Die avond dat ik de stad inliep
W.H. Auden
W.H. Auden (Auteur), Han van der Vegt (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Van Oorschot, copyright 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : AUDE |
Geertjan De Vugt
i /ul/27 j
Tijdens de begrafenis in de film Four Weddings and a Funeral wordt hij eerst een splendid bugger, een 'fantastische nicht', genoemd: W.H. Auden. Daarna wordt zijn beroemde gedicht 'Begrafenisblues' voorgedragen: 'Zet stil de klokken, hoorn nu van de haak, / zorg met een sappig bot dat de hond geen heibel maakt'.
Auden, die in 1947 de Pulitzer Prize voor poëzie ontving en tot een van de geliefdste dichters van het Engelse taalgebied behoort, was toen al ruim twintig jaar dood. Maar de populariteit van zijn poëzie steeg na die film tot ongekende hoogte. Naar het schijnt zijn in 1994, het jaar waarin die film werd uitgebracht, meer dan 250 duizend exemplaren van de bloemlezing Tell Me the Truth About Love verkocht. Nu is er een Nederlandse vertaling van zijn verzamelde gedichten verschenen: Tijdelijke helden. Een magistrale, vuistdikke bundel poëzie.
Auden werd in 1907 in York geboren, groeide op in Birmingham, studeerde aan Oxford, ontdekte en omarmde zijn homoseksualiteit, trouwde desondanks met Erika Mann, de dochter van Thomas Mann, om haar in de jaren dertig van een Brits paspoort te voorzien. Hij was bewonderaar van Sigmund Freud, reisde in 1937 naar Spanje om de democratisch gekozen regering te steunen tegen de door Franco geleide opstandelingen, raakte gedesillusioneerd en vertrok niet veel later naar de Verenigde Staten. Daar vond hij een levensgezel in de dichter Chester Kallman. Halverwege de jaren vijftig werd hij hoogleraar poëzie in Oxford en de laatste jaren van zijn leven woonde hij in Oostenrijk, waar hij in 1973 in Wenen overleed.
Bepaald geen rustig bestaan dus. En dat is terug te vinden in zijn poëzie. Hij plaatst op lyrische wijze de grote gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis binnen een groter historisch kader, zonder oprechtheid, en meer nog de liefde, uit het oog te verliezen. Want uiteindelijk draait zijn poëzie om hoe te beminnen in een wereld die zichzelf ten onder doet gaan. Een, zou je haast zeggen, permanent actueel thema.
In Amerika schreef hij bijvoorbeeld het gedicht '1 september 1939' over de Duitse invasie in Polen, dat doorgaans tot een van de echt grote 20ste-eeuwse gedichten wordt gerekend. 'Geleerden kunnen trefzeker / de aard van de misdaad onthullen', lezen we daar onder meer, 'van Luther tot aan hier / waarvan een cultuur doorsloeg, / wat er in Linz voorviel / en welk een groots imago een / psychopathische god schiep'.
Toen hij later terugblikte op dit werk (en Auden was iemand die zijn werk op latere momenten met zeer strenge blik opnieuw redigeerde) wilde hij het het liefst vernietigen. Hij had zichzelf namelijk op leugenachtigheid betrapt. Want de voorlaatste strofe van dit 99 regels tellend gedicht luidt 'We must love one another or die'. Dat, zo realiseerde de dichter, was zo'n vanzelfsprekendheid - 'we gaan hoe dan ook dood' - dat hij begon te redigeren. Het 'of sterven' werd 'en sterven'. Maar ook dat werkte niet. Daarop schrapte hij de strofe. Waardoor het gedicht begon in te storten. 'Het hele gedicht', merkte hij, 'was geïnfecteerd met een ongeneesbare onoprechtheid - en moet worden geschrapt.'
Maar als zijn werk eenmaal is gepubliceerd, geeft een schrijver de controle uit handen. Zo ook bij dit gedicht. Het zou onder Audens lezers uitgroeien tot een van de meest geliefde gedichten. Om die reden sprak The Guardian ooit over 's werelds mooiste zombiegedicht: een gedicht dat niet wil sterven, omdat lezers het nou eenmaal willen lezen.
Overigens heeft vertaler Han van der Vegt geprobeerd recht te doen aan Audens wens. Niet door het gedicht te schrappen, maar door de problematische regel net anders te interpreteren: 'waar geen liefde heerst, rest dood.' Het is een behoorlijke oplossing, die echter wel tot heel andere interpretaties moet leiden; de 'wij' is er namelijk mee verdwenen.
