Cathedra van Newman : met littekens, weer te zien
Sandra Jongenelen
Sandra Newman (Auteur), Frank Lekens (Vertaler), Rob Kuitenbrouwer (Vertaler)
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
De Bezige Bij, 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : NEWM |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2023 |
VOLWASSENEN : ROMANS : NEWM |
Dirk Jan Arensman
ob/kt/21 o
Afgelopen decennia werden boekenkasten vol met 'femicentrische' hervertellingen van verhalen uit de klassieke oudheid gepubliceerd. Nu lijkt de twintigste-eeuwse literatuur aan de beurt. Eind deze maand verschijnt Empusion, Olga Tokarczuks bewerking van De toverberg (1924) van Thomas Mann. Nu ligt Julia in de boekhandel, waarin Sandra Newman (57) ons meeneemt in de wereld van George Orwells 1984, uit 1949. Hoofdpersoon is in dit boek niet Winston Smith, maar diens minnares, Julia Worthing.
Die perspectiefwisseling zat er blijkbaar zó aan te komen dat de erven Orwell de Amerikaanse schrijfster zelf benaderden om zich erover te ontfermen. En het resultaat pakt in veel opzichten prima uit.
Newman liet veel van de originele dystopie intact, van Grote Broer, de Ministeries van Waarheid en Liefde en 'nieuwspraak' en 'dubbeldenk' tot klassieke scènes als die rond 'Twee Minuten Haat' en de rattenscène. Een beeld van een totalitair regime, leunend op surveillance, vijanddenken en desinformatie, dat weinig aan voorspellende, nachtmerrieachtige kracht heeft ingeboet. Wat Newman toevoegde werkt vaak uitstekend.
Zo maakte ze van Julia iemand die cynisch, onverschrokken en tamelijk genadeloos haar vrijheden veiligstelde. Ze begon haar beklimming van de hiërarchie mede door haar moeder te verraden. En ze is lid van de 'antiseksers', terwijl Winston lang niet de enige is met wie ze stiekem het bed deelt.
Er zijn geestige vondsten, zoals de ontmoeting met een meisje 'met de bespottelijke naam Drijatja', wat een afkorting van de propagandaleus 'Driejarenplan in Twee Jaar' blijkt. Of die 'Pornosecfabriek', waar opium-voor-het-volk-boekjes als Wellust in de Kernpartij: 'Help kameraad, mijn telescherm is stuk!' worden geproduceerd. Dat seks, geweld en seksueel geweld in Julia flink wat explicieter zijn, is even begrijpelijk als effectief.
Minder gelukkig is misschien dat de partijbonzen in Newmans boek geen fanatieke gelovigen zijn, maar eerder manipulatieve verdedigers van hun eigen privileges. Toch net wat minder beklemmend. En het glimpje hoop dat ze de lezer in de finale gunt, is nauwelijks orwelliaans te noemen. Toch is het een geslaagde, bij vlagen meeslepende variant.
De Bezige Bij, 439 p., 24,99 euro. Vertaling Frank Lekens en Rob Kuitenbrouwer.
Alies Uilen
em/ec/23 d
George Orwell mag bekendstaan als een van de grote schrijvers van de 20ste eeuw, en zijn boek 1984 uit 1949 als de oerdystopie die ook nu nog zeggingskracht heeft, hij staat niet te boek als voorvechter van de vrouwenzaak. Uiteraard mogen we de misogyne gedachten van hoofdpersoon Winston Smith niet verwarren met de opvattingen van de auteur (altijd maar de vrouwen die het fanatiekst de dictatuur steunen), maar een schrijver die zijn enige vrouwelijke personage - Julia - laat verzuchten: 'O, ik haat vrouwen', heeft toch de schijn tegen.
