Tijd van woede : een geschiedenis van het heden
Pankaj Mishra
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MISH |
Jarl Van Der Ploeg
rt/aa/25 m
Soms, als je geluk hebt, sla je een boek open dat voelt als een verre reis; als een inkijkje in een wereld die je niet kent en waar je misschien ook niet per se bij wilt horen, maar die wel een waarachtige nieuwsgierigheid opwekt.
Dat gebeurt in Heenkomen, de nieuwste roman van de Indiase schrijver Pankaj Mishra (1969), bijvoorbeeld wanneer verteller Arun zijn jeugd op het platteland beschrijft, waar vrouwen wonen die langzaamaan wegteren door steeds maar weer nieuwe verschrikkingen in een wereld die gedomineerd wordt door mannen. En waar de kinderen in de openlucht hun behoefte moeten doen omdat de gezamenlijke latrine bij de wachtpost achter de barakken een te gruwelijke en overweldigende aanslag op de zintuigen is, met als gevolg dat ze hun toevlucht nemen tot de oever van het riviertje, naast de wervelstroompjes waarin het zwarte water tot leven komt door de gigantische hoeveelheid krioelende scholen kleine visjes.
Pankaj Mishra debuteerde in 2000 met een roman (The Romantics), maar besloot zich daarna uitsluitend toe te leggen op non-fictie. Hij schreef in twintig jaar tijd een serie wereldwijde bestsellers, zoals Tijd van woede (2017), waarin hij telkens onderzoekt hoe modernisering en globalisering niet de universele vrijheid, gelijkheid en welvaart hebben gebracht die ervan werden verwacht, maar juist een wereld creëerden waarin vooral de elites welig kunnen tieren en waar voor de verliezers slechts de woede en het onbegrip resteert, zich steeds vaker uitend in reactionair populisme.
Die boeken maakten Mishra een van de belangrijkste Indiase intellectuelen van de afgelopen twintig jaar. Toch begon er een aantal jaar geleden iets te knagen, zo beschreef hij onlangs in de London Review of Books. Daarin legde hij uit dat de feiten soms ontoereikend waren om de wereld om hem heen echt uit te kunnen leggen.
De vragen die bij hem opkwamen als hij naar het India van Narendra Modi keek, of het Groot-Brittannië van Boris Johnson - naar de 'gekmakende ambiguïteit' van het menselijk bestaan in het post-truthtijdperk - kon hij niet langer als essayist beantwoorden. Daarvoor had hij fictie nodig, zei hij. Het gevolg is Heenkomen, zijn eerste roman in ruim twintig jaar tijd.
Hoewel de stijl anders is, blijven de thema's hetzelfde. Ook Heenkomen gaat over de consequenties van de moderniteit; over een door economische groei razendsnel veranderend India en de daarmee gepaarde gaande kloof tussen de nouveau riche op de glinsterende dakterrassen van Delhi en de vele honderden miljoenen mensen tussen het stinkende vuilnis in de straten daaronder.
Het boek gaat over armoede, vernedering, sociale mobiliteit en het gevoel nooit ergens bij te horen. Over Indiase jongeren die, dankzij de studie waarvoor hun vaders krom moesten liggen, opeens kunnen dineren in biologische restaurants in de Londense wijk Stoke Newington, ook al zijn ze maar één generatie verwijderd van het eeuwenoude boerenland waarin hun stamboom werd geplant en waar 'door hongerloon gedwongen praktijken die vandaag de dag ecologisch zouden heten' de praktijk waren. Een plattelandsleven dus, waar voedsel altijd biologisch was, omdat kunstmest onbetaalbaar was en waar al het eten iedere dag vers werd bereid, simpelweg omdat niemand een koelkast kon betalen.
Hoofdpersonage Arun groeit op in een armetierige wijk gebouwd rondom een belangrijk kruispunt van de spoorwegen - de plek waar zijn vader net genoeg opzij wist te leggen om voor Arun een plek aan de universiteit te bekostigen.
Op die universiteit studeert Arun samen met Aseem en Vivendra, twee eveneens als 'onaanraakbare' geboren jongens die daarom niets liever willen dan rijk worden en daar ongebreideld van genieten. Vaak, of misschien wel altijd, ten koste van anderen.
Die twee studiegenoten zijn waarschijnlijk gebaseerd op echte mensen. Het personage Aseem Thakur lijkt immers verdacht veel op Tarun Tejpal, een Indiase mediamagnaat die bekendstaat vanwege zijn misogynie en, net als Aseem, uiteindelijk ten onder gaat aan seksueel grensoverschrijdend gedrag. En Vivendra Das moet bijna wel gemodelleerd zijn naar de puissant rijke Indiase zakenman Rajat Gupta, al was het maar omdat hij net als het romanpersonage wordt veroordeeld voor handel met voorkennis.
De vele raakvlakken met het echte India maken van Heenkomen een als roman vermomde maatschappijkritiek op het toenemende individualisme, de arrogantie van de heersende klasse, het dogmatische seksisme en racisme bij de klassen daaronder en de pijn, angst en verwarring die de doorgaans wiebelige klim op de sociale ladder kan veroorzaken bij zowel de klimmers als de achterblijvers.
Er is overigens ook het een en ander aan te merken op deze roman. Zo steekt zo nu en dan de essayist in Mishra de kop op en legt hij constructies en gevoelens uit die je allang tussen de regels door had gelezen. Bovendien zijn niet alle personages even goed uitgewerkt en is ook het plot niet bijster ingenieus.
Toch wordt dat nooit echt storend. Dat komt deels doordat Mishra's ideeën over de groeiende kloof tussen rijk en arm een enorme scherpte laten zien. Maar het komt vooral doordat zijn beeldende taalgevoel, bijvoorbeeld wanneer hij het leven van zijn moeder op het Indiase platteland beschrijft, zo waarachtig veel toevoegt aan die ideeën, dat je als lezer niet alleen instemmend knikkend de bladzijden omslaat, maar soms helemaal vergeet dat je aan het lezen bent.
Het is precies wat Mishra voor ogen had toen hij in de London Review of Books betoogde dat non-fictie soms ontoereikend is om de werkelijkheid te beschrijven - dat je daarvoor fictie nodig hebt. Het is het verschil tussen het moderne India vanachter je bureau bestuderen en het nog veel indrukwekkender alternatief, namelijk er voor even in ronddwalen.
Uit het Engels vertaald door Jeske van der Velden. Atlas Contact; 352 pagina's; € 24,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.