Voorbij de grenzen : een reis door een verborgen schrijversleven
Rudi Meulemans
Rudi Meulemans (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OVER LITERATUUR-SCHRIJVERS : Duits 851.6 KESSLER |
Geert Sels
i /ul/08 j
Bij mij ging het zo. Van het Belgische en Nederlandse werk van architect Henry van de Velde had ik al wel wat gezien - van het Duitse nog niet. Daarom trok ik naar Weimar. En daarna in een bredere cirkel door Thüringen. Overal waar ik voorbijkwam, waren sporen van hem te vinden, maar de man door wie dat kwam, Harry graaf Kessler, bleef onzichtbaar. Hij werd netjes genoemd als begunstiger en mecenas. Maar verder?
Bij schrijver Rudi Meulemans ging het anders. Hij kwam Kessler tegen in de Neue Nationalgalerie in Berlijn, een 'gesoigneerde grand seigneur', door Edvard Munch geportretteerd als een man met een panamahoed. Zoals Meulemans op zijn zeventiende al deed met een toneelstuk over Jacob Israël de Haan, zo liet hij zich als gevorderde vijftiger weer meeslepen door een historische figuur met wie hij affiniteit had. Zo voelde hij zich minder alleen. Dat helpt als je net een relatiebreuk achter de rug hebt.
Aan De man met de panamahoed is ontzaglijk veel research voorafgegaan. Het is geen biografie, wuift Meulemans nog weg, maar ik ken tal van biografieën die het met een kariger leeslijst moeten stellen. En zich inlezen is dan nog niet eens de enige inspanning die de schrijver zich getroost heeft.
Schrijven is iemand schaduwen bij Meulemans. Het is een oefening in naderen. Kessler heeft het nooit geweten - hij is geboren in 1868 en overleden in 1937. Uit negen delen memoires en meer dan tienduizend pagina's dagboeken puurt Meulemans een beeld van zijn onderwerp. Het is een reis langs de elitesalons van Europa, met haltes in Parijs, Berlijn en Weimar. Het is een geschiedenis van de kunstvernieuwing, maar dan van binnenuit, met ontmoetingen met Edvard Munch en George Grosz, poseersessies met Aristide Maillol, operaplannen met Hugo von Hofmannsthal en Richard Strauss en projecten met Sergej Diaghilev van de Ballets Russes. En telkens opnieuw Henry van de Velde. Het is amper te geloven dat één man, die in de vergetelheid geraakt is, dit allemaal bewerkstelligd heeft.
Dandy, vernieuwer, homo
In plaats van het glorieuze salonleven kiest Meulemans voor de schaduwzijde. Hij klikt zijn vertelling vast in 1933 als Kessler - dandy, vernieuwer en homo - nazi-Duitsland ontvlucht en als balling op Mallorca zijn dagboeken tot memoires verwerkt. Meulemans beleeft heel dat leven opnieuw. Hij leest zich steeds dichterbij, reist zijn onderwerp achterna en trekt gegevens na in archieven. Al die tijd is Kessler in beeld en houdt Meulemans zich op in diens schaduw. Tot hij er finaal haast mee samenvalt. Hier voltrekt zich wat Brel ooit verzuchtte: 'laisse-moi devenir l'ombre de ton ombre '.
In het begin is het wennen aan de haast manische schriftuur. Het is alsof Meulemans geen focus wil houden en achter elke impuls aangaat om zijn verhaal uit te stellen. Laat hij een naam of een begrip vallen, dan zoekt hij die eerst uit, zelfs al vertakt die uitweiding zich nog verder. Zo dreigt Meulemans op zelfverlies af te stevenen.
Dat is dan buiten de paradox in De man met de panamahoed gerekend. Hoe meer de schrijver opgaat in zijn onderwerp, hoe dichter hij bij zichzelf komt. Wat begint als een literair spoorzoeken, draait uit op een zoektocht naar zichzelf. Kessler mag dan een tegenstrijdige figuur zijn, die aristocraat én non-conformist is, die een Pruisische militaire graad heeft maar eindigt als pacifist, toch filtert Meulemans daar zijn eigenheid uit. Die draait rond het gevoel een buitenstaander te zijn, een man die schoonheid als verzetsdaad ziet en huivert voor ontsporend nationalisme.
