القوقعة : يوميات متلصص
Mustafa Khalifa
Mustafa Khalifa (Auteur), Djuke Poppinga (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Jurgen Maas, 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : KHAL |
Jarl Van Der Ploeg
i /ul/30 j
'Ruim een jaar geleden stond een van de sergeanten een keer tijdens het luchten van een barak in de schaduw van een muur. Er liep een muis voor hem langs en hij verpletterde het dier met zijn soldatenlaars. De muis werd vermorzeld en stierf. Daarop haalde de sergeant een papieren zakdoekje tevoorschijn, pakte het beest met het zakdoekje op aan zijn staart en liep naar de gevangenen die in rijen om het plein liepen. Hij greep een willekeurige gevangene vast en dwong hem de muis door te slikken. Dat deed hij. Sinds die dag besteedden de sergeanten en de politiemannen een belangrijk deel van hun tijd aan het jagen op muizen, kakkerlakken en hagedissen.'
Het bovenstaande is een passage uit het pas vertaalde De schelp van de Syrische auteur Mustafa Khalifa (1948), dat zich afspeelt in een van de vele martelgevangenissen in zijn geboorteland. Dat zijn plekken die vanaf de jaren zeventig uit de grond werden gestampt en bedoeld waren om politieke tegenstanders van vader en zoon Assad, de presidentiële dynastie van het land, te doen verdwijnen.
Dat betekent dat er op papier vooral leden van de Moslimbroederschap en communisten zouden moeten worden opgesloten, maar de praktijk blijkt duizenden malen willekeuriger. Naast onterecht opgepakte chirurgen, hoogleraren en zelfs kinderen van 15 komt daar in kamp Tadmor, een van de beruchtste gevangenissen van het land, in 1982 ook het hoofdpersonage van de roman van Khalifa terecht. Een jongeman die de jaren daarvoor in Frankrijk heeft gestudeerd en bij terugkomst in Damascus wordt aangezien voor iemand van de Moslimbroederschap.
In deze gevangenis zat ook schrijver Khalifa dertien jaar opgesloten. In De schelp schetst hij het misselijkmakende portret van wat een van de verschrikkelijkste plekken op aarde moet zijn. Tijdens zijn gevangenschap is het voor Khalifa onmogelijk om aantekeningen te maken, maar in een poging de waanzin te verdrijven, begint hij in zijn hoofd een dagboek bij te houden waarvan hij de tekst iedere dag zin na zin in zijn hoofd begint te herhalen, als een soort mantra.
Na zijn vrijlating begon hij die zinnen op te schrijven. Zo is te lezen dat de dagen in het kamp zijn opgesplitst in twee delen: twaalf uur gedwongen slapen, twaalf uur gedwongen zitten, altijd zonder te bewegen en in stilte. Wie wel beweegt, krijgt zweepslagen. Van de driehonderd gevangenen die samen in een cel van vijftien meter lang en zes meter breed zitten, mag er maximaal één bewegen, namelijk om richting de latrine te lopen. Op dinsdagen en donderdagen mogen de gevangenen naar de luchtplaats, maar dat is geen reden tot blijdschap, omdat op die dagen ook de executies plaatsvinden.
'Door te luisteren naar het ploffen van de neervallende lijken op de bodem van de truck, weten we hoeveel doden er die dag zijn gevallen', schrijft Khalifa.
Dat is geen fictie. Alleen al in de militaire Saydnaya-gevangenis zouden tussen 2011 en 2015 tussen de vijf- en tienduizend gevangenen zijn geëxecuteerd. En dan is Saydnaya nog niet eens de beruchtste militaire gevangenis van Syrië. Dat is Tadmor.
Als dit boek een film was geweest, zou je hem het liefst door je oogwimpers heen bekijken, zo veel bloed, marteling en geweld spatten er van de bladzijdes af. Maar door de geserreerde, bijna emotieloze en afgestompte manier waarop Khalifa alles beschrijft, die waarschijnlijk nodig is om te overleven in zo'n kamp, blijven je ogen als lezer niet alleen open, ze flitsen in verbazing en afschuw over steeds een nieuwe bladzijde op zoek naar een moment om eventjes te ademen.
'Mijn reserves raakten uitgeput, mijn vermogen om te schreeuwen nam af (...) Heer, laat me sterven. Laat me sterven. Bespaar mij deze kwelling', schrijft Khalifa wanneer zijn hoofdpersonage voor de eerste maal wordt gemarteld met de zweep en de vellen op zijn voeten er zo los bijhangen dat hij zijn eigen botten ziet.
Tussen de afranselingen door beschrijft Khalifa de onderlinge relaties tussen de gevangenen, die soms klein en teder zijn, soms zelfs liefdevol, maar net zo vaak wreed en beestachtig. Ze leven nu eenmaal onder omstandigheden waarin de woorden 'familie', 'liefde' en 'vriendschap' langzaamaan plaatsmaken voor 'zweep', 'honger', 'haat' en 'sadisme'. Het is een georkestreerde vorm van ontmenselijking die doet denken aan kampliteratuur van Alexander Solzjenitsyn over over de Sovjet-goelags en Primo Levi over de nazikampen in Polen.
Zelfs lezers die goed op de hoogte zijn van het tirannieke regime van Assad, zullen zich tijdens het lezen van De schelp daarom dikwijls afvragen hoe dit toch in godsnaam mogelijk is. Hoe kan het dat er zelfs op dit moment - nu, tijdens het lezen van dit boek of tijdens het lezen van deze recensie over dit boek - duizenden mensen opgesloten zitten onder omstandigheden die je het liefst onbeschrijfelijk zou noemen. Tot je erachter komt dat Khalifa ze 310 pagina's lang wel degelijk beschrijft.
