Aleksandra : roman
Lisa Weeda
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : WEED |
Lodewijk Verduin
ru/eb/03 f
Het is een wel heel wrang succesverhaal. In het najaar van 2021 debuteerde Lisa Weeda, die al jarenlang gold als een literair talent, met de roman Aleksandra . Daarin verdiepte de Nederlandse schrijver zich in het leven van haar Oekraïense oma en legde ze haar door “een eindeloze rits gevechten” gehavende familiegeschiedenis vast. Drie maanden later denderden Russische tanks de grens over en escaleerde het conflict. Om inzicht te krijgen in dit verscheurde land, klemgezet tussen oost en west, grepen mensen massaal naar het werk van Weeda. Het boek werd een bestseller en de auteur groeide uit tot een van de belangrijke stemmen in het debat, maar daarvoor was wel haar ergste politieke nachtmerrie uit moeten komen.
Ook Weedas tweede roman, Dans dans revolutie , draait om oorlog. Weliswaar woedt die tussen Besulia en Tenebria, maar Slavische namen als Alexej, Sasha en Bogdan, het gebruik van patroniemen en de aanduiding van een grootmoeder als “baba” suggereren dat we in de strijd tussen deze fictieve landen toch vooral een allegorie voor de huidige situatie in Oekraïne moeten zien.
Net als in Aleksandra gebruikt de schrijver fantasie-elementen om de rauwe realiteit te belichten. Zo is sprake van een geest die lijken uit massagraven haalt en ze deponeert in de huizen van westerse millennials, die te druk bezig zijn met hun relatieproblemen, smartphones en speciaalbieren om zich te bekommeren om het lot van de Besulianen. De actie is niet alleen bedoeld als confrontatie, maar ook als aanmoediging: de hoop is dat mensen deelnemen aan de “svaboda samoverzjenja”, een traditionele dans die doet denken aan het splijten en uitknijpen van een “onzichtbare sinaasappel”, en waarmee het belaagde volk zijn oorlogsslachtoffers tot leven kan wekken.
Tegenwicht
Was het inderdaad maar zo makkelijk, dan zou een heleboel leed in een handomdraai ongedaan gemaakt kunnen worden. Dat moet Weeda zelf ook hebben verzucht, ergens in de echte wereld, want tussen het verzinnen door steekt ze enkele vlammende tirades af, waarin zij onder meer haar woede over de vergeetachtigheid van de media ventileert en de onverschilligheid tegenover buitenlandse crises hekelt. In deze essayistische passages is zij op haar best; iedere aanklacht bevat rake punten.
Maar het merendeel van Dans dans revolutie is gewijd aan het uitwerken van een gedachte-experiment dat nooit echt weet te overtuigen. De precieuze premisse en verteltrant lijken afkomstig uit een jeugdboek, net als de versimpelde weergave van de werkelijkheid. Daarin staan 'goed' en 'kwaad' tegenover elkaar en moeten de ongeïnteresseerde buitenstaanders slechts een kant kiezen om het probleem op te lossen - retoriek die alomtegenwoordig maar beperkt is, en waar een roman juist tegenwicht aan zou moeten bieden.
Weeda blaast ten slotte zelf haar eigen sprookje uit en wil de lezer wakkerschudden met een grimmig einde, maar die is dan al murw van ruim tweehonderd bladzijden aan versnipperde verhaalfragmenten, losse scènes die geen groter geheel vormen, en personages die te vlak blijven om te beklijven of te fascineren. Een boodschap kan nog zo prangend zijn, het wordt lastig om haar over te brengen als een boek op literair vlak hapert.
Wat dat betreft doet Dans dans revolutie onwillekeurig denken aan de werken van Svetlana Alexijevitsj, waarin zij de slachtoffers van het Sovjetregime direct aan het woord laat zonder verdere poespas. Het leverde haar de Nobelprijs op; wanneer de feiten zo gruwelijk zijn, heb je als schrijver niet veel fictie nodig.
De Bezige Bij, 238 blz., € 21,99 (e-boek € 9,99).
Jarl Van Der Ploeg
ru/eb/10 f
Zeven maanden na het begin van de oorlog in Besulia, een land dat bijna niemand kende en waarvan de oorlog met Tenebria maar kort in het nieuws bleef, verschenen de eerste lichamen. Van het ene op het andere moment lagen er opeens lijken onder eettafels en op bedden. 'We zijn vervloekt', huilde een vrouw op televisie. Met een betraand gezicht stond ze in haar badkamer. 'Het was gewoon een normale dag.'
