. 'Die eine Granate begräbt die Toten', citeert hij de Duitse militair Karl Fritz, die in 1916 bij Verdun vocht, 'die andere reißt sie wieder heraus.'
Er zijn verwijzingen naar Veit Harlan, een filmmaker die zijn medium inzette voor het verspreiden van nazipropaganda, en naar Transnistrië, al decennia de facto een oorlogsgebied in het hart van Europa. En er is een gedicht over 'H', wiens vader 'zonder uniform/ meer slachtoffer dan dader' lid was van de Nationale Jeugdstorm, een soort Nederlandse Hitlerjugend. Over vaders en hun mannelijke kinderen noteert Oosterhoff dan weer terecht: 'In zijn vader is een kracht/ die ook in hem leeft;/ in zijn zoons een zwakte/ die in hem ook woont.' Alsof er in iedere man iets van een kleine fascist schuilgaat, die keer op keer moet worden bevochten.
In het licht van dit alles zijn de poëticale regels die Mond vol dobbelstenen óók bevat opmerkelijk. Want als Oosterhoff schrijft 'Tonnus, de dichter die tekst van rook maakt/ en rook van namen en woorden', kun je daarbij denken aan de dichter die een rookgordijn optrekt (en sommige van zijn associaties zijn zo onnavolgbaar dat je die indruk werkelijk krijgt), maar ook andere rook: die van een loop of een slagveld. Bij het lezen van dit nieuwe, vele registers bespelende werk kun je de indruk krijgen dat Oosterhoff zich hier voor het eerst als voorzichtig strijdvaardige dichter positioneert: iemand die het absurdisme van de wereld tegen zichzelf probeert te keren.
Mond vol dobbelstenen verschijnt zes jaar na Ja Nee, zijn vorige dichtwerk, en is Oosterhoffs meest geëngageerde bundel tot nu toe - voor zover van iets als engagement sprake kan zijn. Tegelijkertijd is het beeld van de mens dat uit de poëzie van Tonnus Oosterhoff opstijgt dat van een absurd wezen, een figuur die de vreemdste theorieën kan uitdenken, zichzelf op meerdere plekken tegelijk kan voorstellen, dolfijnen met explosieven kan beladen én kan liefhebben, want ook dat gebeurt in deze bundel. En dat maakt die mens even lach- als meelijwekkend.
De Bezige Bij; 72 pagina's; € 21,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.