Xenomorf
Jens Meijen
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MEIJ |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2021 |
VOLWASSENEN : ROMANS : MEIJ |
Stijn De Wandeleer
ob/kt/09 o
In 2016 werd Jens Meijen de eerste Jonge Dichter des Vaderlands. Zijn poëziedebuut Xenomorf volgde drie jaar later, waarmee hij meteen de C. Buddingh'-prijs voor beste Nederlandstalige literatuur wegkaapte. En nu ligt zijn gloednieuwe roman te blinken op tafel, naast een dampende mok koffie. In De lichtjaren ontvangen de protagonisten, twee prille dertigers, een postpakketje met daarin een levende heremietkreeft. Hun zoektocht naar de afzender voert hen langs donkere kelders en hulpgroepen op het internet, terwijl ze ook nog eens proberen om hun onvervulde kinderwens een plek te geven.
De wereld waarin De lichtjaren zich afspeelt zal u niet meteen in huppelen doen uitbarsten: de aarde wordt er voortdurend geplaagd door extreme hittegolven, drinkwater is er zo schaars geworden dat er een limiet op staat en de openbare orde wordt bewaakt door drones.
Het veranderende klimaat en het verdwijnen van de natuur waren ook al thema's in Meijens poëziebundel Xenomorf. In Paal-Beringen, waar we in zijn ouderlijk huis hebben afgesproken, ziet hij die veranderingen zich al jarenlang op kleine schaal ontvouwen. "Vroeger stond hier een eenzaam huis omringd door weiland, zover als het oog reikte. Nu wordt onze straat stilaan volgebouwd en de natuur versnipperd. Of dat een teloorgang is? Ik weet het niet. In die huizen wonen ook gelukkige mensen. Je kunt dus niet zeggen: natuur is goed, bouwen is slecht. Ik kan alleen maar vaststellen dat er iets verandert."
Ook in zijn roman wil hij liever geen grote statements maken: Meijen observeert liever dan dat hij bekritiseert. "Ik schrijf over het klimaat omdat de huidige situatie me, zoals veel mensen van mijn generatie, grote zorgen baart. Maar De lichtjaren is geen klimaatroman. Ik gebruik het klimaat als vehikel om iets anders te vertellen. Dit boek gaat ook en vooral over wat het is om mens te zijn, over kinderen krijgen, over vriendschap, en ik zou het jammer vinden als het boek als een klimaatroman wordt weggezet."
Die roman heeft Meijen duchtig volgeladen met knipoogjes naar de wereld waarin we vandaag leven: zijn boek is doorspekt met sms-taal, de Starlink-satellieten van Elon Musk cirkelen ook in die parallelle wereld nog steeds rond de aarde, en sociale media als Facebook en Instagram zijn er nog steeds razend populair. Een scherp contrast met auteurs die de actualiteit liever uit hun romans weren om ze een air van tijdloosheid mee te geven. "Ik denk dat als je bewust probeert om een tijdloos werk te schrijven, dat je daar altijd in faalt", zegt Meijen. "Geen énkele literair werk is tijdloos. Als je een boek van een eeuw geleden vastpakt, dan lees je dat toch ook met het idee dat dit is hoe de wereld van toen eruitzag? De personages lopen rond in de kleren van die tijd, en ze spreken de taal van toen. Het feit dat wij het nadien tijdloos noemen, betekent niet dat het tijdloos is. Die geforceerde vereeuwiging van schrijvers door middel van hun literatuur vind ik net zo ijdel als het nemen van een selfie."
Hoopvol
Of Meijen een tijdloos boek geschreven heeft zal, nu ja, de tijd moeten uitwijzen. Maar hij heeft in elk geval wel iets actueels op papier gezet. In welke mate zegt de wereld die in De lichtjaren geopenbaard wordt iets over het wereldbeeld van de schrijver zelf? "Ik vind het juist een hoopvol boek, in die zin dat ik geloof dat mensen zich aan bijna elke situatie kunnen aanpassen. Tegelijk denk ik ook dat we bepaalde evoluties niet meer kunnen omkeren. Het is goed om activistisch te zijn, om toch te proberen de klimaatschade tot een minimum te beperken, maar ik denk dat het ook nuttig is om ons mentaal voor te bereiden op toekomstscenario's waarin we misschien wat minder luxe zullen hebben.
"Op een gegeven moment zullen we moeten inzien dat ons geglobaliseerde systeem niet meer houdbaar is. We gaan nu naar de winkel en vinden daar producten uit Madagaskar, Japan en Venezuela. Dat is zo absurd! We hebben nu alles van overal tegelijk, en dan lijkt de wereld die ik in deze roman schets natuurlijk desastreus. Maar wat ik wil tonen, is dat er ook geluk te vinden valt in die veranderde wereld."
