Pluk van de Petteflet

Met meer dan een miljoen verkochte exemplaren is Pluk van de Petteflet van Annie M.G. Schmidt een echte klassieker. Deze 35e druk werd uitgebracht op groot formaat en bevat dertig niet eerder in boekvorm gepubliceerde tekeningen van Fiep Westendorp. Die komen uit het kleuterblad 'Bobo', dat het verhaal in 1982 publiceerde in 39 afleveringen. De feestelijke uitgave ging gepaard met een hele promotiecampagne met een speciale poster, letterslingers en een aangepaste display voor de boekhandel in de vorm van Pluk zijn kraanwagentje.
Het boek bevat veertig hoofdstukken, van 'Pluk vindt een huisje' tot 'Tot ziens'. De openingsscène is intussen tot het collectieve geheugen gaan behoren, in die mate dat iedereen die Pluk kent, meteen zijn kraanwagentje en zijn torenkamertje erbij denkt: "Pluk had een klein rood kraanwagentje. Hij reed ermee door de hele stad en hij zocht naar een huis om in te wonen." Nergens is er echter nog een huis vrij. Maar dan wijst Dollie de duif Pluk de weg naar de Petteflet.
Typisch voor Schmidt is dat ze haar verhaal heel nuchter begint. Nergens beklemtoont ze dat er iets bijzonders of ongewoons aan de hand zou zijn. Het lijkt heel vanzelfsprekend dat een kind op zijn eentje met een kraanwagentje rondrijdt, een huis zoekt en met duiven kan praten, maar dat is het natuurlijk niet. Meteen echter wordt Pluk hierdoor een uniek personage en bovendien de verpersoonlijking van de wens van elk kind. Pluk woont hoog boven alles en iedereen uit, vooral boven de vervelende volwassenen die steeds maar bepalen wat je wel of niet mag doen. Pluk gaat zijn eigen weg, hij zoekt zelf een huis, zonder ouders, leerkrachten of andere opvoeders. Als hij hulp nodig heeft, dan zijn daar de dieren of de vriendelijke volwassenen zoals meneer Pen, die zelf altijd kind gebleven is.
Pluk wordt niet alleen geholpen, hij is ook en vooral het type van de helper in nood. In een van de eerste verhalen uit de bundel helpt hij het bange eekhoorntje Duizeltje uit een boom, waarbij zijn takelwagentje goed van pas komt. Hij beschermt Zaza, de kakkerlak, voor de poetswoede van mevrouw Helderder. Hij zorgt ervoor dat Aagje mee op uitstap kan met de Stampertjes en hij redt de bedreigde Torteltuin. Door deze laatste heldhaftige actie is hij ook een van de beroemdste milieuactivisten uit de kinderliteratuur. Eerder in het boek redde hij overigens ook al de meeuw Leentje uit de olie.
Niet alleen Pluk is uniek, ook de andere personages zijn dat. Ze krijgen allemaal een bijzondere persoonlijkheid die heel herkenbaar is maar toch ook verrassende kantjes heeft. De lieve meneer Pen in zijn boekenwinkeltje staat steeds klaar om te helpen, maar weet toch niet altijd een oplossing. De vervelende mevrouw Helderder met haar spuitbus wil alles en iedereen strikt binnen de lijntjes houden, maar loopt er op het einde dankzij de hasselbramenjam toch ook buiten. De kluizelaar doet niets dan slapen, maar helpt uiteindelijk toch. En dan zijn er nog de Stampertjes met hun rommelige vader die doet denken aan die van Otje, de majoor met zijn paard Langhors, Zaza de kakkerlak, Dollie de duif en de fantasiewezens met de fantastische namen zoals de Lispeltuut, de heen-en-weer-wolf en de krullevaar.
Westendorp bepaalt zonder twijfel in sterke mate mee het beeld dat de lezer-kijker van de personages krijgt. Dat doet ze met felle, vrolijke kleuren en vooral met veel humor. Daarbij werkt ze vaak met contrasten: de frietetende Stampertjes met hun wilde haren zien er helemaal anders uit dan Aagje die in haar keurige jurkje voorzichtig aan een lollie nipt. Schmidt zou Schmidt niet zijn als dat keurige er al niet snel af gaat. Nadat ze Duizeltje heeft gered, zit Aagje helemaal onder de bruine en groene vegen en is haar jurk gescheurd. En als ze een prik moet krijgen van de dokter, gaat ze zelfs met de billen bloot. Erg sprekend is ook de prent met meneer Pen en Pluk, beiden met de handen in de zakken en de ogen dicht: hoe verschillend hun uiterlijk ook is, aan hun houding en blik zie je zo dat ze eenzelfde inborst hebben. Het luchtige in Westendorps stijl steekt voor een groot deel in de haren, voeten en neuzen van de figuren die ze tekent. De hoofden van de Stampertjes bv. lijken echt op ragebollen. Hun voetjes tekent Westendorp met de tippen nu eens naar binnen en dan weer naar buiten. Opmerkelijk is ook hoe alle kinderen een klein neusje in de vorm van een boogje krijgen, terwijl de volwassenen een grote mopsneus of spitse neus hebben. Ook fantasiedieren zet ze onvergetelijk neer, zoals de krullevaar met zijn grote ogen en lange poten.
Een van de merkwaardigste en ook meest uitgewerkte passages in het boek is die met de hasselbramen. Ze bevat in de kern Schmidts opvatting over de verhouding tussen kinderen en volwassenen en over opvoeding. Het begint allemaal als de volwassenen een bedreiging vormen voor de Torteltuin en alle dieren die daar wonen. De oplossing voor het probleem is de hasselbramenstruik: als grote mensen ervan eten, gaan ze spelen als kinderen. Eerst spelen ze tikkertje en verstoppertje, maar later maken ze ook prachtige figuren van tegels en zand en gereedschap en beton. Ook de moderne kunst wordt op die manier van het kind. Zelfs de politie en de burgemeester raken in de ban van het spel en de kinderlijke creativiteit. Maar dan kantelt de situatie als Pluk beseft dat een wereld waarin enkel gespeeld wordt, niet kan: als zelfs de brandweer alleen nog speelt, wie zal dan de brand blussen? De wereld heeft kinderen en volwassenen nodig, spel en werk, luchtigheid en ernst, creativiteit en orde. Die combinatie zet Schmidt nog eens extra in de verf in de figuur van mevrouw Helderder: als zij te veel van de bessenjam eet, wordt ze als een baby, wat iedereen verschrikkelijk vindt. Maar als ze de jam met mate eet, wordt ze een ideale moeder: "'Hoe is het met je moeder?' vroeg Pluk. 'Erg goed,' zei Aagje. 'Pluk, ze is zó veranderd. Ze was altijd zo streng? En zo precies? En alles moest altijd schoon blijven... en ik mocht nooit wat. Dat is nu allemaal veranderd. Ze speelt altijd met me samen.' 'Toch niet de hele tijd? Toch niet aldoor?' vroeg Pluk. 'Nee, ze doet ook de gewone dingen, zoals stofzuigen en afwassen. Maar als ze klaar is, gaan we met het poppenhuis spelen. Of bellenblazen.'" [Jan Van Coillie]