De verdwijning van Josef Mengele : roman
Olivier Guez
Olivier Guez (Auteur), Katelijne De Vuyst (Vertaler), Caroline de Gruyter (Inleider)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Meulenhoff, copyright 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ESSAY : GUEZ |
Peter Giesen
te/ep/09 s
'Het is absurd, haast suïcidaal', schrijft de Franse auteur Olivier Guez aan het begin van Grand Tour Europa. De Europese toren wordt steeds hoger, maar de bouwers zijn het cement vergeten, de cultuur die ervoor moet zorgen dat de Europese burgers 'samen kunnen leven en dromen'.
Het is een oude verzuchting. De EU is te technocratisch, een unie van banken, bedrijven en beleidsambtenaren. Waar is de EU van de burgers? Waar is de Europese demos, het Europese volk waaruit een echte democratie kan groeien?
'We zijn geen werelddeel van robots en kruideniers', schrijft Guez. 'We willen geestdrift. Het Europese project heeft bezieling nodig, kleur en vlees.' In Grand Tour Europa doet Guez een manmoedige poging de Europese integratie 'kleur en vlees' te geven. Hij heeft 27 schrijvers, uit elke EU-lidstaat één, gevraagd een plek te beschrijven waar de band met hun land met de Europese cultuur en geschiedenis aan het licht komt. Zo ontstaat een grand tour, naar het model van de reis naar het Middellandse Zeegebied die aristocratische jongeren in de 18de eeuw ondernamen om zich te laven aan de bronnen van hun cultuur.
Dat levert 27 merendeels prachtige verhalen op, maar het is niet eenvoudig de rode draad van 'de Europese cultuur' te vinden in dit literaire songfestival. Pluralisme behoort dan ook tot de essentie van Europa. De EU ontstond uit de overwinning op het fascisme en communisme, ideologieën die elk afwijkend geluid op moorddadige wijze de kop indrukten. Veel verhalen gaan over de pijn van dat verleden. Daniel Kehlmann bezoekt de voormalige Stasi-gevangenis in het Berlijnse stadsdeel Hohenschönhausen. Agata Tuszynska gaat terug naar het Joodse getto in Warschau, waar haar moeder ternauwernood ontsnapte aan de vernietiging.
Tegenover deze historische drama's zijn de bijdragen van Noord-Europese auteurs van een bijna absurde luchtigheid. Jan Brokken beschrijft Hotel Spaander in Volendam, pleisterplaats voor schilders uit heel Europa. Lize Spit vertelt hoe ze stopte met het verzamelen van postzegels toen de euro werd ingevoerd. De Deen Jens Christian Grøndahl beschrijft Europa als een verzameling van cafés waar het goed toeven is, het Europa van de welgestelde West-Europeaan met zijn stedentrips en zakenreisjes.
Groot is de mentale kloof tussen de Noord-Europeanen en de auteurs uit het vroegere Habsburgse rijk, die ten diepste beseffen hoe broos een multi-etnisch politiek verbond is. In het toeristische Hallstatt liepen vroeger Joden in lederhosen om te laten zien dat ze 'echte' Oostenrijkers waren. Het mocht niet baten, schrijft Eva Menasse.
In de Boekovina woonden Oostenrijkers, Duitsers, Roemenen, Polen, Joden en Oekraïners door elkaar heen. Een smeltkroes met 'een kosmopolitische, Europese geest', volgens de Roemeense schrijver Norman Manea. De dichter Paul Celan kwam er vandaan. Hij schreef in het Duits. Maar de kosmopolitische Boekovina bestaat niet meer. De Joodse ouders van Celan werden in de oorlog vermoord. Zelf vluchtte hij naar Parijs, waar hij in 1970 zelfmoord pleegde. De regio werd verdeeld tussen Oekraïne en Roemenië, diep in het Oostblok. 'De pijnlijke verbrokkeling van de Boekovina kan ook worden gezien als een waarschuwing voor het huidige Europa', schrijft Manea.
Demonen
De meeste Europese schrijvers zoeken de Europese cultuur in de overwinning op de demonen uit het verleden, het fascisme, het communisme, de Holocaust. Nog maar kortgeleden werd dat verhaal ouderwets gevonden, schrijft NRC-journalist Caroline de Gruyter in het voorwoord. Op conferenties werd naarstig gezocht naar een nieuw narratief voor Europa, 'iets met innovatie, diversiteit', op deftige conferenties waar de toehoorders duizelig naar huis gingen met een hoofd vol abstracties.
Dat is allemaal in één klap veranderd op 24 februari 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel. 'De raison d'être van de Europese integratie is en blijft 'nooit meer oorlog'. De Europese integratie is, hoe je er ook over denkt, puur een product van twee wereldoorlogen. Never again. Plus jamais ça', aldus De Gruyter.