Ze was thuisgekomen van haar werk als hr-manager bij een gerenommeerd it-bedrijf en wilde haar gezicht wassen. Toen ze zich omdraaide, zag ze een lijk in de badkuip liggen: een oudere man in een gestreept overhemd en een nette pantalon, aan zijn voeten paarse pantoffels. Zijn handen zaten onder het bloed, zijn hoofd had meerdere deuken, 'alsof iemand er met een honkbalknuppel op had ingeslagen'.
De Rotterdamse Lisa Weeda (1989) brak in 2021 door met Aleksandra, een roman waarin ze honderd jaar Oekraïense geschiedenis verweeft met die van haar eigen familie in de Donbas. Recensenten en lezers waren direct onder de indruk. Ze roemden het vertelperspectief van Weeda, net als de manier waarop ze bovennatuurlijke gebeurtenissen wist te verbinden met de harde realiteit.
Het boek verkocht dan ook goed, maar toen drie maanden later de grootschalige invasie in Oekraïne begon en duizenden mensen behoefte hadden aan extra duiding over het land, stegen de verkopen explosief en eindigde Aleksandra op de eerste plek in de bestseller-top-60. Het won De Bronzen Uil en werd genomineerd voor de Libris Literatuurprijs.
In haar tweede roman, Dans dans revolutie, gaat Weeda verder waar ze gebleven was. Opnieuw schreef ze een boek over de oorlog in Oekraïne. Althans, eigenlijk draait het om een oorlog tussen de fictieve landen Besulia en Tenebria, maar het kan bijna niet anders dan dat het allemaal een grote allegorie is voor wat er momenteel in Oekraïne speelt.
De slachtoffers die vallen in de oorlog, worden niet lang na hun dood door de Notsjnik, een soort geest, naar een westers land gebracht dat sterke overeenkomsten vertoont met Nederland. Daar kunnen ze weer tot leven worden gewekt, mits iemand de svaboda samoverzjenja voor ze danst, de traditionele volksdans van Besulia die helpt kwade geesten te verjagen.Net als in de echte wereld maakt de eerste groep vluchtelingen nog een diepe indruk op de bewoners, die dan ook in groten getale dansmanifestaties organiseren. Maar met de vierde, de vijfde en later de tiende en de twintigste groep sluipt er een zekere irritatie in de gemeenschap en maakt de opofferingsgezindheid plaats voor eigenbelang. Wat geldt in de echte wereld, geldt immers ook in de allegorie van Weeda: het gemakkelijkste moment om een goed volk te zijn, is nu eenmaal het moment vlak voordat de eerste offers moeten worden gebracht.
Die almaar toenemende oorlogsmoeheid beschrijft Weeda aan de hand van meerdere personages. Je hebt Emma, die opeens geconfronteerd wordt met een dode in haar appartement. Er is Toni, die werkt bij een zogenoemd body-drop-off-centrum - een door de overheid in het leven geroepen centrum voor overtollige doden. Er zijn Maks en Danylo, twee tot leven gedanste Besulianen die maar lastig kunnen wennen aan hun nieuwe, westerse bestaan. En er is het verhaal van de jonge influencer @AnnaFromBesulia, die vanuit Besulia video's maakt in de hoop dat zo veel mogelijk mensen de svaboda samoverzjenja blijven dansen.
De onderliggende vraag die Weeda stelt, is een zeer interessante: hoeveel ben je bereid te doen om de ellende van een ander te verzachten? Haar beschrijving over wat oorlogsmoeheid met een samenleving doet is bovendien vurig en raak, net zoals de scènes over de plotselinge botsing tussen twee culturen.
Helaas hapert de uitwerking van haar gedachtenexperiment ook geregeld. Zo blijven eigenlijk alle personages vlak, komen de vier verhaallijnen op het einde nauwelijks bij elkaar en belangrijker nog: juist doordat Weeda haar magisch-realistische wereld op een bijna sprookjesachtige wijze beschrijft, is er eigenlijk alleen ruimte voor het goede en het kwade. In haar binaire werkelijkheid maak je of de goede keuze (dansen), of de slechte (niet dansen). Punt.
De nuances die de echte wereld zo interessant, en op tijden zo verschrikkelijk frustrerend maken, blijven in haar allegorie onderbelicht. Als je een crisis inderdaad kunt stoppen door simpelweg een volksdans te dansen, dan is de keuze snel gemaakt. Maar dat is helaas niet zo. Zodra er in de echte wereld een vluchtelingenstroom op gang komt, moet je nu eenmaal rekening houden met huisvesting, werkgelegenheid, sociale zekerheid, geopolitiek en noem de hele rambam maar op. Dans dans revolutie houdt de lezer daardoor een spiegel voor die helaas matig reflecteert.
De Bezige Bij; 240 pagina's; € 21,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.