Ti-Puss
Ella Maillart
Ella Maillart (Auteur), Han Meyer (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Querido Fosfor, © 2022 |
VERDIEPING 3 : SIBERIË : REISVERHALEN : |
Catherine Vuylsteke
rt/aa/19 m
Ella Maillart is een onwaarschijnlijke figuur: veertig jaar voor de Zwitserse vrouwen in 1971 voor het eerst federaal mochten stemmen, maakte deze Geneefse atlete vier grote reizen. Vanuit Moskou trok ze naar de Kaukasus en naar Centraal-Azië, vervolgens ging ze met Peter Fleming van Peking naar Kasjmir en in 1939 met de getormenteerde, aan morfine verslaafde schrijfster Annemarie Schwarzenbach per auto van Zwitserland naar Afghanistan. Het pas verschenen Toerkestan solo is de neerslag van haar tweede reis, door Kirgizië, Oezbekistan en Kazachstan.
Maillart leefde om te reizen, schreef om te reizen - 'vertrekken, dat is opnieuw tot leven komen'. Altijd weer diende de opbrengst van artikels, boeken, foto- of filmreportages om de volgende tocht te betalen. Kini, zoals de vrienden haar noemden, was een rusteloos type. Ze moest 'het leven leren kennen, het leven echt maken, door het moreel en fysiek te vereenvoudigen. (...) Te midden van eenvoudige volken, van bergbewoners, zeelieden of nomaden, voelen we weer de kracht van de elementaire wetten, hervindt het leven zijn evenwicht', schrijft ze in Toerkestan solo.
Zijderoute
Het boek begint in Moskou, waar de 29-jarige Maillart medereizigers zoekt voor een tocht naar de Tian Shan-bergen, aan de grens met Xinjiang. Die regio blijkt door politieke onrust ontoegankelijk maar uiteindelijk kan ze met Russische verkenners naar Alma-Ata, Samarkand, Buchara en andere plekken op de Zijderoute. Te paard, per trein, met een kameel of te voet.
Maillart beschrijft de landschappen, maar ook de kleren, gebruiksvoorwerpen, etenswaren en tradities van de vele nomaden die hun pad kruisen. Wat zal daarvan overblijven, vraagt ze zich af, eenmaal de Sovjets klaar zijn met hun introductie van katoen als monoteelt. Zonder zich fundamenteel uit te spreken over Stalins beleid, geeft ze het ongenoegen van de burgers weer. Ze aanhoort het dode officiële discours van de eerste president van de Sovjetrepubliek Oezbekistan en is in een madrassa in Samarkand getuige van het proces van veertig Basmachi's. De helft van die Oezbeekse nationalistische strijders, die eerst vochten tegen het tsaristische Rusland en vervolgens tegen de Sovjetoverheersing, wordt ter dood veroordeeld. 'Als ik de volgende ochtend wakker word,' schrijft ze, 'staat Lenin in zijn eentje op de tafel te mediteren. (...) Het plein is weer leeg en stil. In de kranten heb ik niet het kleinste berichtje gevonden over het proces'.
Maillarts toon is die van de dappere avonturier die laconiek vertelt over ongemakken. Ze breekt een kies op een homp brood. 'Als ik kauw, is het of er een naald door mijn tandvlees gaat. Elke dag kan zich een abces vormen. Dat zou leuk zijn!' Een andere keer doet ze uit de doeken hoe je, liggend in een slaapzak, vlooien te lijf gaat. 'Om de vlo met zekerheid te doden moet hij in tweeën gedeeld worden. (...) Uiteindelijk zijn je tong en je tanden heel wat handiger dan je nagels'.
De Zwitserse verafschuwde kleinzerigheid. In latere interviews stelde ze dat ze om die reden liever met mannen op reis vertrok dan met vrouwen, 'die makkelijk klagen en altijd bang zijn voor ziekte of gebeurlijke ongevallen'.
Stille Zuidzee
In Maillarts vroege kinderjaren wijst niets op een avontuurlijk leven. Dit enige kind van een van een Zwitserse bonthandelaar en een sportieve Deense, is een ziekelijk wicht, dat op doktersvoorschrift in de buitenlucht aan sport doet. Haar moeder leert haar skiën; met haar jeugdvriendin Hermine gaat ze zeilen. En hoe. Op hun dertiende winnen de meisjes hun eerste zeilwedstrijd en tegen hun twintigste zetten ze van Cannes over Corsica koers naar Sardinië, Sicilië en Griekenland. Luttele tijd later vertrekken ze zelfs naar de Stille Zuidzee. Maar als Hermine ziek wordt, maken ze rechtsomkeer.
In diezelfde periode sticht Maillart de eerste Zwitserse vrouwenhockeyclub en in 1924 neemt ze als zeilster deel aan de Olympische Spelen. Zes jaar later doet ze mee aan de Wereldkampioenschappen skiën. Die ervaringen zijn bepalend, schrijft ze in haar autobiografische Cruises and caravans. Het is alleen op de latten en op volle zee dat ze ware vrijheid ervaart en zichzelf kan ontplooien. 'Op alle andere momenten voelde ik me halfdood.'