Het idee van een feministische hervertelling van 1984 is dus bij voorbaat prikkelend. De Amerikaanse auteur Sandra Newman waagde zich eraan met Julia, haar zesde boek. Newman werkt vaker dystopische fantasieën uit: in haar vorige, wisselend ontvangen The Men (2022) verdwijnen alle mannen (iedereen met een Y-chromosoom) van de aardbodem. En in The Country of Ice Cream Star (2014) sterft iedereen nog voor zijn 20ste aan een mysterieuze ziekte. Voor de herinterpretatie van Orwell werd ze benaderd door de beheerders van zijn nalatenschap, die erom bekendstaan dat ze niet zomaar laten sollen met Orwells werk. Julia is overwegend lovend ontvangen als een verrijking bij het origineel, ook in de Engelstalige pers.
Ter opfrissing: in 1984 is Groot-Brittannië een totalitaire staat die het doen, laten en denken van zijn inwoners tot in het kleinste detail wil beheersen. In elke kamer en elk gebouw hangt een 'telescherm' dat de aanwezigen in de gaten houdt. 'Grote Broer ziet u', verwijst naar de charismatische, onfeilbare leider Grote Broer, wiens beeltenis overal te zien is.
Wat meteen opvalt aan Julia is dat zij aanmerkelijk meer aanspraak heeft in deze politiestaat dan Winston in 1984. Julia en Winston werken allebei voor 'de partij', een baan die ze verheft boven de 'proles', de 85 procent van de bevolking die zichzelf moet zien te redden in onbeschermde sloppenwijken. Partijlid zijn heeft als keerzijde dat je je geen misstap kunt permitteren. Winston durfde nauwelijks een praatje aan te knopen met een collega uit angst betrapt te worden op een verkeerde gezichtsuitdrukking; Julia woont in een meisjestehuis. Daar heerst, naast wantrouwen, ook een zekere kameraadschap.
Newman creëert zo de gelegenheid om de vele specifieke manieren waarop het regime vrouwen raakt te tonen. Op een luchtige manier: kleed je maar eens om met die teleschermen overal (Julia maakt er een spel van). En ook grimmiger. Als een meisje van 18 zwanger is geraakt van een partijbons, vindt Julia de afgedreven vrucht in het toilet. Een gruwelijk tafereel, dat ook meteen de stijl van Newman onderstreept: veel explicieter dan die van Orwell.
Wanneer Winston en Julia een geheime affaire beginnen (de partij is geen fan van romantische relaties), is het, net als in 1984, Julia die het initiatief neemt, gewoon, omdat ze hem een lekker ding vindt. Het is geestig om dezelfde dialogen als in 1984 te lezen, maar nu met Julia's inwendige commentaar erbij, zoals wanneer Winston een presse-papier beschrijft 'die, voor zover zij kon opmaken, niet meer voorstelde dan een glazen bol met een stukje steen erin. Zodra hij de kans had zou hij hem eens laten zien, beloofde hij, en ze zei ernstig dat ze dat heel fijn zou vinden.'
De lezer kende Julia in 1984 via Winston: oppervlakkig, gewiekst en alleen geïnteresseerd in haar eigen plezier, met name seks. Maar in Julia is Winston juist de sukkel, met zijn gepieker over de partij-ideologie, de waarheid en verzet. Ze ergert zich aan Winston, die overpeinst dat een opstand bij de arme, kansloze proles zou moeten beginnen. Zij 'moesten hun leven riskeren zodat Winston Smith de vrijheid kreeg om te zeggen dat de Partij het vliegtuig niet had uitgevonden'.
Het is de klassieke tegenstelling: geprivilegieerd en beschermd versus arm en wereldwijs. Julia komt van buiten de stad, waar de omstandigheden verslechterden van zwaar tot absoluut onmenselijk. De dingen die zij als kind moest doorstaan en doen om het tot hier te redden zijn te verschrikkelijk om bij een kop clandestiene koffie over te filosoferen. Julia wil leven. Dat ze zich daarvoor uiterlijk moet voegen naar de partij, het zij zo.
