't Hooge Nest
Roxane Van Iperen
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lebowski Publishers, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VANI |
Onno Blom
ob/kt/02 o
Na de oorlog is er over de gruwelen van de Duitse bezetting, het geweld en de Holocaust hartgrondig gezwegen. Door slachtoffers, uit mentale nood en onvermogen. Door daders en toeschouwers, uit schaamte of onverschilligheid. Door doden, omdat zij niet meer spreken konden.
Historici hebben een cruciale rol gespeeld bij het openbaren van de ontluisterende feiten over de Jodenvervolging. Jacques Presser begon in 1965 De ondergang met de zin: 'Dit boek behelst de geschiedenis van een moord.' Schrijvers nuanceerden al direct na de bevrijding het beeld van een bevolking die eenvoudig in goed of fout viel in te delen. Een held, schreef Willem Frederik Hermans, is iemand die straffeloos onvoorzichtig is geweest.
Tussen de 'waargebeurde' oorlogsverhalen die tot op de dag van vandaag de letteren overspoelen vervult 't Hooge Nest van Roxane van Iperen een belangrijke rol. Toen zij een villa in 't Gooi betrok, kwam zij op het spoor van het verhaal van vroegere bewoners, de Joodse zussen Janny en Lien Brilleslijper. Die jonge moeders doken midden in de oorlog met hun kinderen onder in 't Hooge Nest en boden op hun beurt een schuilplaats aan andere Joodse gezinnen en onderduikers.
In een vijandige omgeving, waarin het ritselde van welgestelde NSB'ers, bloeide het Joodse leven op. Er werd muziek gemaakt, gedanst. Maar 't Hooge Nest werd verraden. De beruchte jodenjager Eduard Moesbergen pakte de onderduikers op. De zusjes Brilleslijper werden op het laatste transport naar Auschwitz gezet. Ze overleefden. Ternauwernood. Toen Janny werd bevrijd, woog ze nog geen 28 kilo.
Roxane van Iperen constateerde tijdens het schijven dat weinigen wisten van het lot van de Joodse zusjes, en dat al even weinigen zich er echt voor interesseerden. Toch werd 't Hooge Nest een onverbiddelijke bestseller. In de drie jaar na publicatie werden tweehonderdduizend exemplaren verkocht. De Engelse vertaling, The Sisters of Auschwitz, prijkt deze week hoog op de bestsellerlijst van The New York Times.
Hoeveel het boek voor lezers betekent, blijkt ook uit de honderden brieven die Van Iperen ontving na publicatie ervan. De meeste briefschrijvers getuigen van hun eigen, tragische oorlogsgeschiedenis. 'Niemand kent dit verhaal nog en ik wilde het toch eens aan iemand kwijt, vindt u dat erg?'
Van Iperen bundelde fragmenten uit deze Brieven aan 't Hooge Nest zonder commentaar, net als de Duitse schrijver Walter Kempowski deed in de vier kloeke delen van Das Echolot. Toch heeft Van Iperen het niet gelaten bij 'Ein kollektives Tagebuch'. Ze laat de brieven voorafgaan door haar 4 mei-lezing van dit jaar, een Cleveringa-lezing uit 2019 en een verhaal over 'de vergeten slachtoffers' van het Apeldoornsche Bos.
Het Apeldoornsche Bos was een Joodse psychiatrische inrichting die in de nacht van 21 op 22 januari 1943 door de nazi's is ontruimd. Patiënten - zwakzinnigen, gehandicapten en kinderen - werden in veertig treinwagons gesmeten en rechtstreeks naar Auschwitz gereden. 'Het gekrijs en gejammer dat uit de wagons opstijgt wordt tot in de wijde omgeving gehoord.'
Roxane van Iperen confronteert ons niet alleen met de gruwelijke feiten, maar beschrijft die ook zo intens mogelijk. Bovendien ziet ze er niet tegenop in het hoofd van haar historische personages te kruipen, hun gedachten dramatisch te verwoorden. 'Zwijgen is geen optie', schrijft ze. En: 'Niets is onbeschrijflijk.'
Voor dat streven is lef en talent nodig en over beide beschikt Van Iperen. Toch wringt er iets. 'Als ik nu een echolood zou laten afdalen in het verleden', stelt ze, 'is er een goede kans dat ik blijf steken in ondiep, troebel water. Het schemergebied tussen mythe en kennis, waar iedereen roept 'Dit nooit meer!' zonder dat het werkelijke lijden dat daaraan ten grondslag ligt ten volle is aanschouwd.'
Is dat wel zo? Van Iperen schrijft dat 'de mythe' plaats moet maken voor 'het weten'. 'Dat vergt rouwarbeid. Afdalen, stil zijn en álle stemmen aanhoren, ook de diepste uithalen van smart en angst.' Grote woorden, die suggereren dat anderen dat hebben nagelaten of 'rouwarbeid' zouden tegenwerken - en dat lijkt me niet het geval.
De slachtoffers van het Apeldoornsche Bosch zijn niet 'vergeten'. Hun tragische lot is beschreven door onder anderen Loe de Jong en Jacques Presser. Hetzelfde geldt voor de vlammende rede die professor Rudolph Cleveringa op 26 november 1940 hield tegen het ontslag van zijn Joodse collega's aan de Leidse Universiteit. In talloze publicaties is die met meer oog voor complexiteit verbeeld dan Van Iperen doet.
