Zout
Marc Reugebrink
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij BV, 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : REUG |
Dirk Leyman
ua/an/29 j
Het zijn vermakelijke, meeslepende, ja, zwierige pagina's waarmee Marc Reugebrink (°1960) ons zijn nieuwe roman binnenloodst. Excentrieke professoren, ze blijven dankbare materie voor een ervaren auteur. Elias Kroon is zo'n specimen. Een geleerd heerschap dat zich verstrikte in zijn eigen gedachtegangen, maar zijn studenten massa's paradoxale denkstof op een presenteerblaadje bood. 'Een vrijgevochten (volgens sommigen té vrijgevochten), op een bepaalde manier wat scheef lopende (haast immorele), hippe (om niet te zeggen behaagzieke) intellectueel met een (...) grote aantrekkelijkheid voor het studentenvolkje', zo typeert Reugebrink hem.
Een ster van de plaatselijke faculteit Letteren en Wijsbegeerte, die de ene na de andere tekst uit zijn Olivetti Lettera 32 ramde. 'Was het filosofie, sociologie, didactiek, agogie; was het politicologie misschien, of toch literatuur?' Niemand wist het precies. Zeker was dat de onnavolgbare Kroon 'een hinderlijke neiging tot doordenken' had. Onterecht krijgt Kroon ook affaires met bereidwillige studentes aangewreven.
We schrijven ergens eind jaren tachtig, in een Nederlandse universiteitsstad, wellicht Groningen, waar Reugebrink studeerde. Tot Kroon op stel en sprong naar Berlijn verdwijnt, in de nacht van 9 op 10 november 1989 (juist, ja, de val van de Berlijnse Muur), zijn vrouw en zesjarige dochter Anna met de nachttrein in de steek latend. Slechts sporadisch geeft hij nog een teken van leven aan zijn verbitterde echtgenote, die hem op alle manieren uitvlakt.
De vrouw die niet bestond is Reugebrinks achtste roman, nadat hij zich in Zout (2019) had vermaakt met een historische, groteske ondergangsfantasie. Nu keert hij terug naar thema's die hem al veel langer voortdrijven. Hij prakkeseert over vrijheid, kunst en revolutie. Er is veel ideologisch getiktak over die eeuwige spanning tussen kapitalisme én linkse recepturen, hier in een verkruimelde DDR, waar nostalgisch idealisme uiteindelijk verdacht werd. Want wie vragen stelde bij de Duitse hereniging, kon het helemaal schudden. Berlijn is alomtegenwoordig in deze roman, zoals ook al in het met de Gouden Uil bekroonde Het grote uitstel (2007, waar hij uitdrukkelijk naar knipoogt) en in Menens (2010).
Zuur gevoel
Langzaam kantelt het boek naar een moeizame vaderzoektocht. Waarbij de focus op Anna komt te liggen. Ze is een wat onzekere, weinig geprononceerde vrouw, worstelend met haar seksualiteit. Met haar verdwenen vader lijkt ze niettemin in het reine te zijn. Tot ze in Parijs, in het Louvre, voor Delacroixs beroemde schilderij De Vrijheid leidt het volk staat en er een kwartje valt. Was ze hier niet eerder met Kroon? De symboliek wordt er dik opgelegd. Anna, in een relatie met de ondernemende en vastberaden Julia (die, ja hoor, een studie maakt over kunst en revolutie) is plots terug in haar verleden gekatapulteerd.
Vanaf dat moment wisselt Reugebrink een inkijk in Kroons Oost-Duitse esbattementen af met Anna's reconstructie van zijn vaandelvlucht. Maar gek genoeg - na dat veelbelovende begin - gaat de motor sputteren. Alsof Reugebrink de eerdere schwung uit de eerste hoofdstukken ergens kwijtspeelt, met enigszins omslachtige uitweidingen tot gevolg. Dan hebben we allang door dat het Kroon niet om een vrouw was te doen - remember de titel, die veel prijsgeeft - maar wel om een ideologisch streven, gefascineerd als hij is 'door het moment waarop woorden daden worden'. Maar hij is in Berlijn geen toejuichende Mauerspecht. Hij begeeft zich achter de linies, in Oost-Duitse gematigde kringen rond de Zionskirche. Reugebrink weet het diffuse Berlijn en de ontredderde DDR-bewoners, met daarbovenop kanselier Helmut Kohls luide lokzang van een verenigd Duitsland, goed te capteren.
Ietwat storend is dat hij er ook nog vijftien pagina's voetnoten bij nodig heeft én ons er voortdurend op wijst dat we wel degelijk 'fictie' lezen. Zeker, Reugebrink kent zijn stiel, hij weet hoe de radertjes in elkaar dienen te grijpen. Maar hoe meer hij onthult over Kroon, hoe vaker de roman in een zekere uitleggerigheid verzandt. Ook vloeit de (al vrij beperkte) spanningsboog geleidelijk weg. En Anna? Die blijft opgezadeld met het zure gevoel dat haar Vatersuche een heilloze mission impossible is.
Sam De Wilde
il/pr/30 a
Toen in 1989 de Berlijnse Muur viel, stak men niet alleen van Oost naar West de grens over. In Marc Reugebrinks nieuwe roman maakt de populaire docent Elias Kroon de omgekeerde beweging, 'onderweg naar waar de vrijheid zich bevrijd had van prikkeldraad, wachttorens en beton, naar een werkelijkheid die niet langer gevangenzat in een tegenstelling tussen Oost en West, naar iets wat nog nooit zo had bestaan, een vrijheid vrij van vrijheid.'
