Het gele behang en andere verhalen
Charlotte Perkins Gilman
Charlotte Perkins Gilman (Auteur), Ank Van Wijngaarden (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Karakters, 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : GILM |
Alexandra De Vos
2/ei/28 m
'De man wil geplezierd worden; maar hem plezieren is de vreugde van de vrouw'. Zo begint The angel in the house (1854), een populair vers van de victoriaanse rijmelaar Coventry Patmore. Die Engel Thuis werd hét ideaalbeeld van de victoriaanse vrouw uit de betere kringen. En 'thuis' was hier het sleutelwoord: de onderdanige, welwillende, altijd glimlachende, zichzelf voor het geluk van man en kinderen opofferende engel van een vrouw moest vooral veilig thuis gehouden worden.
Thuis, waar haar rokken de trappen op en af ruisten, liefst met kroost in haar zog - vleugels had ze vooralsnog niet. Thuis, waar haar zwakke zenuwen en verstand beschermd werden tegen verleidingen waar mannen gezwind aan toegaven. Thuis, waar ze zuiver en moederlijk troonde, ver van de smetten van de wereld. Maar o wee als de vrouw des huizes van die piëdestal viel, als ze het waagde een eigen wil te hebben of te snakken naar vrijheid. Dan kreeg ze met de toorn van de samenleving te maken.
Schrijfster en feministe Charlotte Perkins Gilman (1860-1934) was zo'n gevallen engel. Als kind uit een burgergezin in Connecticut maakte ze mee hoe haar vader haar moeder in de steek liet en hoe die moeder een beroep moest doen op familie om te overleven. Toen Charlotte trouwde en zwanger werd ging het mis. Ze kreeg een postnatale depressie. In haar dagboek schreef ze over een 'ziekte van het brein', en dat ze haar verstand begon te verliezen. Maar haar dokter wist raad: 'Leef zo huiselijk mogelijk. Blijf altijd bij je kind. Een uur rusten na elke maaltijd. En raak voor de rest van je leven geen pen of penseel meer aan.'
Delirium
De 'rustkuur', zonder afleiding, uitdagingen of intellectuele stimulatie, leidde ei zo na tot Perkins Gilmans vroegtijdige einde. Toen haar man haar met chloroform en pistolen in de weer zag stemde hij toe in een scheiding. Perkins Gilman verhuisde naar Californië, liet haar dochtertje bij haar ex en probeerde als schrijfster haar brood te verdienen. Ze was nu engel-af, een 'ontaarde' vrouw en moeder die het zou opnemen voor de rechten van vrouwen. Maar eerst schreef ze de depressie van zich af in een unheimlich, Edgar Allan Poe naar de kroon stekend verhaal: Het gele behang (1890).
Een doktersvrouw bivakkeert een drietal maanden in een afgelegen landhuis samen met haar man. Ze lijdt aan een depressie na de geboorte van haar kind. Niets dan overgevoeligheid en hysterie, meent haar man, 'en wanneer een gerespecteerd arts, je eigen echtgenoot nog wel, vrienden en familie verzekert dat er niks met je aan de hand is, wat moet je dan?' Hij dwingt haar rust te nemen in een voormalige kinderkamer met tralies voor de ramen. Geen bezoek, geen geestelijke inspanning, vooral niet schrijven. Maar stiekem noteert de vrouw hoe ze in de ban raakt van het gele behang in de kamer.
Dat geel is 'luguber' en ziekelijk als zwavel, het patroon van golven en voluten 'ontaard romaans met delirium tremens. (...) Het geeft je een klap in je gezicht, beukt je omver en trapt je de grond in.' Bij maanlicht komt een onderliggende tekening naar voor: ogen die staren, een hoofd met een geknakte nek, een gestalte die achter de voluten rondkruipt. Het lijkt wel een gevangen vrouw. In stilte werkt de doktersvrouw aan een ontsnappingsplan. Het einde van Het gele behang is ambivalent: wint de waanzin of triomfeert de vertelster over haar neerbuigende echtgenoot?
