Vrijheid veiligheid
Mark Elchardus
Koen Lemmens (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lannoo, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ESSAY : LEMM |
Koen Lemmens
i /ul/03 j
Koen Lemmens is uit een zeldzaam hout gesneden: academicus en Twitteraar, een jurist die ook essayist is. Hij noemt zichzelf graag 'een liberale conservatieve socialist'. Dat bekt goed, maar wekt wantrouwen op: menige politieke alleseter heeft welzeker ideologische preferenties. Situeert Lemmens zichzelf trouwens niet meteen in het behoudsgezinde kamp met een ondertitel - Waarom we bewust moeten omgaan met de traditie - die een bezonnen omgang met taal en erfgoed voorstaat?
De politieke en sociale breuklijnen liggen thans anders dan pakweg vier decennia geleden. Met grove streken penseelt Lemmens de nieuwe kaart van Vlaanderen. Langgeschoolde, kosmopolitische stedelingen leven en stemmen anders dan de korter geschoolde bewoners van suburbia. Het rechtse spectrum loopt van rabiaat racisme naar soft nationalisme; op het andere speelveld botst republikeins links geregeld met diversiteitslinks.
Oud-links verbindt het ideaal van gelijkheid met een neutrale overheid en een cultureel leeg burgerschap; nieuw-links bepleit daarentegen een hybride openbaarheid, met meer ruimte voor de persoonlijke identiteitsbeleving. Dat komt neer op burgerschap als gedeeld subjectivisme, oordeelt Lemmens.
Pro gelijke kansen en sociale inclusie, contra een doorgeslagen identiteitspolitiek en haar beeldenstormers: hier is een ouderwetse socialist aan het woord. Maar ook geen gemeenschappelijkheid zonder een minimum aan collectieve cultuur. Die behoeft een standaardtaal en gedeelde historische referenties: in De dwaling van de beeldenstormer spreekt ook een gematigde conservatief. Tussendoor eert Lemmens de liberale rechten en vrijheden, maar dat mag je van een specialist publiekrecht en mensenrechten uiteraard verwachten.
Ken je taal
Vijf van de tien essays stellen niet toevallig scherp op het onderwijs. Van oudsher traint dat in taal, historische kennis en culturele canon (en ook in wetenschap, maar daar stapt Lemmens overheen). Onderwijshervormers en allerhande -ogen nemen die transmissierol al langer onder vuur. Weg met het arbitrair opleggen van talige en andere normen, leve de actualiteit en de diversiteit en voor het overige volstaan een portie vaardigheden: dat is zo'n beetje het progressieve credo. Of het ook links kan heten?
Er loopt een dunne lijn tussen het behoud van privileges en de harde feministische afwijzing van de literaire canon of het weglachen van de vermaledijde dt-regel. Voor heel wat cultureel gefortuneerde burgers mag zelfs bijna de hele burgerlijke cultuur op de schop. Is dat wel in het belang van de veel grotere groep die gewoonweg onbekend is met de vigerende canon en die dan ook niet op eigen maat kan toe-eigenen en herijken, kritiseren en deconstrueren? 'Wie zelf gewoon nog veel kennis heeft, relativeert dus iets voor de anderen, maar niet voor zichzelf. Het is misschien niet mijn fraaiste gedachte, maar ik moet altijd vechten tegen de verleiding om aan zo'n kennisrelativist te vragen hoe hij of zij de eigen kinderen opvoedt.' Die zit.
Lemmens slaat wel vaker spijkers met koppen. Wie het verleden met huidige morele maatstaven verdoemt, kan maar beter beseffen dat men in de toekomst wellicht met andere criteria zal worden gevonnist. Kretologische kritiek die ternauwernood weet waarover ze het heeft, is overigens verwaarloosbaar. Een liefst inclusieve lijst van historisch belangrijke werken waarin witte cisgender mannen onvermijdelijk oververtegenwoordigd zijn, zegt niet ook dat diezelfde groep thans en in de toekomst toonaangevend moet of zal wezen. En onderwijs dat de lat hoog legt, te beginnen met talenkennis, komt vooral de sociaal zwaksten ten goede: het vergroot hun kansen op sociale stijging en versterkt de zelfwaardering.
