Noem het liefde : roman
Daan Heerma van Voss
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : HEER |
Dries Muus
em/ov/04 n
Moeten we het hebben over het autobiografische gehalte? Heel even dan: begin 2022 overleed de vader van Daan Heerma van Voss. In Geen vaarwel vandaag wordt een gebroken gezin opgeschrikt door de dood van de onpeilbare pater familias. Die overeenkomst is vast geen toeval, maar het zou zonde zijn om er veel meer over te zeggen. Een van de knappe dingen aan Heerma van Voss' eerste roman in vijf jaar is dat hij juist níét op dat autobiografische leunt. Het medeleven wordt niet afgedwongen door de echo's van de werkelijkheid, maar door de kracht van de verbeelding.
Juist alles wat Geen vaarwel vandaag tot een roman maakt, maakt het ook tot zo'n goed boek. Nieuwsgierig makende personages. Een goed opgebouwd verhaal, of serie overlappende verhalen, waarin meerdere levens, ook dat van de vader, in een totaal nieuw licht worden gesteld. Geordende chaos, gevat in helder afgebakende scènes, inclusief cliffhangers, motieven en vooruitwijzingen. De goed verhulde gekunsteldheid, kortom, waardoor de lezer moeiteloos zijn ongeloof opschort.
Diepste kern
In eerder werk traden Heerma van Voss' bedoelingen, en misschien ook de schrijver zelf, soms wat te duidelijk naar voren. Hier verdwijnt hij volledig in zijn personages: vader Oskar van Bohemen, zijn drie volwassen kinderen en zijn ex, plus hun aanhang en een handvol vermakelijke bijfiguren. In alle typeringen, ook de spotzieke en venijnige, klinkt liefde door.
Heerma van Voss stelt je sympathie op de proef door zijn hoofdpersonen treiterig en ijdel te laten zijn, kinderlijk en hulpeloos, maar hij slaagt er steeds weer in die sympathie te behouden, zelfs langzaam te vergroten.
Dat geldt ook, of vooral, voor degene om wie de roman draait: de raadselachtige vader. Bijna wordt zijn levenslange worsteling te overzichtelijk geduid, te netjes teruggebracht tot zijn geknakte jeugd, maar daar is Geen vaarwel vandaag te levensecht voor.
Juist die keurige analyse blijkt tegen het prachtige slot een opstapje naar een waarachtiger, complexer inzicht: dat niemand terug te brengen is tot één sluitende verklaring. Niemand is tot in de diepste kern te duiden. Elke eenduidige uitleg is een leugen. Er is geen oplossing of antwoord, het raadsel ís de waarheid, en daar weet Heerma van Voss je nog mee te verzoenen ook.
Atlas Contact, 384 p., 24,99 euro.
Lodewijk Verduin
em/ov/18 n
Herenigd, na al die jaren. Tijd voor een familiefoto dus. Flits! Rond de tafel zitten, met de klok mee: Tessel, ooit een gelauwerd schrijfster, nu hoofdzakelijk tevreden burgermoeder, al knaagt het feit dat zij met haar nieuwe romanplan niet verder komt dan een half kantje. Daarnaast: broer Moor, een verstokte blower en aanhanger van de spirituele bestsellerauteur Eckhart Tolle, met een clandestien handeltje in tweedehands luxekleding; onlangs is hij neergestreken in een woonwagenkamp. Dan heb je Cat, aspirerend freudiaan die in New York onderzoek doet naar gezinnen die, voor de verandering, wél 'geslaagd' zijn. Tot slot hun moeder, Elise, enigszins op afstand sinds zij hun vader inruilde voor een jeugdliefde. Die vader is de grote afwezige en de reden voor deze samenkomst.
Pater familias Oskar J.R. van Bohemen is namelijk op het vliegveld ineengezakt en - vanwege langdurige hartproblemen niet geheel onverwachts - overleden. Aan de nabestaanden de taak om de uitvaart te regelen, het huis op te ruimen en zijn spullen te verdelen; de stukjes en snippers bijeen te rapen en te reconstrueren wie deze eenkennige, afwisselend hardvochtige en warme man werkelijk was.
Niet episch
Dat is hoe Geen vaarwel vandaag , de zevende roman en het dertiende boek in evenzoveel jaren van Daan Heerma van Voss, in beweging komt. Het dramatische uitgangspunt staat de schrijver toe zijn vertelling breed op te zetten en veel verschillende verhaallijnen aan te boren. Elk hoofdstuk behandelt een episode uit het leven van een van de gezinsleden, waardoor ieders persoonlijke geschiedenis gaandeweg wordt ingevuld en je steeds meer inzicht krijgt in de onderlinge relaties.