De verhalen uit Grand Tour Europa zijn geschreven voordat de oorlog in Oekraïne uitbrak. Maar de Russische agressie heeft ze urgentie gegeven. Plotseling zien we wel scherp wat de naoorlogse Europese waarden van vrijheid en democratie zijn, en hoe dichtbij de barbarij en de onderdrukking zijn. Zo heeft Poetin de ontwikkeling van een gemeenschappelijke Europese cultuur krachtig bevorderd.
Verkrampte tijdgeest
Samensteller Olivier Guez noemt Grand Tour Europa 'een kosmopolitische bloemlezing tegen de vergetelheid en de verdwijning, tegen de verkrampte, bekrompen tijdgeest, tegen het Amerikaanse en islamitische puritanisme en tegen (nationaal-)populisten van allerlei strekking'. Hij schetst een beeld van de Europese cultuur zoals pro-Europeanen die graag zien: open, tolerant en erfgenaam van de verlichting. Dat beeld is niet onjuist, maar wel een beetje eenzijdig. Een gemeenschappelijke cultuur bindt niet alleen, zij sluit ook uit.
Als een van de weinigen heeft de Maltese schrijver Immanuel Mifsud daar oog voor. Hij beschrijft een migrant die over de zee naar Europa komt. Eenmaal aangekomen leest hij een nieuwsbericht: elf migranten zijn omgekomen in een boot, omdat Malta en Italië geen adequate reddingsactie wilden opzetten.
Guez nodigt de lezer uit om in een 'utopische Trans-Europe Express' te stappen en door de Europese verbeelding te dwalen. Het is een fascinerende reis, met mooie verhalen die de enorme diversiteit van Europa weerspiegelen. Maar de trein rijdt vooral achteruit, naar de bekende stations van de 20ste eeuw waar een waarschuwing voor de vergankelijkheid van vrede en vrijheid wordt omgeroepen. Slechts af en toe vangt de reiziger een glimp op van het nieuwe Europa van de 21ste eeuw, een continent dat grimmiger wordt, zijn defensiebegroting opvoert, zijn wapenindustrie ontwikkelt, dubieuze deals sluit met dictators die beloven migranten buiten de deur te houden. Dat is ook Europa: een unie die haar burgers wil beschermen tegen een allengs rauwere buitenwereld en bereid is daarvoor haar handen vuil te maken.
Meulenhoff, 446 p., 29,99 euro. Uit het Frans vertaald door Kathelijne De Vuyst.
Peter Giesen
te/ep/02 s
'Het is absurd, haast suïcidaal', schrijft de Franse auteur Olivier Guez (1974) aan het begin van Grand Tour Europa. De Europese toren wordt steeds hoger, maar de bouwers zijn het cement vergeten, de cultuur die ervoor moet zorgen dat de Europese burgers 'samen kunnen leven en dromen'.
Het is een oude verzuchting. De EU is te technocratisch, een Unie van banken, bedrijven en beleidsambtenaren. Waar is de EU van de burgers? Waar is de Europese demos, het Europese volk waaruit een echte democratie kan groeien?
'We zijn geen werelddeel van robots en kruideniers', schrijft Guez. 'We willen geestdrift. Het Europese project heeft bezieling nodig, kleur en vlees.' In Grand Tour Europa doet Guez een manmoedige poging de Europese integratie 'kleur en vlees' te geven. Hij heeft 27 schrijvers, uit elke EU-lidstaat één, gevraagd een plek te beschrijven waar de band met hun land met de Europese cultuur en geschiedenis aan het licht komt. Zo ontstaat een grand tour, naar het model van de reis naar het Middellandse Zeegebied die aristocratische jongeren in de 18de eeuw ondernamen om zich te laven aan de bronnen van hun cultuur.
Dat levert 27 merendeels prachtige verhalen op, maar het is niet eenvoudig de rode draad van 'de Europese cultuur' te vinden in dit literaire songfestival. Pluralisme behoort dan ook tot de essentie van Europa. De EU ontstond uit de overwinning op het fascisme en communisme, ideologieën die elk afwijkend geluid op moorddadige wijze de kop indrukten. Veel verhalen gaan over de pijn van dat verleden. Daniel Kehlmann bezoekt de voormalige Stasi-gevangenis in het Berlijnse stadsdeel Hohenschönhausen. Agat Tuszynska gaat terug naar het Joodse getto in Warschau, waar haar moeder ternauwernood ontsnapte aan de vernietiging.
Tegenover deze historische drama's zijn de bijdragen van Noord-Europese auteurs van een bijna absurde luchtigheid. Jan Brokken beschrijft Hotel Spaander in Volendam, pleisterplaats voor schilders uit heel Europa. Lize Spit vertelt hoe ze stopte met het verzamelen van postzegels toen de euro werd ingevoerd. De Deen Jens Christian Grøndahl beschrijft Europa als een verzameling van cafés waar het goed toeven is, het Europa van de welgestelde West-Europeaan met zijn stedentrips en zakenreisjes.
Groot is de mentale kloof tussen de Noord-Europeanen en de auteurs uit het vroegere Habsburgse Rijk, die ten diepste beseffen hoe broos een multi-etnisch politiek verbond is. In het toeristische Hallstatt liepen vroeger Joden in lederhosen om te laten zien dat ze 'echte' Oostenrijkers waren. Het mocht niet baten, schrijft Eva Menasse.
