Soul daddy
Jacqueline Roy
Jacqueline Roy (Auteur), Adiëlle Westercappel (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Signatuur, 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ROY |
Hans Bouman
i /un/18 j
Is huidskleur relevant wanneer we het hebben over onze geestelijke gezondheid? In haar roman De dikke dame zingt beantwoordt de Britse schrijver Jacqueline Roy deze vraag met een ferm 'ja'. Een rode draad in dit boek is de gedachte dat juist mensen met een donkere huidskleur, als gevolg van het al dan niet uitgesproken racisme waaraan ze ten prooi vallen, te kampen hebben met een constante afbrokkeling van zelfvertrouwen en gevoel voor eigenwaarde. Het maakt ze kwetsbaar, met als gevolg dat bovengemiddeld veel van hen in de gevangenis of in een psychiatrische instelling belanden.
Het gezegde wil dat it ain't over until the fat lady sings, maar in Roys roman begínt het verhaal nu juist met een dikke, zingende dame. Ze heet Gloria, is halverwege de vijftig en haar leven wordt gedomineerd door het verlies van haar partner Josie, die is omgekomen bij een treinongeluk. Sinds dat tragische voorval lijdt Gloria aan slapeloosheid. Dus brengt ze de nachten zingend door en doet ze ondertussen huishoudelijk werk, zoals stofzuigen.
Dat valt niet in goede aarde bij haar buren en uiteindelijk belandt Gloria in een psychiatrische inrichting. Daar bouwt ze een band op met de patiënt in het bed naast haar, Merle, net als Gloria een vrouw van Caribische komaf, maar ongeveer dertig jaar jonger. De dikke dame zingt vertelt het verhaal van beide vrouwen, in elkaar afwisselende hoofdstukken. Het resultaat is een indringende maar tegelijk ook regelmatig humoristische en uiteindelijk bemoedigende roman over de wereld van de geestelijke gezondheidszorg vanuit een dit dusver sterk onderbelicht perspectief: dat van de zwarte mens.
The Fat Lady Sings verscheen oorspronkelijk in 2000 en werd destijds nauwelijks opgemerkt. Pas toen Booker Prize-winnaar Bernardine Evaristo vorig jaar voor Penguin de serie 'Black Britain: Writing Back' opzette en daarin de roman van Roy opnam, kreeg het boek alsnog aandacht.
Hoewel qua plot niet autobiografisch, is De dikke dame zingt geïnspireerd op Roys persoonlijke ervaringen. Zij kreeg op haar 14de voor het eerst te maken met wat achteraf depressies kunnen worden genoemd en belandde uiteindelijk in een inrichting. In de jaren die volgden wist ze niet alleen aan haar situatie als psychiatrisch patiënt te ontsnappen, maar ging ze ook Engels studeren, deed ze een master postkoloniale literatuur, werd ze docent aan de Manchester Metropolitan University - en schreef ze dus een roman.
In De dikke dame zingt komen twee vertelstemmen aan het woord. Die van Gloria is uitgesproken uitbundig. Ze is afwisselend recalcitrant, brutaal, uitdagend, innemend, vrolijk en grappig. Af en toe verkeert ze in meerdere stemmingen tegelijk: 'Hoe diep kun je zinken, zou ik zeggen, ware het niet dat ik sowieso mijn hele leven al niet echt hooggeplaatst ben geweest, tenzij het aankomt op de getallen op mijn weegschaal.' Zij komt soms tot nuchtere, venijnige observaties ('Het is een echte Engelse begrafenis, compleet zonder warmte'), maar geeft op andere momenten aanleiding tot gerede twijfel omtrent de betrouwbaarheid van haar mededelingen. Gloria's geluid geeft het boek de noodzakelijke momenten van lichtheid.
De stem van Merle is een totaal andere. Haar verhalen zijn aarzelender, onzekerder. Bovendien worden haar woorden telkens onderbroken door wat de auteur in haar nawoord 'auditieve hallucinaties' noemt: ze hoort stemmen die commentaar leveren op haar gedachten en herinneringen, vaak verwijtend of neerbuigend. Soms zijn het echo's van uitspraken die anderen in het verleden over haar hebben gedaan (een verpleegster die een injectie wil toedienen: 'Houd haar hoofd dan naar achteren. Ik wil verdomme geen hondsdolheid.'), dan weer hoort Merle uitingen van zelfverwijt of zelfhaat ('vies meisje', 'vieze hoer').
Vanuit literair oogpunt zijn de hoofdstukken waarin Merle aan het woord is het interessantst. Haar wervelende mix van herinneringen, hallucinaties, dagboekfragmenten en angstige observaties maakt het verwoestende effect van de marginalisatie en onderdrukking die ze haar hele leven heeft ervaren heel knap voelbaar.
Naarmate het boek vordert, wordt steeds duidelijker hoe beide vrouwen in hun huidige situatie zijn beland. De ingrediënten zijn treurig en vertrouwd tegelijk: het verlies van een partner, agressie naar aanleiding van je seksuele geaardheid, seksueel misbruik en machtsmisbruik.
Daar komt in deze roman zoals gezegd dan nog een belangrijk aspect bij: dat van huidskleur, cultuur en ras. En dat is in meerdere opzichten uiterst relevant. Aan de ene kant, zo maakt Roy duidelijk, worden zwarte mensen met psychische problemen niet geaccepteerd door hun eigen omgeving. De heersende gedachte is daar immers dat het onderkennen van psychische problemen gelijk staat aan overgave, onderwerping en zwakte: je haalt er de zwarte gemeenschap mee naar beneden.
Daarnaast is de benadering van de geestelijke gezondheidszorg in westerse landen gebaseerd op de waarden van de dominante groep: de witte mensen dus. De vraag of mensen met een andere culturele achtergrond misschien een andere behandeling nodig hebben wordt niet gesteld. Als uit de levens van Gloria en Merle één ding naar voren komt dan is het de conclusie: een psychiatrisch patiënt is eenzaam, maar een zwarte psychiatrisch patiënt is nog veel eenzamer.
Toch is het sleutelwoord van deze roman strijdbaarheid. En als Gloria (die natuurlijk niet voor niets zo heet) in de laatste regel van het boek haar mond opent en begint te zingen, klinkt het aloude gezegde over de fat lady nog altijd als een klok.
****
Uit het Engels vertaald door Adiëlle Westercappel.
Signatuur; € 22,99.
Bookarang
Een roman over eenzaamheid, etniciteit en vriendschap. Het boek volgt het verhaal van Gloria, een luidruchtige, vrolijke en zingende vijftigjarige Brits-Jamaicaanse vrouw. Gloria woont noodgedwongen op een psychiatrische afdeling. Wanneer er een nieuwe patiënt op de afdeling komt, ook een zwarte vrouw, is Gloria de enige die haar echt ziet. Tussen de twee vrouwen ontwikkelt zich langzaam maar zeker een bijzondere vriendschap. Het boek speelt zich af in Londen. ‘De dikke dame zingt’ is in prettige stijl geschreven en zal een breed publiek aanspreken. Jacqueline Roy (1954) is een auteur.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.