Waar historici niet willen moraliseren, daar wil Van Iperen ons een geweten schoppen. De schrille toon in haar lezingen vormt een wonderlijk contrast met het besluit om de brieven voor zichzelf te laten spreken én met de ingetogen stem van de heldin van 't Hooge Nest. 'Je kunt jezelf niet ontrouw worden', heeft Janny Brilleslijper gezegd. 'Je kunt jezelf ook niets wijsmaken. We stonden ervoor. We hebben gedaan wat we moesten doen, wat we konden doen. Niet meer en niet minder.'
Zonder Roxane van Iperen was deze uitspraak misschien nooit in het volle licht gezet. In 't Hooge Nest heeft zij de poort naar ons duistere verleden geopend. Uit Brieven aan 't Hooge Nest blijkt hoeveel behoefte daaraan bestaat. De brieven bevatten kiemen voor verhalen die verteld mogen worden. De oorlog is nog altijd niet voorbij.
***
Lebowski; 162 pagina's; € 19,90.
(jr)
ob/kt/05 o
★★★½
Roxane van Iperen publiceerde in 2018 ''t Hooge Nest', over twee Joodse verzetsvrouwen die in het Nederlandse Bussum onderduikers verborgen. Het boek staat sindsdien hoog in de Nederlandse bestsellerlijst (meer dan 250.000 verkochte exemplaren) en bereikte ook de Amerikaanse. In de opvolger 'Brieven aan 't Hooge Nest' bundelt Van Iperen brieven die ze van lezers ontving als reactie op haar bestseller. Ze vertellen over eigen oorlogservaringen, die van familieleden, bekenden, ervaringen die ze soms nu pas durven te onderzoeken en delen. 'Niemand kent dit verhaal (nog) en ik wilde het toch eens aan iemand kwijt, vindt u dat erg?' schrijft een lezer, en ze vertelt over een terugkerende nachtmerrie, een droom die ze overhield aan de oorlog, toen haar vader zich altijd verstopte in een schuilplaats bovenaan de trap. De brieven gaan over verwanten, over bekenden die in ''t Hooge Nest' voorkomen, over het naoorlogse zwijgen, het niet-meer-kunnen-vragen. De bundel bevat ook Van Iperens ophefmakende 4 mei-lezing. Net als Arnon Grunberg vorig jaar al deed in 'Bij ons in Auschwitz', neemt Van Iperen daarin stelling tegen wegkijken, mystificatie, oorlogsmoeheid. Oorlog is niet onvoorstelbaar, schrijft ze, en evenmin onbeschrijfelijk. 'Brieven aan 't Hooge Nest' laat mooi zien dat dat klopt.
J. Swaen
In haar boek ''t Hoge Nest' (2018)* beschrijft de auteur hoe haar woonhuis tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft gefunctioneerd als een onderduikvilla waar twee joodse zusjes daadwerkelijk actie ondernamen tegen de bezetter en dat pal onder de neus van NSB-buren en nazikopstukken. Uiteindelijk worden de twee joodse zusjes verraden. In 'Brieven aan ’t Hooge Nest' heeft Roxanne van Iperen reacties verzameld van lezers die naar aanleiding van de uitgave ''t Hooge Nest' reageerden. In al die reacties komt de rauwe werkelijkheid van de oorlog duidelijk naar voren en leidde dit ook naar aanvullende informatie over personen uit ''t Hooge Nest'. Daarnaast zijn in dit boek ook opgenomen de 4-mei lezing van 2021 'Stemmen uit de diepte', de Cleveringa-lezing en aandacht voor de ontruiming van de joodse psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bos.
Jann Ruyters
te/ep/25 s
De oorlog is niet onvoorstelbaar noch onbeschrijflijk, schrijft Roxane van Iperen in Brieven aan 't Hooge Nest waarin ze de brieven bundelde die haar lezers haar stuurden. Van Iperen publiceerde in 2018 haar boek 't Hooge Nest over Janny en Lien Brilleslijper, Joodse verzetsvrouwen die in hun huis in Bussum onderduikers verborgen tot ze verraden werden in 1944. 't Hooge Nest staat hier al zo'n tweeënhalf jaar in de bestsellerlijst en bereikte zojuist ook die van de New York Times.
Lezers wereldwijd reageerden in brieven waarin ze vertellen over eigen oorlogservaringen, die van familieleden, bekenden, ervaringen die ze soms nu pas durven te onderzoeken en delen. 'Niemand kent dit verhaal (nog) en ik wilde het toch eens aan iemand kwijt, vindt u dat erg?', schrijft een lezer en vertelt over een terugkerende nachtmerrie waarin ze wordt achternagezeten, een droom die ze overhield aan de oorlog toen haar vader zich steeds verstopte in een schuilplaats bovenaan de trap.
De brieven gaan over verwanten en bekenden die in Van Iperens boek voorkomen, over het na-oorlogse zwijgen, het niet-meer-kunnen-vragen. De bundel bevat ook Van Iperens 4 mei- en Cleveringa-lezingen en een indringend stuk over de in 1943 uit het Apeldoornsche Bosch weggevoerde patiënten. Net als vorig jaar Grunberg in Bij ons in Auschwitz, neemt Van Iperen stelling tegen wegkijken, mystificatie, oorlogsmoeheid. 'Om het moerasland heen fietsen en alleen op het prille bloemenveld wijzen is lui en gevaarlijk'.
Lebowski; 160 blz. €19,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.