Reugebrinks verhaal begint echter later, bij Anna, de inmiddels jongvolwassen dochter die Kroon achterliet toen ze zes was. Hoewel zij meteen beweert dat ze haar vader nooit werkelijk gemist heeft, vormt haar coming-of-ageverhaal, dat uitmondt in een vaderzoektocht, een belangrijk onderdeel van De vrouw die niet bestond. Het perspectief van de jonge vrouw die haar seksualiteit ontdekt terwijl ze vrij letterlijk haar vaders gangen nagaat, laat Reugebrink toe om zijn hoofdpersonage van een andere kant te bekijken, maar het maakt ook meteen duidelijk dat hij meer voeling heeft met de denker dan met de dochter. Het is op Elias Kroon dat de naar België uitgeweken Nederlandse schrijver zijn fascinaties en zijn ideeën over vrijheid en revolutie loslaat, en het helpt als je als lezer enkele van zijn interesses deelt. Reugebrink amuseert zich overduidelijk met zijn redelijk vrije invulling van historische feiten en figuren, maar hij veronderstelt nogal wat voorkennis over het Duitsland van de Wende en aangezien zijn vrolijke voetnoten even vaak dienen voor vermaak als voor werkelijke duiding, blijft de lezer weleens met wat huiswerk achter. Gelukkig is Reugebrink een auteur die zijn eigen interessegebieden op vurige wijze in een verhalende vorm giet. Als hij ietwat schoolmeesterachtig uit de hoek komt, dan doet hij het in ieder geval als een lesgever die zin geeft om het huiswerk ook echt te maken.
Ondanks de vele historische en culturele verwijzingen is De vrouw die niet bestond geen (n)ostalgische roman die geheel losstaat van de actualiteit. Wat Kroon beleeft, en Reugebrink betreurt, is het verloren gegane moment waarop 'de oorspronkelijke socialistische idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap' nog gered konden worden, het kortstondige moment waarop naast de gefaalde communistische heilstaat en het roofkapitalisme dat de Oost-Duitsers ervoor in de plaats kregen, even echt de mogelijkheid van een derde weg leek te bestaan. Reugebrink presenteert het een en ander met enige meewarigheid, maar de passie in zijn portrettering van de protesterende mensen 'die het aandurfden om wat overal als bevrijding werd verkocht in zijn juiste verhoudingen te zien' lijkt te suggereren dat de schrijver (zelf niet bepaald bekend omwille van zijn kritiekloze omarming van het kapitalisme) ook vandaag nog iets in zo'n derde weg ziet. De Berlijnse hoofdstukken van zijn roman, waarin hij zijn rijke zinnen inzet om die ideeën te belichten, boeien in ieder geval meer dan de Vatersuche waarmee hij ze omkadert. In de minst verhalende stukken lijkt Reugebrinks vertelplezier net het grootst.
Het perfecte huwelijk tussen een ideeënroman en een pageturner heeft Marc Reugebrink met De vrouw die niet bestond niet gesloten, maar met zijn achtste roman bevestigt hij andermaal een van de klassieke wetten van de romanschrijverij: groot vertelplezier schept doorgaans even groot leesplezier.
Querido, 272 blz., 21,99 € (e-boek 13,99 €).
(jem)
ru/eb/01 f
Een kleine drie jaar na het enthousiast ontvangen 'Zout' komt Marc Reugebrink, een naar Gent uitgeweken Nederlander, met een boek over een jonge vrouw die op zoek gaat naar haar verdwenen vader. De man was jarenlang een gerenommeerd universiteitsprofessor die het volgens kwatongen niet zo nauw nam met de regels rond persoonlijke contacten met studentes. De man verkaste in 1989 naar Berlijn, en tegen alle geruchten in deed hij dat níét voor het lentefris vrouwelijk schoon aldaar, maar wel om te proeven van de onbesuisde, pas herwonnen vrijheid na de val van de Muur. Reugebrink tekent het relaas met grote precisie op, en uit zijn uiterst ritmische zinnen blijkt een duidelijk vakmanschap. Het onderwerp is niet bepaald urgent, maar dat hoeft ook niet: eigenlijk is dit boek zó losgezongen van de grote problemen van vandaag dat het juist verfrissend is. De soms wel erg doorwrochte dialogen en gedetailleerde uitweidingen kunnen het verhaal wel wat vertragen, maar storend is dat zelden. Reugebrink schreef immers niet alleen een reflectie op vrijheid en onafhankelijkheid die zo realistisch aanvoelt als non-fictie, maar hij bracht ook een wereld tot leven die tot in de puntjes afgewerkt is. Daar wat langer in vertoeven is allesbehalve onaangenaam.
Willem Nijssen
De 'paar aantekeningen' aan het slot suggereren een documentair verhaal, maar alles aan deze roman is fictie. Het verhaal van een man, die plots vrouw en kind en een zekere status als universitair docent achter zich laat en verdwijnt. Naar Berlijn, zoals zijn inmiddels volwassen maar door gemis getekende dochter vele jaren later uitzoekt. Waar in 1989 De Muur viel, leek het alsof het begrip ‘vrijheid’ een nieuwe invulling zou kunnen krijgen, uitstijgend boven collectiviteit versus individualiteit. Zou er een derde vorm van samenleven kunnen bestaan, die werkelijk vrij zou aanvoelen? Of Reugebrink (in 2008 Gouden Uil-winnaar met ‘Het grote uitstel’) werkelijk een literair steentje wil bijdragen aan een filosofisch discours, is zeer de vraag. Waarschijnlijker vertelt hij gewoon graag, met verve, met talent, inleving en verbeelding. Met oog voor detail en zin in de vele zijsporen die het tot een modern gelaagd verhaal maken. Waarin een afwezige toch de halve hoofdpersoon mag worden, zijn dochter vult de andere helft. Boeiend verhaal over hoe verschillend de mens zoekt en niet vindt.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.