Hee maisje!
Iduna Paalman
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij, 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : POEZIE : PAAL |
Jeroen Dera
em/ec/10 d
Voor haar debuutbundel De grom uit de hond halen (2019) ontving Iduna Paalman de Poëziedebuutprijs 2020. Haar tweede bundel , Bewijs van bewaring, valt wederom op door uitwaaierende reflecties en soms zinderende beeldspraak, maar is tegelijkertijd ambitieuzer qua thematiek. De slotregels van het openingsgedicht maken duidelijk dat Paalman niet op de korte baan mikt: 'De tijd de wind aan de kettingen / ik breng iets teweeg voor wie het zich herinnert.'
Van meet af aan is het helder: zonder herinnerd te worden bestaat niemand werkelijk. Bij Paalman is die premisse gestut op een feministisch fundament, want de dichter richt in haar poëzie een monument op voor tal van vrouwen die in de loop van de geschiedenis in de vergetelheid zijn geraakt, of scherper: nooit de kans kregen herinnerd te worden, omdat mannelijke historici te lang bleven schrijven over mannen. Eunice Newton Foote, bijvoorbeeld, de eerste wetenschapper die stelde dat CO 2 de temperaturen op aarde verhoogde, of Mary Gertrude Halton, die een publicatieverbod kreeg opgelegd toen ze de wetenschappelijke basis voor het spiraaltje legde. Halton wordt door Paalman naast Ernst Gräfenberg geplaatst, de gynaecoloog naar wie de G-spot vernoemd is. Pijnlijker kan het niet: mannen die vrouwenanatomie bedreven leven voort, vrouwen die voor anticonceptierechten streden, werden uit de geschiedenis gewist.
Kafkaësk universum
Naast die historische vrouwen staat het lyrische ik in de gedichten van Paalman. Zij richt dan wel een bewijs van bewaring op voor de genieën die in encyclopedieën hoogstens op een paar regeltjes kunnen rekenen, maar wie verzekert haar dat haar reflecties en poëtische vondsten het pad van toekomstige literatuurhistorici kruisen? Wie strijdt voor vrouwenemancipatie begeeft zich in zekere zin in een kafkaësk universum, waarin elke strijd in de kiem van het systeem wordt gesmoord. Niet voor niets geeft Paalman haar bundel een motto uit Der Prozess mee: ' Und wie lange dauern doch derartige Prozesse, besonders in letzter Zeit!'
Soms versmelt de eenentwintigste-eeuwse dichter en vrijdenker Paalman in haar poëzie dan ook met de stemmen die ze oproept. Dagboekfragmenten van de negentiende-eeuwse anarchiste Gertrude Kapteyn-Muysken vloeien over in hedendaagse commentaren, zoals in het volgende distichon:
ik krijg zoo'n erge lust om óók wat meer uit te richten
ik vind het systeem nog niet en te moe het zelf te maken
Het systeem kantelen: dat is een nog complexere opgave dan een grom uit een hond halen. Alleen al de eigen voorgeschiedenis is een kluwen dat nauwelijks te ontwarren valt, want 'welke leugens / schragen welke plank en lig ik daarop te slapen'? Dat een historisch (zelf)onderzoek nooit netjes af te hechten valt, blijkt ook uit de manier waarop Paalman haar gedichten opbouwt: soms omvatten ze netjes een hoofdletter en een punt, maar veel vaker gaan verschillende hoofdzinnen zonder interpunctie in elkaar over en komt het afsluitende leesteken uit de lucht vallen.
Crisiskanselier
Het sluit aan bij de manier waarop het lyrisch ik zichzelf als 'crisiskanselier' neerzet. Haar devies aan het volk: 'treed als het kan aarzelend op, geef / ontwijkende antwoorden'. Ook in 'Grens 206' viert Paalman de onbeslisbaarheid: 'ik ontdekte de meest / schitterende besluiteloosheid die ik kende'. De kracht van Bewijs van bewaring schuilt precies in die frictie tussen aftasting en meerkantigheid aan de ene kant, en de niet-te-missen boodschap rond vrouwenemancipatie aan de andere kant. Deze poëzie activeert zonder activistisch te worden - eerder word je als lezer uitgenodigd om met de dichter mee te denken in haar poging de geschiedenis naar haar hand te zetten: 'Hoe leg je iets bloot wat nooit in vindbare vorm heeft bestaan'?
Paalman is op haar sterkst als ze zulke vragen combineert met prangende beelden (een neergeschoten hert dat mogelijk toch nog leeft; een feministische geschiedenis die als baklagen op de pannen kleeft). Ze overtuigt wat minder wanneer haar teksten al te herhalend gaan uitwaaieren, zoals in het pagina's lange 'Dit geldt voor iedereen'. Uit alle archiefbladen die de dichter over elkaar schuift, rijst hoe dan ook de aankondiging van een groots schrijverschap. Het zou interessant zijn mocht Paalman haar perspectief in een volgende bundel nog wat verbreden: alle vrouwen in dit Bewijs van bewaring zijn westers, en de meeste zijn hoogopgeleid. Wat zou er gebeuren als deze denkende dichter in heel andere verhalen duikt? Ook die verdienen een 'sabeltandachtige herinnering'.
Querido, 96 blz., 17,99 €
Geertjan De Vugt
ob/kt/29 o
'Wie zegt historicus te zijn heeft iets uit te leggen', schrijft Iduna Paalman in haar nieuwe bundel Bewijs van bewaring, en dan bedoelt ze niet het feit dat iemand de geschiedschrijving beoefent. Wat de historicus dan wel uit te leggen heeft? Paalman, die door deze krant als literair talent van 2020 werd bestempeld, doet enkele voorstellen: hoe en waarom een vrouw tot projectievlak, geweldsobject, veroordeelde of vergetene wordt gereduceerd. Kortom, historicus, leg maar eens uit waar al dat geweld tegen vrouwen vandaan komt.