Schrander centrisme
Cultuurrelativisten zijn doorgaans cultuurpopulisten: ze praten naar oud paternalistisch recept de sociale of culturele Ander ongevraagd naar de mond. Binnen de besloten wereld van het onderwijs kan dat sympathiek overkomen, daarbuiten blijven de gegispte machtsverhoudingen gewoon bestaan en vereist een beetje behoorlijke baan een hoeveelheid zelfdiscipline, taalvaardigheid en culturele bagage die onderaan op de sociale ladder allesbehalve vanzelf spreken. Ondertussen omarmt de zichzelf bestrijdende culturele goegemeente klakkeloos de groeiende dominantie van het Engels, nochtans de machtstaal bij uitstek, en trakteert ze de eigen kroost zo nodig op bijlessen om de onderwijsminnen uit te gommen. Waar fel wordt gemoraliseerd, is hypocrisie eerder regel dan uitzondering.
Lemmens' boodschap klinkt enigszins bekend en sluit ten dele aan bij de opstelling van een gepatenteerde sociaaldemocraat, versie oud-links, als Mark Elchardus. Hij brengt zijn links-conservatieve mare op een aangenaam weglezende manier. Literaire liflafjes biedt De dwaling van de beeldenstormer zeker niet op elke pagina, wel veel grappige terzijdes. 'Sommige ideeën zijn zo stupide dat je een onderwijshervormer moet zijn om erin te geloven': dit soort oneliners, en ze zijn veelvuldig, kruiden het boek.
Lemmens is een bijdehante retoricus die doordachte argumenten behendig kortsluit op anekdotes, citaten en vooral een grote taalvaardigheid: daarin toont zich de jurist. Het resulteert in soepele betogen die bewust het centrum opzoeken. Zonder enige zweem van zelfgenoegzaamheid - daarvoor schrijft hij te ironisch - laveert Lemmens essay na opstel tussen de overbekende polen in de lopende debatten. Dat levert niet altijd een overtuigende of sluitende argumentatie op. Centristisch denken komt inderdaad met een prijs: het houdt zich op de vlakte en loopt nogal eens om de hete brij heen. Zo zwijgt Lemmens over de mogelijkheden om in het onderwijs de lat niet alleen hoger maar ook voor alle sociale groepen gelijker te leggen. Hij zegt evenmin wat het ideaal van inclusie misschien wél inhoudt voor cultuuroverdracht of bij het opstellen van een canon. Dan roep je toch al snel de verdenking op dat je niet echt bent begaan met het democratische streven naar meer gelijkheid. Onderwijskwaliteit is een must voor iedereen, maar thans en in de directe toekomst zijn de afnemers hoofdzakelijk sociaal gegoeden.
Essayistiek komt dezer dagen nogal eens neer op ofwel het stellig betrekken van stellingen, ofwel het ventileren van persoonlijke gedachten en ervaringen die een flard citaat hier en een modieus concept daar alsnog van de navelstaarderij moeten redden. Net als in Autonomie, de recente bundel van Harold Polis, is bij Lemmens dat genre eerder een zaak van afgewogen argumentatie vanuit een sterke betrokkenheid op the common good. Dan ligt een middenpositie meer voor de hand dan een polariserende opstelling en is 'kiezeltjes in de rivier gooien om de bedding te verleggen' geen politieke abdicatie. 'Voortkabbelende verandering' noemt Lemmens dat. Het klinkt gezapig, op het bedaagde af. Ik verkies spontaan steviger gekruide intellectuele dagschotels, maar binnen een intellectueel landschap dat steeds meer schippert tussen demoniserende disputen en sufferig subjectivisme, komt scherpzinnig centrumdenken verfrissend over.
KOEN LEMMENS, De dwaling van de beeldenstormer, Lannoo, 280 blz., 21,99 €.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.