Zelf uitgeven
Perkins Gilman leverde haar claustrofobische meesterwerkje in bij de literaire magazines maar het oordeel van de uitgever van The Atlantic was tekenend: 'Ik voelde mij ellendig bij het lezen en ik kan het mijn lezers niet aandoen zich even ellendig te voelen.' Een dokter beweerde dat Perkins Gilman met haar psychologische horror mensen ziek zou maken. 'Ik wil met dit verhaal juist voorkòmen dat mensen ziek worden', repliceerde ze.
Uiteindelijk begreep ze dat ze zichzelf zou moeten uitgeven om het publiek te emanciperen. Want dat was haar doel, met Het gele behang en alle verhalen en essays die ze in haar eigen tijdschrift De Voorloper (1909-1916) zou publiceren: ze wilde vrouwen bevrijden. Niet alleen van die verdomde rustkuren maar van het victoriaanse juk van huiselijke onderdanigheid. Literaire kwaliteit was 'een toevallige bijkomstigheid.'
Pamflettistische gedrevenheid leidt zelden tot goede teksten. Toch zijn Perkins Gilmans verhalen eminent leesbaar, fris en levendig - al halen ze nooit meer het niveau van Het gele behang. In Als ik een man was wordt een vrouw magisch getransporteerd in het lichaam van haar man. Ze verwondert zich over zijn praktische kleding ('de zakken waren een heuse openbaring'), stevige schoenen en overweldigend gevoel van trots: 'het hebben van geld, haar eigen zuurverdiend geld.' En alles heeft opeens het juiste formaat! Ook vandaag is dat gevoel nog herkenbaar.
In de meeste verhalen staat vrouwelijke solidariteit centraal: vriendinnen ( Mevrouw Elder heeft een idee) en zelfs schoonmoeders ( Tijd voor verandering) helpen echtgenotes uit het keurslijf van een traditioneel huwelijk en de bijbehorende depressie. En wat vrouwen doen, doen ze goed, zelfs ecologisch: Het sanatorium van dokter Clair wordt door schone energie en zelfbedruipende landbouw aangedreven én het is feministisch en empowering lang voor die termen ingang vonden.
Voorloper
Perkins Gilman publiceerde in De Voorloper ook hele romans. Zo is Moederland (1915) gewijd aan een land van uitsluitend vrouwen. Moederland is technologisch vooruitstrevend en kraakhelder ('als een Hollands keukentje'), kent geen wreedheid jegens mens of dier, en heeft via eugenetica een ras 'ultravrouwen' voortgebracht. Die 'Machtige Meiden' eren een moedergodin, planten zich ongeslachtelijk voort en leven hun talenten uit in passende beroepen. Kinderen worden door de hele gemeenschap grootgebracht. Oudere vrouwen verdwijnen niet in de coulissen maar worden gewaardeerd als wijze bestuursters. Het nadeel voor mannelijke bezoekers (en ook wel voor de lezer): er is geen drama, geen avontuur, geen competitie. En 'verleiden' is een uitgestorven kunde wegens overbodig.
Wat in de jaren na de Eerste Wereldoorlog ook uitstierf, mede dankzij Charlotte Perkins Gilman, was de iconische victoriaanse engel. 'Ze vond de verboden boom der kennis en at van de vruchten. En dat werd haar dood', schreef Perkins Gilman in het satirische Een uitgestorven engel. Zelf bleef ze tot het eind rebels: op haar 72ste verkoos ze een snelle dood door chloroform boven een trage lijdensweg met kanker. Euthanasie is 'een simpel mensenrecht', vond ze. Of hoe deze Machtige Meid ook in dát debat een voorloper was.
CHARLOTTE PERKINS GILMAN Moederland. Vertaald door Ank van Wijngaarden, Karakters, 229 blz., 20 €. Oorspr. titel: 'Herland'.
CHARLOTTE PERKINS GILMAN. Het gele behang en andere verhalen. Vertaald door Tjadine Stheeman, Orlando, 174 blz., 20 €. Oorspr. titel: 'The yellow wallpaper'.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.