Ingewikkeld wordt het voor Julia pas wanneer de partij zich gaat bemoeien met haar seksleven. Weer is Julia degene met alle informatie, maar ook zij kan zich in het geweld dat volgt niet staande houden. Ze belandt in het ministerie van Liefde, waar dissidenten worden gemarteld, en in de gevreesde kamer 101, waar hun de ergste foltering wacht (en waar voor de lezer een kotszakje van pas kan komen).
De nuchtere kijk van Julia op het regime en het demasqué van Winston zijn verfrissend. Vooral ook omdat Orwell zelf zo veel terrein braak heeft laten liggen wat Julia betreft. Wat bij hem simpelweg een gegeven was (Julia kent toevallig alle geitenpaadjes, Winston niet één) werkt Newman tot in de volle consequenties uit en dat is bevredigend.
En toch gaat er ook iets verloren in deze interpretatie. De machthebbers in Julia zijn net mensen, euh, mannen. Zeker in het (minst overtuigende) laatste deel wordt de dictatuur wereldser, feilbaar. Een kernelement van 1984 was juist die verstikking; geen uitweg mogelijk. Het doel van de machthebbers is hersenspoeling van de bevolking, zodat ze nooit meer anders wíl. De taal wordt versimpeld, de geschiedenis herschreven. Dit element is in Julia wel aanwezig (we zijn in dezelfde wereld), maar het speelt geen rol van betekenis. Orwell zet je daardoor toch op een andere manier aan het denken dan Newman.
Wie Julia oppakt zonder het origineel te kennen, leest een meeslepend boek over een vrijgevochten vrouw in een totalitaire staat. Julia's geschiedenis, haar drijfveren en haar lot rechtvaardigen een eigen boek. Maar wie geïntrigeerd is door de consequenties van een dictatuur die álles weet van haar onderdanen en die informatie aanwendt om totale controle uit te oefenen, doet er goed aan ook Orwell er nog eens bij te pakken. Ook 1984 is in 2023 nog relevant.
Uit het Engels vertaald door Rob Kuitenbrouwer en Frank Lekens.
De Bezige Bij; 400 pagina's; € 24,99.
(dja)
ob/kt/31 o
***
De erven Orwell hebben Sandra Newman aangezocht om George Orwells '1984' opnieuw te vertellen, maar dan vanuit een vrouwelijk perspectief. De hoofdpersoon in 'Julia' is Julia Worthing, de minnares van Winston Smith. Veel van Orwells dystopie is in Newmans herschrijving intact gebleven. Wat de Amerikaanse, die eerder al vijf romans heeft geschreven, eraan toevoegt, werkt vaak uitstekend, en ze komt met enkele geestige vondsten af. De portrettering van de partijbonzen is dan weer wat minder beklemmend. En het glimpje hoop dat ze de lezer in de finale gunt, valt nauwelijks orwelliaans te noemen. Toch is 'Julia' een geslaagde, meeslepende roman.
Bookarang
Een feministische hervertelling van 1984 van George Orwell. Het verhaal speelt zich af in een dystopische versie van de stad Londen, waar de Partij en hun leider Grote Broer de dienst uitmaken. Julia Worthing is een monteur bij het ministerie van Waarheid. Ze is een sociaal bekwame vrouw die vaak de regels overtreedt, maar ook samenwerkt met het regime als het haar uitkomt. Ze is lid van het Antiseks Jeugdverbond, hoewel ze in het geheim seksueel actief is. Haar leven neemt een wending wanneer ze geïntrigeerd raakt door een collega, Winston Smith, en hem in een opwelling een persoonlijk briefje overhandigt. Het boek belicht de complexe realiteit waaraan vrouwen blootgesteld worden in deze dystopische setting door het bijpersonage uit de roman van Orwell centraal te stellen. Vaardig en meevoerend geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Sandra Newman (Boston, 1965) is een Amerikaanse romanschrijver. Ze schreef veelgeprezen romans als 'The country of ice cream star', 'The heavens' en 'The Men'. Ze woont in New York. Haar werk wordt in meerdere landen uitgegeven.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.