****
Uit het Arabisch vertaald door Djûke Poppinga. Jurgen Maas; 310 pagina's; € 24,50.
RV
2/ei/24 m
****()
De Syrische auteur Mustafa Khalifa (74) was al op jonge leeftijd politiek actief in de communistische partij. Die was verboden in Syrië, en Khalifa betaal de een hoge prijs voor zijn engagement: vijftien jaar lang leefde hij in de illegaliteit, en twee keer werd hij opgepakt en gevangengezet. Na zijn vrijlating ging hij naar Parijs om er kunst en film te studeren. Toen hij in 1982 naar Syrië terugkeerde, werd hij weer ge arresteerd en zat hij dertien jaar achter de tralies, zonder ooit berecht te zijn. Toen hij op vrije voeten kwam, kreeg hij een reisverbod opgelegd. Pas in 2006 mocht hij vertrekken, eerst reisde hij naar de Emiraten en vijf jaar later opnieuw naar Parijs. In de schokkende roman ‘De schelp’, intussen in tien talen vertaald, vertelt Khalifa zijn eigen ver haal, vermengd met dat van een goede vriend, net als hij een politieke gevangene. Het toneel: de be nauwende ruimte van een barak, jarenlang de ver blijfplaats van een groep geïnterneerden. Alleen de doden worden vervangen door nieuwe gezichten. Elke dag voltrekken zich dezelfde verschrikkingen, en op dinsdag en donderdag vinden op de binnen plaats bovendien executies plaats. ‘Door te luisteren naar het ploffen van de neervallende lijken op de bodem van de truck, weten we hoeveel doden er die dag zijn gevallen.’
Khalifa doet je het hele boek door de spanning in het bewustzijn van een anonieme hoofdpersoon voe len. De man, opgevoed als christen maar nu atheïst, is per vergissing in de gevangenis beland. Zijn mede gevangenen, grotendeels extreem religieuze Moslim broeders, beschouwen hem als een onreine ongelo vige. De spanning wordt nog opgedreven door de tegenstelling tussen de gevangenis, met haar ‘geur van wreedheid en onbarmhartigheid’, en de we reld erbuiten. Die neemt na verloop van tijd steeds droomachtiger dimensies aan, want het geheugen van de hoofdpersoon verliest geleidelijk aan kracht. Maar er is nog altijd zijn blik, wat resulteert in het ‘dagboek van een gluurder’. Daarbovenop is er de knagende spanning of de dood zal komen, of toch de bevrijding.
Op een indringende manier laat Khalifa zien hoe iedere gevangene op zijn eigen manier probeert te overleven en hoe de meesten hun menselijkheid kwijtraken, terwijl een enkeling er ondanks alles in slaagt om iets van waardigheid te behouden. Dan breekt eindelijk de dag van de vrijlating aan. Tot zijn verbijstering constateert de verteller dat er iets bestaat dat nog erger is dan gevangenschap: als een gebroken mens terugkeren naar het gewone leven. ‘Ik heb het idee dat ik door een onoverbrugbare kloof van de buitenwereld word gescheiden. Dat geldt zelfs voor de mensen die me het meest na staan. Ik ging bij mezelf na of ik iets voor hen voelde, maar dat bleek niet zo te zijn. Ik had geen gevoel.’ De schelp die hij in de gevangenis als een pantser om zich heen had gevormd, is nu een andere soort schelp geworden: één die hem moet beschermen tegen de angst om weer net zo te moeten leven als andere mensen. ‘In de eerste schelp was er nog de hoop dat het beter zou worden. In de tweede schelp is er niets anders dan het Grote Niets.’ Khalifa’s indrukwekkende, ontstellende roman voegt iets wezenlijks toe aan de al bestaande autobiografische verhalen over gevangenschap, zoals de kamp- en gevangenismemoires van Varlam Sjalamov, Angela Davis en Breyten Breytenbach. ‘Jonge lezers beschouwen het als de bijbel van de revolutie,’ kreeg de auteur te horen toen hij werd geinterviewd over ‘De schelp’. Ontnuchterd na zestien jaar in diverse gevangenissen antwoordde Khalifa: ‘Sommigen zijn eenvoudigweg niet in staat om over hun ellende te praten. Mijn boek maakt het blijkbaar mogelijk om hun ervaringen een plaats te geven.’
Bookarang
In zijn politieke debuutroman ‘De schelp’ stelt auteur Mustafa Khalifa het geweld van het Syrische regime aan de kaak. De op hemzelf gebaseerde hoofdpersoon — een atheïst die voor radicale moslim wordt aangezien — wordt langer dan een decennium opgesloten in de meest beruchte gevangenissen in het Midden-Oosten. De verteller, als filmmaker opgeleid in Parijs, doet in dagboekvorm vlijmscherp verslag van zijn leven, en weet zelfs nog humor en ironie te vinden in de schokkende gebeurtenissen die hij beschrijft. ‘De schelp’ is in een precieze, heldere stijl geschreven, waarbij heftige details niets worden geschuwd. Voor een breed tot literair lezerspubliek met interesse in oorlogsverhalen uit het Midden-Oosten. Mustafa Khalifa (Jarabulus, 1948) belandde in zijn jeugd tweemaal in de gevangenis in Aleppo door zijn politiek activisme. Nadat hij film studeerde in Frankrijk, werd hij in Damascus opnieuw gevangen genomen en zonder berechting verplaatst van gevangenis naar gevangenis. Hij beschouwt deze roman als een getuigenis.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.