Tussendoor zijn er beschouwingen over - en zelfs een optreden van - de alwetende verteller, een van de literaire obsessies van Tessel, die het in diskrediet geraakte perspectief in haar project doelbewust wil inzetten: 'Om te illustreren dat elk leven, hoe klein ook, iets episch in zich heeft, denk ik, iets groots. Als je weet hoe te kijken.'
Het procedé levert een paar fraaie momenten op, zoals de passages over de dood en begrafenis van Oskar, maar doorgaans is die grootsheid niet voelbaar en is de epiek ver te zoeken. Dat is terug te leiden tot een paar twijfelachtige keuzes van de schrijver.
Heerma van Voss werkt grotendeels aan de hand van herinneringen: hij laat zijn personages vanuit het heden terugblikken op hun wordingsgeschiedenis. Daar is op zichzelf natuurlijk niets mis mee, maar deze overpeinzingen worden omgeven door uitgesponnen beschrijvingen die sterk vertragen. Het lijkt wel alsof de schrijver bewust de meest statische scènes heeft uitgekozen: nauwgezet volgt hij zijn personages terwijl ze koffiezetten, uien snipperen, verveeld in het vliegtuig zitten, in bed liggen, ja, zelfs tijdens 'het tanden poetsen, het neushaar plukken'.
Al dit alledaags gerommel krijgt veel ruimte, evenals het 'onhandig gekeuvel': '“Kijk, wat een mooie lucht. Welke kleur zou je zeggen dat-ie is?” “Blauw,” antwoordt hij. “Nee, groen. Ik weet 't eigenlijk niet. Grijs?”' Een gedachte mag nog zo fris of emotioneel zijn, als die moet aarden in zulk weinig levendig proza ligt al snel de langdradigheid op de loer.
Clichés
De structuur helpt bovendien niet. Dezelfde gebeurtenissen worden meermaals vanuit verschillende perspectieven verteld. Het internationale decor zou voor variatie moeten zorgen, maar bijna niets van wat over deze wereldsteden gezegd wordt, overstijgt de filmclichés: historisch Hollywood staat voor hippies en drugsfeestjes, New York voor duur en eenzaam, Amsterdam in de sixties is het toneel van provo, rellen en protesten. Oskars raadselachtigheid wordt tot slot niet alleen bruusk ontmanteld middels een traumaplot, maar ook nog eens met het meest voor de hand liggende jeugddrama dat iemand uit het naoorlogse katholieke zuiden kan treffen.
Geen vaarwel vandaag brandt van de ambitie om getypeerd te worden als een veelomvattende familieroman, maar schiet in zijn ontwerp tekort. Wat een sierlijke novelle of een aardige reeks korte verhalen had kunnen zijn, is helaas een log, bij vlagen zelfs ronduit saai boek geworden. 'Er is geen plot, er zijn slechts gebeurtenissen. Er is geen samenhang buiten degene die we zelf bedenken', merkt de verteller ergens op. Had die, in al zijn alwetendheid, niet wat selectiever, kritischer en scherpzinniger moeten wezen?
Atlas Contact, 384 blz., € 24,99 (e-boek € 13,99).
Maarten Steenmeijer
em/ov/11 n
'We zijn altijd een eigenaardig, verbrokkeld gezin geweest,' vertelde Daan Heerma van Voss bijna tien jaar geleden aan het Volkskrant Magazine. En in datzelfde interview: 'In mijn kindertijd had het wat eenvoudiger gekund, misschien.'
Verleden jaar overleed de vader van dat gezin, VPRO-prominent A.J. Heerma van Voss. Aan hem is Geen vaarwel vandaag opgedragen, de nieuwe roman van Daan Heerma van Voss. Alleen al daarom zou je kunnen vermoeden dat Oskar J.R. van Bohemen, met wiens dood de roman aftrapt, het een en ander gemeen heeft met vader Heerma van Voss.
Maar er is meer. Beiden hebben Brabantse wortels en stammen uit een familie die ooit goed boerde in de suikerproductie. Beiden liepen in hun jeugd een trauma op, keerden de provincie de rug toe en probeerden hun weg te vinden in het woelige Amsterdam van de jaren zestig. Daarnaast is het natuurlijk geen toeval dat Oskars doodskist wordt opgehaald 'door vier brave knullen van wie er twee Daan heetten' en dat zijn gezin eveneens kan worden getypeerd als eigenaardig en verbrokkeld.