Al is dat geluk in De lichtjaren nu ook weer niet zó rijkelijk gezaaid: in Meijens roman krijgen de protagonisten, net voor de heremietkreeft zijn intrede doet, te horen dat hun kinderwens wellicht onvervuld zal blijven. Met ongeziene toewijding richten ze hun affectie vervolgens op de kamerplanten waarmee ze hun appartement vullen, en later op de heremietkreeft. Waarom was die ongewenste kinderloosheid een thema dat hij wilde aansnijden in zijn debuut? "In onze samenleving ligt de focus van een zinvol leven toch nog steeds heel hard op het krijgen van kinderen. We zijn bang om alleen achter te blijven of om vergeten te worden. Ik wilde de vraag opwerpen of het wel nodig, en ja misschien zelfs ethisch is om in deze wereld van twijfelachtig allooi kinderen op de wereld te zetten. Want je kunt een kind veel geluk, maar ook veel miserie geven. Het minste wat je kunt doen, is daar even over nadenken."
Dát het aardse leven ooit een einde zal kennen, staat buiten kijf. "Zelfs als we de klimaatcrisis te boven komen, zal de aarde op termijn door de zon worden opgeslokt, en anders volgt er wel een andere catastrofe", zegt Meijen haast zakelijk terwijl hij nog eens van zijn koffie nipt. "Er zal van deze wereld alleen nog een iel gas overblijven. Daarmee wil ik niet zeggen dat alles wat we op deze planeet uitsteken niets uithaalt, dat vind ik dan weer te nihilistisch. Ik denk niet dat het leven nut heeft, maar ik geloof wél dat het zinvol kan zijn."
Vindt hij dat een bevrijdende of een beklemmende gedachte, dat het allemaal toch nergens naartoe gaat? "Een bevrijding zou ik het niet noemen, want ik heb heel lang met de eindigheid van het leven geworsteld. Als kind heb ik eens een spreekbeurt gegeven over de manieren waarop onze wereld kon eindigen. Het heeft uiteindelijk nog lang geduurd voor ik dat gevoel van 'Oh, shit, we gaan allemaal dood' kon loslaten.
"Nadien is dat veranderd in een bevrijdend gevoel van perspectief: het maakt allemaal niet zo veel uit, dus ook niet als het misloopt. Mislukken mag. Vroeger durfde ik eigenlijk niet te beginnen met schrijven, omdat ik niet wist of ik het wel zou kunnen. Terwijl ik nadien dacht: als ik het nu niet probeer, doe ik het misschien nooit."
Naam maakte Meijen tot nu toe vooral met zijn poëzie. Toch sleuren de zinnen in De lichtjaren geen grammetje overtollig vet met zich mee, zijn ze eerder sober dan overdadig - een valkuil waar dichters die de overstap naar de roman maken weleens in durven te lopen. In welke mate heeft Meijen de dichter in hem de mond moeten snoeren om deze roman te kunnen schrijven? "Ik had niet het gevoel dat ik mezelf moest intomen. Alleen moest ik er in tegenstelling tot in mijn poëzie, waar ik vaak behoorlijk fragmentarisch schrijf, wel over waken dat het allemaal samenkwam tot één gestroomlijnd geheel. De eerste versie van deze roman heb ik in een soort wazige razernij geschreven, waarna ik er nog anderhalf jaar aan heb zitten schaven en snoeien."
In één ademtocht
Die aanpak verschilde enorm met hoe zijn poëzie tot stand komt. Vaak zet hij die gedichten in één ademteug op papier en verandert hij er nadien weinig aan. "Wat ik tracht te doen in mijn poëzie is een vonk in mijn hersenen vastleggen op papier. Van stijlfiguren zoals rijm maak ik nauwelijks gebruik: voor mij voelen die al snel ontzettend artificieel aan, terwijl ik een gedicht zo authentiek mogelijk wil houden. Zo'n rijmschema vind ik bijvoorbeeld echt iets uit de middeleeuwen; het haalt de oprechtheid van een gedachte of gevoel onderuit."
Mogen we, nu het schrijven van romans zich aan Meijen heeft geopenbaard, nog nieuwe poëzie van zijn hand verwachten? Materiaal ligt er in elk geval wel, zegt hij. "Maar ik heb me tijdens het schrijven van dit boek gerealiseerd dat ik toch vooral romans wil schrijven. De poëzie is er eigenlijk ook eerder toevallig gekomen; ik schreef al veel langer korte verhalen, maar voelde me nog niet klaar voor die debuutroman. Poëzie had ik toen wél al liggen. Maar ik heb nu het gevoel dat ik ben opgewarmd, en klaar ben voor een volgend boek."