Meesterlijke truc
Heel het boek door lijkt de vertelling uit de dagboeken van Kessler te komen. Dat is een meesterlijke truc, want het is natuurlijk Meulemans die de pen voert. Slechts hier en daar lepelt de auteur daar een paar toetsen uit zijn eigen bestaan tussen. Op zowat twee derde van het boek last Meulemans een persoonlijk intermezzo in waarin hij een bevlogen pleidooi houdt voor alles wat des kunsten is. Hij eindigt met Nietzsche - nog een tijdgenoot van Kessler - en diens uitspraak dat je jezelf moet veranderen om jezelf te zijn. Daarna trekt hij zich opnieuw discreet terug achter feitelijke beschrijvingen.
De man met de panamahoed kan sec en feitelijk overkomen, maar de objectiviteit die Meulemans ophangt, is uitermate richtinggevend. De auteur kiest resoluut de weg die hem aanbelangt. Meulemans en Kessler hebben veel aan elkaar gehad. Harry graaf Kessler heeft een rijk en gestoffeerd levensverhaal gekregen dat compositorisch goed in de hand gehouden is. Meulemans heeft dankzij zijn onderwerp een behouden herstelproces doorgemaakt na zijn relatiebreuk. En ik weet nu eindelijk wie die raadselachtige Kessler was.
De Bezige Bij, 352 blz., € 24,99.
Marnix Verplancke
i /un/21 j
Kun je in het leven van een ander dat van jezelf beter leren kennen? Rudi Meulemans probeert het alvast in De man met de panamahoed.
‘Ik ga op zoek naar iemand uit het verleden met wie ik affiniteit voel, iemand door wie ik mij niet langer alleen voel. Vervolgens ga ik over die persoon schrijven en geef ik hem een plaats in mijn wereld. Zo creëer ik mijn eigen familie, een plek waar ik thuis ben’, aldus Rudi Meulemans in De man met de panamahoed. In Voorbij de grenzen (2017), het non-fictiedebuut van deze theatermaker, was die iemand de Amerikaanse schrijver Glenway Wescott, in Een ander leven (2020) de Engelse National Trust-medewerker James Lees-Milne en in zijn nieuwste Harry graaf Kessler, volgens W.H. Auden de grootste kosmopoliet ooit.
Kessler werd in 1868 in Parijs geboren, de zoon van een Anglo-Ierse aristocrate en een Duitse bankier. Vanaf zijn twaalfde hield hij 57 jaar lang een dagboek bij dat uiteindelijk meer dan 10.000 bladzijden en negen banden zou beslaan. Spek naar de bek van Meulemans, die zowel in het dandyisme van Kessler als in zijn idee dat je door de kunst zowel jezelf als de wereld kunt veranderen overeenkomsten vond.
De wild om zich heen schoppende en Richard Wagners jodenhaat en eng nationalisme hatende Friedrich Nietzsche stond in voor Kesslers intellectuele ontwaken. Zozeer zelfs dat hij na de dood van de filosoof samen met Curt Stoeving diens bekende dodenmasker maakte. Met Henry Van de Velde knoopte Kessler een hechte vriendschap aan. Hij liet Van de Velde zijn huis ontwerpen en inrichten en bezorgde hem zelfs een baan in Weimar. Hij stelde Richard Strauss en Hugo von Hofmannsthal aan elkaar voor, waarna die een bijzonder vruchtbare samenwerking aangingen, die onder meer resulteerde in opera’s als Elektra en Der Rosenkavalier, waar Kessler trouwens zelf een flinke bijdrage aan leverde. Hij ontmoette Vita Sackville-West en Virginia Woolf in Berlijn, Thomas Mann in Zürich, introduceerde Edvard Munch in Duitsland, en ga zo maar door.
Tekenend voor de tijd waarin Kessler leefde, is ongetwijfeld hoe enthousiast deze kosmopoliet WO I in trok. Zesenveertig was hij en er vast van overtuigd dat naties bij de gratie van de doodslag leefden. Maar dat enthousiasme was van korte duur. In Namen zag hij de eerste lijken van burgers die door Duitse soldaten koelbloedig waren afgemaakt en in Verdun maakte hij in 1916 een van de grootste slachtingen van de hele oorlog mee. Waar hij het pacifisme van Rosa Luxemburg aanvankelijk verfoeide, omarmde hij het plots innig.
Meulemans beschrijft het allemaal secuur, maar net iets te afstandelijk om perfect te zijn. In Voorbij de grenzen wilden hij Glenway Wescott worden en ging hij daarom zelfs op zoek naar het parfum dat de schrijver gebruikte. Hier blijft hij toch eerder toeschouwer en chroniqueur, alsof Kessler een ver familielid is.
****
De Bezige Bij, 381 blz., € 24,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.