Het jeugdvriendinnetje Hermine is ondertussen andere paden ingeslagen: ze trouwde met een Franse archeoloog, verhuisde naar Libanon en wijdde zich vervolgens aan de kinderen. Maillart gruwt van een dergelijk leven. Ze neemt allerhande baantjes om financieel zelfstandig te kunnen zijn - van typiste over matroos tot stuntvrouw voor een skiscène in een film.
In Berlijn ontmoet ze Russische ballingen, die haar belangstelling wekken voor de Kaukasus. Ze weet een visum los te wrikken en vertrekt in de zomer van 1930 voor negen maanden, officieel uit 'interesse voor sport en cinema in de Sovjet-Unie'. Aan haar vader schrijft ze dat ze reporter wordt voor een Amerikaans blad, dat wel politieke en economische verslaggevers heeft, maar niemand die 'de pittoreske verhalen kan brengen over het leven van alledag'.
Bij terugkeer bundelt Maillart die verhalen in Parmi la jeunesse russe. De Moscou au Caucase, een debuut dat goed ontvangen wordt. En bovenal: dat Maillart in staat stelt om aanstonds opnieuw te vertrekken, ver weg van de 'bekrompen bourgeoisie van Genève'. Centraal-Azië, China, Tibet, Kasjmir, India, Nepal: Maillart zal haar hele leven reizen, schrijven en fotograferen. 'Als het lichaam niet beweegt, krijgt het kanker,' meent ze, 'als de geest niet beweegt, wordt die depressief, en als het land niet beweegt, ontwikkelt het fascisme'.
Ze vestigt zich na de Tweede Wereldoorlog uiteindelijk in het Zwitserse kanton Wallis. In Chandolin, op bijna 2.000 meter hoogte, laat ze een chalet bouwen, waar ze tot aan haar dood de helft van het jaar doorbrengt. De overige tijd begeleidt ze reizen naar Azië. Haar laatste tocht? In 1994, als 91-jarige naar Goa.
Vertaald door Han Meyer, Querido Fosfor, 324 blz., 22,50 €.
Oorspr. titel: 'Turkestan solo'
Nell Westerlaken
i /un/11 j
Wat te denken van een 'kostelijk mens' dat 'vreet als een kerel' en 'met smaak' een pijp rookt? In 1990 dacht de Nederlandse uitgever van Toerkestan Solo lezers te trekken met deze omschrijving van de Zwitserse auteur/reiziger Ella Maillart. Begin jaren dertig van de vorige eeuw maakte ze een lange, soms gevaarlijke soloreis door de jonge Sovjetrepubliek Toerkestan (Centraal-Azië). Aan het in 1932 in Zwitserland verschenen Toerkestan Solo is geen letter veranderd. Gelukkig wel aan de flaptekst van de Nederlandse heruitgave die onlangs verscheen. De moed, onafhankelijkheid en nieuwsgierigheid van de alleen reizende Maillart worden nu zeer terecht geprezen.
Maillart laat ons meekijken naar het begin van de Sovjet-Unie. Sovjetplanners schrijven katoenteelt voor op plekken waar traditioneel rijst werd verbouwd. Gevolg: voedselgebrek en watertekorten. De echo's klinken nog altijd door: watertekort is een permanent probleem in de nu onafhankelijke Centraal-Aziatische republieken dankzij diezelfde katoen. Ze noteert hoe de laatste resten van moslimverzet tegen de Sovjets worden opgerold, in naam van economische en sociale vooruitgang. Moskou als ongevraagd hersteller van de dagelijkse orde bij andere volkeren - niets nieuws dus.
Uit het Frans vertaald door Han Meyer. Querido Fosfor; € 22,50.
Ria Warmerdam
Eerste Nederlandse vertaling van een reisverhaal dat oorspronkelijk in 1934 verscheen. Ella Maillart (1903-1997) zou in het rijtje van vrouwelijke avonturiers als Amelia Earhart, Karen Blixen en Alexandra David-Néel niet misstaan, maar toch is ze minder beroemd. Maillart, afkomstig uit welvarende Zwitserse kringen, reisde tot de Tweede Wereldoorlog uitgebreid en onverschrokken door exotisch (en Stalinistisch!) Azië. 'Toerkestan solo' is de eerste epische trektocht waar ze een boek over schreef. Vanuit Moskou reist ze in klein gezelschap naar Toerkestan. Daar ziet ze dat de nomadische leefstijl wordt vernietigd door de communistische industrialisatie. Te paard gaat ze door Kirgizië naar de hoge bergen van Tiensjan waar ze op skies van een vijfduizender afdaalt. Ze bezoekt Tasjkent en Samarkand en trekt op een kameel solo (!) door de Kyzylkum-woestijn (Oezbekistan, Kazachstan), beducht voor Sovjet-checkpoints. De foto’s die ze onderweg maakte, zijn nu unieke historische beelden (maar daarvan geen voorbeelden in dit boek). Met enkele kaarten.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.