In de Boekovina woonden Oostenrijkers, Duitsers, Roemenen, Polen, Joden en Oekraïners door elkaar heen. Een smeltkroes met 'een kosmopolitische, Europese geest', aldus de Roemeense schrijver Norman Manea. De dichter Paul Celan kwam er vandaan. Hij schreef in het Duits. Maar de kosmopolitische Boekovina bestaat niet meer. De Joodse ouders van Celan werden in de oorlog vermoord. Zelf vluchtte hij naar Parijs, waar hij in 1970 zelfmoord pleegde. De regio werd verdeeld tussen Oekraïne en Roemenië, diep in het Oostblok. 'De pijnlijke verbrokkeling van de Boekovina kan ook worden gezien als een waarschuwing voor het huidige Europa', schrijft Manea.
De meeste Europese schrijvers zoeken de Europese cultuur in de overwinning op de demonen uit het verleden, het fascisme, het communisme, de Holocaust. Nog maar kort geleden werd dat verhaal ouderwets gevonden, schrijft NRC-journalist Caroline de Gruyter in het voorwoord. Op conferenties werd naarstig gezocht naar een new narrative voor Europa, 'iets met innovatie, diversiteit', op deftige conferenties waar de toehoorders duizelig naar huis gingen met een hoofd vol abstracties. Dat is allemaal in één klap veranderd op 24 februari 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel. 'De raison d'être van de Europese integratie is en blijft 'nooit meer oorlog'. De Europese integratie is, hoe je er ook over denkt, puur een product van twee Wereldoorlogen. Never again. Plus jamais ça', aldus De Gruyter.
De verhalen uit Grand Tour Europa zijn geschreven voordat de oorlog in Oekraïne uitbrak. Maar de Russische agressie heeft ze urgentie gegeven. Plotseling zien we wel scherp wat de naoorlogse Europese waarden van vrijheid en democratie zijn, en hoe dichtbij de barbarij en de onderdrukking zijn. Zo heeft Poetin de ontwikkeling van een gemeenschappelijke Europese cultuur krachtig bevorderd.
Samensteller Olivier Guez noemt Grand Tour Europa 'een kosmopolitische bloemlezing tegen de vergetelheid en de verdwijning, tegen de verkrampte, bekrompen tijdgeest, tegen het Amerikaanse en islamitische puritanisme en tegen (nationaal-)populisten van allerlei strekking'. Hij schetst een beeld van de Europese cultuur zoals pro-Europeanen die graag zien: open, tolerant en erfgenaam van de Verlichting. Dat beeld is niet onjuist, maar wel een beetje eenzijdig. Een gemeenschappelijke cultuur bindt niet alleen, zij sluit ook uit.
Als een van de weinigen heeft de Maltese schrijver Immanuel Mifsud daar oog voor. Hij beschrijft een migrant die over de zee naar Europa komt. Eenmaal aangekomen leest hij een nieuwsbericht: elf migranten zijn omgekomen in een boot, omdat Malta en Italië geen adequate reddingsactie wilden opzetten.
Guez nodigt de lezer uit om in een 'utopische Trans-Europe Express' te stappen en door de Europese verbeelding te dwalen. Het is een fascinerende reis, met mooie verhalen die de enorme diversiteit van Europa weerspiegelen. Maar de trein rijdt vooral achteruit, naar de bekende stations van de 20ste eeuw waar een waarschuwing voor de vergankelijkheid van vrede en vrijheid wordt omgeroepen. Slechts af en toe vangt de reiziger een glimp op van het nieuwe Europa van de 21ste eeuw, een continent dat grimmiger wordt, zijn defensiebegroting opvoert, zijn wapenindustrie ontwikkelt, dubieuze deals sluit met dictators die beloven migranten buiten de deur te houden. Dat is ook Europa: een Unie die haar burgers wil beschermen tegen een allengs rauwere buitenwereld en bereid is daarvoor vuile handen te maken.
★★★★☆
Uit het Frans vertaald door Kathelijne De Vuyst. Meulenhoff; 446 pagina's; € 29,99.
Bookarang
Een boek over de Europese geschiedenis en wat Europese landen met elkaar verbindt. Zevenentwintig literaire auteurs, één per EU-lidstaat, geven hun visie op 'hun' Europa door middel van nooit eerder gepubliceerde verhalen, essays en reportages. Deze bijdragen tonen de sterke verbindingen tussen de Europese landen, maar ook de kwetsbaarheid van Europa. Het boek levert een panorama van de hedendaagse Europese literatuur en vormt een zelfportret van Europa door zijn beste auteurs. Talig en met diepgang geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Met bijdragen van Jan Brokken, Lize Spit, Daniel Kehlmann, Fernando Aramburu, Sofi Oksanen, Jens Christian Grøndahl, Eva Menasse en anderen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.