Saluut aan Catalonië
George Orwell
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, © 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : COWL |
Catherine Vuylsteke
us/ug/19 a
De Onbekende Soldaat is altijd een man - wat vrouwen tijdens oorlogen doen, daarover wordt veelal gezwegen, net als wat hun wordt aangedaan. Kijk naar het collectief geheugen over de Tweede Wereldoorlog: de 1.700 vrouwelijke VS-piloten die op 122 bases gestationeerd waren en 60 miljoen mijl vlogen, maken daar geen deel van uit. De verkrachting van zo'n 100.000 Duitse vrouwen door Sovjettroepen ook niet.
Dat beeld wordt de jongste jaren bijgesteld dankzij nieuwe verhalen en de herontdekking van vergeten stemmen. Het is in die poging tot correctie dat Op oorlogspad (1941) past, de vuistdikke memoires van de Amerikaanse oorlogsverslaggever Virginia Cowles (1910 - 1983) die nu in de serie Oorlogsdomein zijn verschenen.
Cowles behoort met Lee Miller, Martha Gellhorn, Clare Hollingworth, Helen Kirkpatrick en Sigrid Schultz tot de eerste vrouwelijke oorlogsverslaggevers van de jaren 30. Tussen maart 1937 en haar boek vier jaar later reist de jonge Amerikaanse door heel Europa, met ommetjes naar de Poolcirkel en de Sovjet-Unie. Het gaat van de Spaanse Burgeroorlog als generale repetitie voor WO II over de Duitse invasie van Tsjecho-Slowakije tot de agressie tegen Polen, die Frankrijk en Groot-Brittannië de oorlog intrekt.
Een vreemd plan
Zo is Cowles aanwezig in Praag tijdens de crisis van München en in Berlijn op de dag dat Duitsland Polen binnenvalt. Begin 1939 maakt ze een zes weken durende reis naar de Sovjet-Unie, hopend op 'bijna een vakantie'. Dat valt tegen: Moskou blijkt 'de somberste stad op aarde'. Een plek ook waar de modernste sneeuwruimers in de straten de indruk van progressie en welvaart moeten wekken, maar waar de winkelrekken leeg zijn en de burgers in lompen gehuld.
Een jaar later is ze in Finland, op weg naar de poolcirkel om verslag te doen van de Winteroorlog, de bloedige strijd tegen de binnenvallende Russen. In juni 1940, als iedereen uit de stad wegvlucht, vliegt Cowles naar Parijs om de inname door de Duitsers te verslaan. En aan het einde van die zomer bevindt ze zich nabij Londen, op de eerste dag van de bombardementen.
Cowles' grootste avontuur begint acht maanden na het begin van de Spaanse burgeroorlog (juli 1936 - april 1939), als ze haar redacteur bij de Hearst -nieuwsbladen benadert met het plan om verslag uit te brengen van beide zijden van het front. Dat ze zowel de situatie aan Republikeinse als aan Nationalistische kant wil schetsen, leggen historici als strategisch uit. Cowles weet ongetwijfeld dat de conservatieve uitgever geen belangstelling heeft voor het Republikeinse kamp waarbij linkse schrijvers als Ernest Hemingway en George Orwell zich hebben aangesloten.
Het blijft een vreemd plan: tot dan toe heeft Cowles society-stukjes geschreven, en haar enige ervaring als buitenlandse correspondent dateert van een elf maanden lange Azië-reis in 1933 met haar zus Mary. Ze spreekt bovendien geen woord Spaans en is niet onderlegd in buitenlandse politiek. Als we Hemingway mogen geloven, herkent ze zelfs de Internationale niet. Ze vindt het wél een mooi deuntje.
Als bij wonder krijgt Cowles groen licht, en het blad zet haar als socialite in de markt - met titels als 'New York's society-meisje ziet Amerikanen vechten in de loopgraven'. Zo ziet ze er aan het Europese front ook uit: in alle beschrijvingen komen haar hoge hakken en gouden armbanden terug.
Oorlog, welke oorlog?
Dat elitaire imago klopt niet met de werkelijkheid. Cowles heeft wel een illustere stamboom maar als haar ouders er in 1906 ongehuwd samen vandoor gaan, worden ze door de high society uitgespuwd. Hun liefde houdt niet stand: tegen de tijd dat haar moeder 25 is, staat ze er alleen voor, met twee dochters van drie en vier jaar oud. Van haar ex-man krijgt ze geen cent. Voortaan komt ze aan de kost met het schrijven van een roddelrubriek.