Hoe komt het bijvoorbeeld dat we zelden tot nooit iets horen over Eunice Newton Foote, die als eerste heeft gewezen op de relatie tussen de toename van CO2 in de atmosfeer en het opwarmen van de aarde? In een ironisch antwoord betrekt Paalman het op zichzelf én trekt ze het breder: 'ik heb geleerd dat ik voor meer publieksparticipatie / mijn zekerheden als vraag moet verpakken // zou het helpen het slechte nieuws te didactiseren / tot activerende werkvorm is gamification een handige tool'. Het werkelijke antwoord is natuurlijk veel donkerder.
Paalman haalt meer vergeten vrouwen naar voren. Bijvoorbeeld in de cyclus Het proces (de dichter is een bewonderaar van Kafka). In een gedicht verhaalt Paalman over Hendrika Hofhuis, die van hekserij werd beschuldigd en zichzelf aan de waterproef onderwierp. 'Wees je veroordeling voor', richt Paalman zich tot een onbekende vrouw, 'nodig zoals Hendrika Hofhuis het hele dorp uit / spring vrijwillig in het water, zink zelfstandig en kom weer boven, het delict / is bijna altijd imaginair, daar komt veel publiek op af'. Een ander gedicht gaat over Anna Göldi, de laatste persoon die van hekserij werd beschuldigd en om die reden geëxecuteerd werd. De laatste? Paalman hint erop dat deze vervolgingsgeschiedenis nog lang niet ten einde is, alsof voor veel vrouwen de geschiedenis een kafkaësk proces is. 'Had je gedacht dat je de laatste zou zijn' werpt ze aan het eind van het gedicht IV. Terechtstelling dan ook op.
Nergens worden de gedichten van Paalman zuiver beschuldigend, daarvoor is ze een veel te behendige dichter. Bovendien heeft ze oog voor de ambivalentie van de geschiedenis: wat in de ene periode een bevrijdingsmiddel is, kan in het andere een beperking worden. In de cyclus Barrièremiddelen - deels een eerbetoon aan Aletta Jacobs - illustreert Paalman dit principe met gedichten over anticonceptiemiddelen: 'snap ik wat mijn moeder mij vertelde', schrijft ze, 'want het is niet veel want haar moeder / vertelde niet veel want haar moeder nog minder'. Paalman had daadwerkelijk een gesprek met haar grootmoeder. Misschien wordt ze hier daarom ook persoonlijker: 'al jaren vier ik dat mijn vrijheid me blokkeert / en mijn blokkades me bevrijden is het normaal dat ik ze elke dag doorslik'.
Wat opvalt in Bewijs van bewaring is dat het perspectief soms meermaals binnen een gedicht wisselt. Soms overspeelt Paalman daarbij haar hand en vraag je je af waar het gedicht heen wil. De strofen eindigen dan in vrijblijvendheid, als onafgemaakte ervaringsschetsen. Sommige gedichten winnen pas aan kracht als je het referentiepunt kent (de serie Mijn gesteente). En heel soms vraag je je af of het echt nodig was een gedicht op te nemen in deze anderszins coherente bundel (Grens 206). Paalman is op haar best wanneer ze dicht bij het persoonlijke komt, zoals in Belastend materiaal, een beklijvend gedicht over ongewilde seks, zeg maar gerust een verkrachting. Alles wat er van het ik overblijft is een vraag: 'besta ik alleen als getuige?'
In een bundel als deze is er even geen plek voor de mannelijke stem, zou je denken. Een enkele keer wordt er weliswaar een man bij naam genoemd, dokter Gräfenberg bijvoorbeeld, maar dan wel om hem luchthartig naar de randen van de geschiedenis te dirigeren. Slechts twee worden er aan het woord gelaten: A.J.J. Ooms, de biochemicus die namens Nederland was betrokken bij onderhandelingen over het Chemisch Wapenverdrag en, hoe kan het ook anders, Donald Trump (soms krijg je de indruk dat voor hedendaagse dichters de wereld uit de Randstad en Mar-a-Lago bestaat). Als ze al opduiken, zijn mannen nagenoeg immer pleitbezorgers van wapens en dreiging.
Bewijs van bewaring is een stevige bundel waarin de pijn en de lach samengaan. Paalman stapelt associaties en beelden dat het een lieve lust is. Zo doet Bewijs van bewaring wat het moet doen: ze toont dat geschiedenis nooit eenzijdig is.
POËZIE
★★★★☆
Querido; 96 pagina's; € 17,99.
T.H.
De auteur heeft als doel: het zichtbaar maken in poëzie van historische vrouwen die verborgen waren. Poëzie geeft de ruimte om te associeren en om de lezer er iets van te laten maken. Bekende vrouwen als Aletta Jacobs, maar ook onbekende als Gertruida Kapteijn. Susanna is een apocrief verhaal uit de bijbel dat vanuit vrouwelijk perspectief een meToo verhaal uit het verleden zichtbaar maakt. Lieve kanselieren geven zicht op de politiek. Auteur is behalve dichter ook historicus; ze heeft archieven bestudeerd als inspiratie voor haar gedichten. Ze heeft in de media veel toegelicht over deze poëzie en dat maakt het moeilijk om er onbevangen naar te kijken. En te lezen puur als gedicht. Haar poëziedebuut is bekroond en de Volkskrant heeft haar uitgeroepen tot literair talent van het jaar.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.