Toch moet je ervoor waken het soortelijk gewicht van het autobiografische in Geen vaarwel vandaag te overschatten. Daarvoor zijn de verschillen tussen roman en werkelijkheid te talrijk en te belangrijk. Een kleine greep: Oskar was fotograaf, had een carrière (én een vriendin) in de filmwereld van Hollywood, scheidde van zijn vrouw, leefde daarna een teruggetrokken bestaan, en dat is allemaal niet van toepassing op A.J. Heerma van Voss, die bovendien met een heel ander jeugdtrauma was belast dan Oskar.
Alsof dit soort in het oog springende verschillen nog niet voldoende zijn om de lezer er met zijn neus op te drukken dat Geen vaarwel vandaag niet zonder meer kan worden gelezen als een autobiografische sleutelroman, trekt de schrijver ook nog eens een rookgordijn op rond de ik-verteller, die zichzelf meteen al in de tweede alinea van het boek introduceert met een knoert van een paradox: 'Bij dezen beloof ik dat ik me niet zal opdringen.'
De vraag wie deze verteller precies is, wordt in het slotakkoord van de roman ten volle beantwoord, maar heeft dan al veel van zijn glans en spanning verloren. Niet alleen omdat die onthulling niet echt als een verrassing komt, maar vooral ook omdat in veruit het grootste deel van het boek een anonieme verteller aan het woord is. Met andere woorden, Daan Heerma van Voss heeft geen duidelijke keuze gemaakt tussen enerzijds een sterk aanwezige ik-verteller die intrigerende vragen oproept over het vertelde en over het vertellen zelf en anderzijds een alwetende verteller die je het gevoel geeft dat het verhaal zichzelf vertelt.
Als metaliteraire constructie overtuigt Geen vaarwel vandaag dus niet helemaal. Meer indruk maakt het verhaal zelf, dat in drie forse delen wordt verteld en een welbekende structuur heeft: een vader gaat dood en dat confronteert de nabestaanden met elkaar, met zichzelf en met de overledene. Maar Heerma van Voss weet hier wel raad mee. Met indringende nuances beschrijft hij in het begin van het eerste deel hoe Oskar onverwacht overlijdt op Schiphol.
Daarna verschuift hij subtiel de aandacht naar diens drie kinderen: dochter Tessel (die meer tobt met zichzelf en met haar leven dan je op grond van haar georganiseerde manier van doen zou verwachten), zoon Moor (een alternatieveling en sjacheraar die in een busje woont en het tobben uitgevonden lijkt te hebben) en dochter Cat (de favoriet van haar vader, verslaafd aan oxazepam en misschien nog wel meer dan haar broer en zus moeilijk in staat zich te hechten). Knap is hoe Heerma van Voss in de passages over Oskars drie nazaten de vraag rond laat spoken wat voor man hun vader nu eigenlijk was.
In het tweede en derde deel voegen de geschiedenis van Oskar en van zijn (ex-)vrouw Elise zich bij die van hun drie kinderen en ontpopt Geen vaarwel vandaag zich ten volle tot een rijke, dynamische gezinsroman die therapeutische thema's als trauma, dissociatie, hechtingsangst en rouwverwerking een literaire stem geeft. En die, ook dat moet gezegd worden, hier en daar wordt ontsierd door een flauwiteit (Tessel, schrijver van beroep, krijgt als ze zwanger is van haar redacteur het dringende advies om een roman te schrijven met als titel Madame Ovary) en door een al te grote frequentie van constructies van het type 'De volgende dag begreep ze niet meer wat ze had begrepen', 'het werkt zolang het niet werkt' en 'Hij koos ervoor om niet te kiezen'.
Atlas Contact; 377 pagina's; € 24,99.
Bookarang
Een autobiografisch getinte literaire roman over het verlies van een afwezige vader en een gezin dat aan de vooravond staat van ingrijpende beslissingen. Oskar van Bohemen, erfgenaam van een verdwenen fortuin en vader van drie kinderen, sterft onverwacht. Nu de kans op een verzoening of confrontatie met deze afwezige figuur in hun leven verkeken is, moeten de nabestaanden het doen met hun herinneringen, zijn eigendommen en de vele geheimen die naar de oppervlakte komen. Tijdens het afscheid komen de kinderen erachter dat ze misschien wel voor het eerst met hem kennismaken. Zijn dood heeft bij ieder van hen iets in gang gezet, iets onontkoombaars, iets wat hun levens voorgoed zal veranderen. In soepele stijl en met onderkoelde humor geschreven. Met name geschikt voor literaire lezers. Daan Heerma van Voss (Amsterdam, 1986) is een Nederlandse schrijver en historicus. Zijn werk werd genomineerd voor verschillende prijzen en werd in meerdere talen vertaald. Hij schrijft regelmatig voor NRC.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.