Cowles moet op haar zestiende al uit werken: eerst verkoopt ze media-advertenties, later schrijft ze foto-onderschriften. In 1932 overlijdt haar even verbitterde als uitgeputte moeder.
Die weinig glamoureuze jeugdjaren maken van Cowles een gedreven, zelfstandige jonge vrouw, die met even groot gemak praat met onderhoudspersoneel als met hoogwaardigheidsbekleders. Ze is aanwezig op feestjes bij Britse politici - de Churchills bijvoorbeeld - en heeft vrienden met privévliegtuigen, die haar talloze keren meenemen naar moeilijk bereikbare plekken. Dergelijke verwijzingen komen in het boek vaak voor, maar maken geen snoeverige indruk. Het is net haar gigantisch netwerk van nuttige contacten dat interessante analyses oplevert.
Zo beseft ze snel dat zowel communisme als fascisme totalitaire ideologieën zijn, waarin mensenrechten geen belang hebben. Overtuigd dat Hitler een wereldbrand zal aansteken, stelt ze met ontzetting vast dat de Britse burgers zich nauwelijks zorgen maken. 'Oorlog, welke oorlog? De leiders vinden wel een onderhandelde oplossing'. Ook horen we Unity Mitford, een Britse fasciste van adellijke afkomst, kletsen over Hitlers afkeer van lezen en zijn gave voor komische nabootsingen: 'Als hij niet de Führer van Duitsland was, zou hij honderdduizend dollar per jaar verdienen op het vaudevillepodium.'
Parallellen
Op een onderhoudende toon en met een scherpzinnig oog voor veelzeggende details, brengt Cowles meer dan 500 pagina's lang verslag uit van de aanloop naar en het begin van WO II. Wat opvalt, zijn de historische parallellen. Zo doet de Winteroorlog sterk denken aan het conflict in Oekraïne. Stalin rekent, net zoals Poetin, op een snelle zege en de verwelkoming van het Rode Leger door de plaatselijke bevolking. De Finnen strijden evenwel verbeten 'voor hun huis, hun leven, hun vrijheid' en boeken aanvankelijk successen tegen de veel grotere Sovjetmacht, die het land is binnengevallen nadat de territoriale eisen van het Kremlin niet werden gehonoreerd. Tegelijk is Op oorlogspad een waarschuwing tegen de zelfgenoegzaamheid van de democratie en een oproep aan de VS om zich niet langer afzijdig te houden.
Tachtig jaar na datum is dit boek nog steeds relevant. Waarom werd Cowles dan vergeten, terwijl Martha Gelhorn en Lee Miller wél werden herinnerd? Toegegeven, zij hadden beroemde mannen: de eerste was een echtgenote van Hemingway, de tweede de muze van Man Ray. Of komt het door Cowles' latere leven? Terwijl Gellhorn conflicten blijft verslaan, houdt Cowles het voor bekeken. Ze trouwt in 1946 met journalist en oorlogsveteraan Aidan Crawley en wordt tot Gellhorns grote ergernis 'een burgerlijke vrouw', die zich op haar drie kinderen focust en historische biografieën schrijft.
De hernieuwde aandacht kwam er met The correspondents (2021), waarin Judith Mackrell een beeld schetst van de eerste zes vrouwelijke oorlogsverslaggevers en een expliciete oproep doet om Cowles' oorlogsmemoires opnieuw uit te geven. Gelijk had ze.
Vertaald door Auke Leistra. Arbeiderspers, 568 blz., € 34,99 (e-boek € 13,99).
Sander Van Walsum
us/ug/12 a
'Vanuit militair oogpunt zal het Russische offensief worden bestudeerd als een van de meest bizarre campagnes in de geschiedenis.' Deze prognose, opgetekend door de Amerikaanse (oorlogs)verslaggever Virginia Cowles, had betrekking op de Fins-Russische Winteroorlog van 1939-1940. Maar ze is evengoed van toepassing op de huidige oorlog in Oekraïne. Net als nu koesterden de Russen 'de stellige verwachting dat ze met open armen zouden worden ontvangen door het volk dat ze kwamen 'bevrijden''. Met het oog op de parades waarmee zij hun snelle overwinning zouden vieren, waren ze uitgerust met vlaggen en vaandels, en was een fanfareorkest naar het front gestuurd. 'De Russen beweerden wel dat ze alleen militaire doelen bestookten, maar daar gaven ze wel een heel ruime uitleg aan': ook ziekenhuizen, afgelegen boerderijen en het 'het hele communicatienetwerk' van Finland waren doelwit van de Russische luchtmacht.