Die tweede roman staat al in de steigers, alleen het contract moet nog ondertekend worden. Toch koestert Meijen niet de droom om ooit voltijds en om den brode te schrijven. "Dat wil ik uit principe niet: dan zou ik een product moeten afleveren dat commercieel succesvol genoeg is om in mijn levensonderhoud te voorzien. Waarom zou je de waarde van literatuur, iets wat zich juist omdat het zo uniek is helemaal onttrekt aan die commerciële marktlogica, aan de hand van verkoopcijfers willen meten? Nee, laat mij dan maar schrijven voor en na mijn werkuren."
De Bezige Bij, 240 p., 21,99 euro.
Sam De Wilde
te/ep/11 s
Het dominante economische systeem zorgt voor een immer groter wordende ongelijkheid, internet-technologieën lijken steeds meer te vervreemden dan te verbinden en de grond wordt letterlijk te heet onder onze voeten. Geen wonder dat jonge schrijvers in hun romans weleens een grimmige toekomst verbeelden.
Zo ook Jens Meijen, de winnaar van de C. Buddingh'-prijs in 2020, die in zijn dichtbundel Xenomorf ook al onrustbarende toekomstvisioenen lyrisch vormgaf. In zijn romandebuut over een kinderloos stel dertigers dat per post een heremietkreeft ontvangt, is waterverbruik gerantsoeneerd, trekken Spanjaarden en Italianen voor 'koeltetoerisme' naar het Noorden en zijn bepaalde terrasjes voorbehouden voor personen met een minimumaantal volgers op Instagram.
Griezelig dichtbij
Er zíjn gelukkig nog terrasjes denken de 'gerantsoeneerde glazen halfvol'-types onder u nu wellicht en het toekomstbeeld dat de 25-jarige schrijver in De lichtjaren schetst is inderdaad niet de soort dystopie waarin hoofden in rattenkooien worden gestoken tot je van Grote Broer gaat houden. De wereld die Meijens personages bewonen lijkt akelig goed op de onze. Het is er gewoon enkele graden warmer. Meijen vermijdt in zijn dystopische denkoefening de valkuil van de extremen en zet alles wat in de hedendaagse werkelijkheid enigszins fout gaat simpelweg iets zwaarder aan. Het is niet bepaald onaannemelijk dat Amazon op een dag de nationale posterijen overneemt. En dat de rijken steeds als eersten aan rampspoed ontsnappen kan bezwaarlijk toekomstmuziek genoemd worden.
In Meijens verhitte universum bewaren drones de orde, kiezen wagens zelf hun naam en krijg je de volumeknop van de speaker niet helemaal dichtgedraaid wanneer Ed Sheeran speelt, maar waar andere auteurs van dit soort toekomstverhalen soms al te graag uitpakken met de futuristische slimmigheden die ze bedachten, houdt Meijen het al bij al sober. De jonge auteur weet ook het vermanende vingertje goed te bedwingen. In tegenstelling tot vele andere voorbeelden uit het genre is De lichtjaren geen waarschuwingslectuur. Meer nog dan een aannemelijk doembeeld van wat ons te wachten staat als we de ingeslagen weg blijven bewandelen, creëert Meijen een realistische inschatting van hoe een getroffen generatie ondanks alles een soort van bestaan opbouwt. De centrale vraag daarbij is de kindervraag waar Meijens eigen generatie ook mee worstelt. Zoals het op internetfora in De lichtjaren klinkt: 'Je kan niet weten of je kinderen elkaar zullen moeten wurgen voor water, of dat ze zullen stikken in de Chinese smog. Je kan het echt niet weten.'
Klimaat of kinderen
Toch wordt net die kindervraag abstracter behandeld dan de klimaatproblematiek. Meijen weet schijnbaar moeiteloos de globale problemen van onze tijd uit te vergroten, maar de pijn van een onvervulde kinderwens krijgt hij net iets minder invoelbaar op papier gezet. De dichter is sterker in beeldspraak en sfeerschepping dan in dialogen. Dat levert personages op die nooit helemaal tot leven komen. Hun zoektocht naar de afzender van de heremietkreeft is ook symbolisch iets te zwaar geladen om het verhaal vlot drijvende te houden. Dat ze eindigt met zwarte gaten en parallelle universa neigt naar literaire geheimzinnigdoenerij.