Van der Vegt heeft knappe vertaaloplossingen gevonden voor de vele archaïsmen, alliteraties en rijmvormen die Audens technisch hoogbegaafde poëzie zo kenmerken. Regels als 'In that land of flesh and bone, / Where from citadels on high, / Her imperial standards fly' worden onder zijn vingers 'opdat dat land van bot, huid en bloed, / op wiens fiere, hoge trans, / slaat de keizersvlaggendans.' Of neem de volgende, weergaloze regels uit 'Herfstlied': 'Clear, unscaleable, ahead / Rise the Mountains of Instead'. In het Nederlands van Van der Vegt wordt dat: 'Scherp en onbegaanbaar steil / rijst de berg van Eldersheil'.
Dat zijn knappe vondsten, waarmee een Nederlandse Auden ontstaat, zonder dat het Angelsaksisch origineel volledig uit het oog geraakt. Soms echter, wordt de door de vertaler gezochte getrouwheid de lezer wat te veel en vragen strofen die in het origineel kraakhelder zijn in het Nederlands om minstens één, zo niet meerdere herlezingen én vergelijking met de brontekst.
Tijdelijke helden bestaat uit vier delen die min of meer met vier biografische episoden samenvallen: 'dichter worden' dat vroege gedichten van Auden bevat, 'dichter in de wereld' waarin de sociaalbewogen Auden duidelijk aan het licht komt, 'Amerika' en, tot slot, 'Italië en Oostenrijk' dat onder meer een fantastische reeks meditaties over wonen bevat ('stadsplanologen hebben het mis: een hok / voor een rationeel dier / is geen geschikte habitat voor Adams / soevereine kloon').
Wie het werk van Auden wil leren kennen kan natuurlijk Tijdelijke helden van begin tot eind lezen. Maar de lezer die met zijn werk onbekend is, doet er goed aan eerst naar 'Dichtung und Wahrheit (Een ongeschreven gedicht)' te bladeren. Dat bestaat uit een serie van vijftig aforismen - Auden kon geweldig mooie aforismen schrijven - over de even simpele als onmogelijke opgave een gedicht te schrijven dat 'precies uitdrukt' wat de dichter bedoelt als hij zegt 'Ik hou van jou'.
Dichters weten hoe moeilijk, zo niet zinloos het is om die woorden als uitgangspunt voor een gedicht te nemen. Zoals Herman Gorter het eens formuleerde: 'ik wou het heelemaal zeggen - / Maar ik kan het toch niet zeggen'. Over dat toch niet kunnen zeggen gaat Audens poëticale meditatie. Het voert hem naar verlokkend mooie en complexe gedachten over wat poëzie kan doen.
Zo moet een gedicht in de eerste plaats goed zijn, iets wat bij het werk van een ander makkelijker vast te stellen is dan bij de eigen verzen. Het eigen gedicht moet vooral 'echt' zijn, genuine, oprecht dus, duidelijk herkenbaar als van de eigen hand.
Maar eigenlijk moet een gedicht nog veel meer zijn dan dat: het moet ook nog eens waar zijn. Good, genuine en true - er zijn doorgaans maar weinig gedichten die dergelijke eisen overleven. Maar bij Auden zijn het er een hele hoop. Tijdelijke helden vormt een grote, persoonlijke getuigenis van de 20ste eeuw.
Uit het Engels vertaald door Han van der Vegt.
Van Oorschot; 640 pagina's; € 45.
Albert Hagenaars
W.H. Auden (1907-1973) was essayist en criticus maar vooral een van de meest spraakmakende dichters van de vorige eeuw. Hij raakte gefascineerd door o.a. de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen van zijn tijd, bezocht brandpunten als Barcelona en Berlijn, emigreerde naar Amerika, won de Pulitzerprijs en werd hoogleraar poëzie in Oxford. Hij beoefende tal van genres en registers die zijn technisch vernuft etaleren. Han van der Vegt vertaalde dit vierdelige overzicht van Audens gedichten, waarbij hij zich gelukkig de nodige vrijheid gunde. Hij verzorgde tevens het nawoord inclusief biografische schets en verantwoording. De aantekeningen (17 pagina’s) vormen een meerwaarde. Mede vanwege Audens indringende tijdsbeelden en sociale en historische betrokkenheid, die literair overigens vooral beschouwend overkomen, is zijn rol nog niet uitgespeeld. Een van z’n credo’s luidt niet voor niets: “Of any poem written by myself, my first demand is that it be genuine, recognizable.” Tweetalige editie (Nederlands/Engels) van de verzamelde gedichten van een van de internationaal belangrijkste dichters van de 20e eeuw.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.