Ruim drie maanden hielden de Finnen - die uitsluitend morele steun uit de democratische wereld ontvingen - stand tegen het 'Aziatisch despotisme'. Uiteindelijk beslechtte het Rode Leger de oorlog in zijn voordeel, louter vanwege zijn getalsmatige overwicht. Maar Virginia Cowles - en velen met haar - wezen de Finnen aan als de morele winnaars. De vrede die hun werd opgelegd, ten koste van ongeveer 10 procent van het Finse territorium, deed dan ook geen recht aan de verhoudingen op het slagveld. 'Er zijn heel wat bommen op Hanko gevallen', zij een bewoner van deze Finse stad tegen Cowles. 'Maar de ergste bom is deze vrede.'
Cowles (1910-1983) reisde tussen 1936 en 1941 door delen van Europa waar de nadering van een nieuwe oorlog zich deed voelen, of waar de strijd tussen de ideologieën al was ontbrand. Op neutraliteit liet zij zich niet voorstaan. Integendeel: zij probeerde haar overwegend Amerikaanse lezers ervan te doordringen dat zij onderdeel waren van een wereldorde die werd bedreigd door de Europese dictators - waarbij ze geen onderscheid maakte tussen Hitler en Stalin. In 1941, nog voordat de VS bij de Tweede Wereldoorlog betrokken raakten, verschenen de reisimpressies van Cowles onder de frivole titel Looking for Trouble.
Mogelijk heeft Cowles, of haar Amerikaanse uitgever, met deze titel haar eigen mythologie willen construeren. Ze wekt de indruk steeds bij toeval, en slecht voorbereid, aanwezig te zijn geweest op plekken waar de (voor)geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog werd geschreven. 'Ik had geen kwalificaties als oorlogscorrespondent', schreef zij zelf. 'Afgezien van mijn nieuwsgierigheid.' Een al dan niet gespeelde argeloosheid was haar handelsmerk - getuige ook de garderobe waarmee ze Spanje bezocht tijdens de burgeroorlog die er van 1936 tot 1939 woedde: damesschoenen met hoge hakken, een hoed, wollen jurken en aanverwante accessoires waarmee ze detoneerde in een omgeving van verwoesting en verderf.
Zo staat ze ook op de omslagfoto van de Nederlandse vertaling van Looking for Trouble, verschenen bij De Arbeiderspers als deel 29 van de prachtige serie Oorlogsdomein, onder de titel Op oorlogspad: een verzorgd geklede vrouw met een handtas in haar linkerhand en de hengsels van een gasmaskertas over haar rechterschouder, staand bij een ravage die bij een recente krijgshandeling is aangericht.
Cowles vermoeide haar lezers niet met politieke analyses. Daar waren collega-correspondenten tenslotte beter voor toegerust. Behept met een groot gevoel voor ogenschijnlijk onbeduidende details beschreef zij hoe samenlevingen en individuen reageerden op de ontwrichtende gebeurtenissen van hun tijd. In Valencia, gelegen in het door de Republikeinen beheerste deel van Spanje, viel het haar op dat veel 'jongemannen van militaire leeftijd (...) niets beters te doen leken te hebben dan in de zon te staan en tussen hun tanden te peuteren'. Zij betrapte een linkse priester, die 'werd verteerd door nieuwsgierigheid naar mijn politieke overtuiging', bij de diefstal van drie pakjes Chesterfield-sigaretten uit de bagage van een collega-journalist. 'Hij glimlachte naar me en bracht een gele vinger naar zijn lippen: Sst!'.'
Het door de nationalisten belegerde Madrid leek, in haar ogen, op 'een enorme filmset, waar het krioelde van de figuranten die allemaal klaar waren om hun rol te spelen'. Zij zag hoe snel Madrilenen zich herpakten na een bombardement waarbij twee vrouwen om het leven waren gekomen. 'Groepjes mensen verzamelden zich op straathoeken en jongetjes holden rond om granaatscherven op te rapen bij wijze van souvenir, krantenverkopers namen hun vaste plek weer in, schoenpoetsers schreeuwden om klandizie en winkeliers stalden hun waren weer uit. Twee uur later lag het puin in keurige hopen langs de stoeprand.'
In gezelschap van een flegmatieke Brit - haar favoriete mensensoort - begaf zij zich per tram naar het front, waar geen gevaar te duchten zou zijn omdat er uitsluitend kleine granaten werden verschoten. Volgens haar begeleider kon zij zich gelukkig prijzen met deze ervaring, omdat vrouwen tijdens de Eerste Wereldoorlog 'niet eens binnen tien kilometer van de frontlinies mochten komen'. Samen met Ernest Hemingway, van wie zij allerminst onder de indruk was, sprak zij 'de opperbeul van Madrid': een onopvallende man die jacht maakte op (veronderstelde) vijanden van de Republiek. 'Toen we naar buiten liepen zei Hemingway: 'Een chic type hè? Vergeet niet, hij is van mij.'
Nauwgezet beschreef zij de geordende verhoudingen binnen de nationalistische zone van Spanje, waar zij onder begeleiding van ene kapitein Aguilera werd rondgereden in 'een zachtgele Mercedes, met op de achterbank twee grote repeteergeweren'. Tijdens de Sudetencrisis in 1938 bezocht zij Frankrijk, Duitsland ('Dit is de vijand') en Tsjechoslowakije, dat aan de vredeswil van de democratische mogendheden werd opgeofferd. In Praag zag zij hoe twee mannen zorgzaam een spiegel aan een gevel bevestigden. 'Ik vroeg me onwillekeurig af hoelang die spiegel heel zou blijven.'
In de Sovjet-Unie, het meest macabere land dat zij ooit had bezocht, stelde zij vast dat achter de façades van de proletarische revolutie slechts bedrog, armoede en terreur schuilgingen. Van de zuiveringen in de legertop en het grote aantal slachtoffers van de landbouwcollectivisatie was zij opmerkelijk goed op de hoogte - decennia voordat communisten in het Westen van hun geloof vielen. Zij bezocht het door de Italianen ingelijfde Libië, waar zij een avontuurlijke vliegtocht maakte met luchtmaarschalk Italo Balbo. In Finland gebruikte zij de lunch in een café waarvan de bovenverdieping in brand bleek te staan. De zonen van de eigenaar bestreden het vuur, 'en hij had er het volste vertrouwen in dat ze de brand gauw meester zouden zijn.'
Over Frankrijk sprak zij in de voltooid verleden tijd nadat het - onbekwaam geleid - onder haar ogen door de Wehrmacht was overrompeld. Maar in Engeland gaf zij zich willoos over aan de bewondering voor de leiders, 's lands instituties en de onverzettelijkheid van de Britten. Die geest werd belichaamd door mevrouw Sullivan, de Londense hospita van Cowles: 'Na alle problemen die we aan Hitler te danken hebben is winnen wel het minste wat we kunnen doen.' En door de vissers die 'kalmpjes' het Kanaal opvoeren terwijl boven hen de Slag om Engeland woedde.
Bewondering, hoe terecht ook, levert echter minder boeiende lectuur op dan de verbazing en de verontwaardiging die Cowles op andere standplaatsen had geventileerd. De wereld heeft ontegenzeglijk veel te danken aan het Britse flegma, en Cowles (die later met een Brit zou trouwen) heeft met haar publicaties over de Blitz ongetwijfeld bijgedragen aan het afbreken van het Amerikaanse isolationisme. Maar zelfs van alledaags heldendom kun je als lezer een beetje wee worden als je er te lang aan wordt blootgesteld.
★★★★☆
Uit het Engels vertaald door Auke Leistra. De Arbeiderspers; 568 pagina's; € 34,99.
Bookarang
Een bundeling van markante, waargebeurde verhalen van een Amerikaanse verslaggever die zich van 1936 tot 1941 aan de Europese frontlinies begaf. Ze doet verslag van brandhaarden tijdens de Spaanse burgeroorlog en de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog. Ze vertelt onder andere over: vluchten onder granaatvuur in de Spaanse loopgraven, een ontmoeting met Hitler in Berlijn, roddelen met Churchill bij zijn goudvisvijver, dansen in het gebombardeerde Ritz, het eten van rendieren met Finse guerrilla-skiërs, en doodsangsten uitstaan in de glazen geschutskoepel van een Britse bommenwerper. Persoonlijk en verhalend geschreven. Voor de meer geoefende lezer. Met een zwart-witfoto. Virginia Cowles (1910-1983) groeide op in de VS en was correspondent in Europa voor The Sunday Times, BBC en NBC. 'Looking for Trouble' was een bestseller in 1941. Later schreef ze biografieën over onder anderen Winston Churchill, keizer Wilhelm II en over de families Romanov, Rothschild en Astor. 'Op oorlogspad' werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1941. Het boek maakt deel uit van de reeks: 'Oorlogsdomein'.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.