Dat Meijen ondanks die kleine onvolkomenheden toch een fraai debuut aflevert, dankt hij aan zijn taalgebruik. Bij momenten weet de auteur zijn lezers te hypnotiseren door in zijn zinnen de dromerige en lome monotonie van een al te warme dag te simuleren, terwijl hij hen op andere pagina's wervelend meesleept in een terugblik, droom, herinnering of visioen. Daar, waar de romantische dichter die Xenomorf schreef uit zijn schulp komt, is Meijen op zijn best. Wanneer hij zich verliest in het ritme van zijn eigen beschrijvingen.
Er zijn debuten die inslaan als een bom, er zijn debuten die geruisloos verdwijnen en er zijn debuten die zonder veel bombarie het begin van een oeuvre aankondigen. De lichtjaren behoort tot die laatste soort.
De Bezige Bij, 237 blz., 21,99 € (e-boek 9,99 €).
Marnix Verplancke
us/ug/25 a
Een koppel late twintigers krijgt een pakje. Geen idee wat erin zou kunnen zitten of van wie het zou kunnen zijn, en wanneer ze het openmaken is de verrassing compleet: een heremietkreeft. Interessant beest, maar je moet er natuurlijk wel voor zorgen en dus kopen ze een aquarium, wordt er voeding aangeschaft en blijkt het beest bij thuiskomst zoek. Het is in de verluchtingskoker gekropen van het oude hotel waar het koppel woont, waar het met zijn scharen tegen de wand tikt en iets lijkt te willen vertellen.
De lichtjaren , de debuutroman van Jens Meijen, die we kennen van de met de C. Buddingh’-prijs bekroonde dichtbundel Xenomorf , speelt in de nabije toekomst. De temperatuur loopt op, wie kan is naar het noorden verhuisd en de rest verkommert in steden die steeds meer in verval raken. Meijens wereld is de huidige op speed, waarin de rare trekjes van vandaag een neurotisch karakter hebben aangenomen. Fantastisch is bijvoorbeeld het cafétafeltje met uitzicht op een oud kasteel dat gereserveerd is voor klanten met meer dan duizend volgers op Instagram en waar een kleine luidspreker op staat waar muziek van Ed Sheeran uitkomt. Je wilt niet geloven hoeveel mensen een foto posten met de commentaar ‘magic moment’.
Maar Meijens roman gaat niet over de naar de knoppen draaiende aarde. Nee, hoe zijn generatie daarmee omgaat, de late twintigers, dat is het eigenlijke onderwerp van het boek. Het contrast tussen de drugs dealende Dimitri die een foto van een brandende Jan Palach aan zijn muur heeft hangen en Marco, de beleggingsadviseur die bekent bloedgeil te worden van een mooi opgestelde portfolio en alleen voor de happy few werkt, zou niet groter kunnen zijn. Is dit een plek om kinderen in groot te brengen, vragen de hoofdpersonages van de roman zich af, als ze überhaupt nog in staat zijn om er te krijgen natuurlijk.
Maar waar komt die kreeft vandaan, dat is dus de vraag die de roman drijft en die Meijen de kans geeft ons mee te tronen naar een parallelle wereld, verbonden met de onze door een fistelachtige tunnel. Lars von Triers Melancholia , daar doet De lichtjaren aan denken, maar dan zonder die van buitenaf aanstormende vernietiging. Meijen zet liever in op een van binnenuit ontspruitende redding.
****
De Bezige Bij, 240 blz., € 21,99.
Mr. J.J. Groen
Jens Meijen (1996, schrijver, politicoloog) debuteert met deze roman op méér dan overtuigende wijze als prozaschrijver. Als literaire prijswinnaar met zijn debuutdichtbundel 'Xenomorf' (2019) toonde hij al zijn literaire kwaliteit, dit boek bevestigt die ten volle. De toekomstroman beschrijft het leven van twee jonge dertigers wanneer de Nederlanden door de hitte bijna onbewoonbaar geworden zijn. Zij leven in een vervallen volkomen gedigitaliseerde wereld. Iemand stuurt hen een heremietkreeft die zij als huisdier gaan houden. De protagonist en zijn vriendin proberen uit te zoeken wie de afzender is. Zoals heremietkreeften bij hun groei van schelp verwisselen, zo verwisselen hierbij op onnavolgbare wijze tijd, dimensie en werelden. Bestaan er parallelle werkelijkheden, zijn er lagen in het bestaan, reizen we in milliseconden tussen werelden die lichtjaren verwijderd zijn? Meijen verweeft hierin als constante lijn de teleurstelling over een onmogelijk te vervullen kinderwens. Het verhaal wordt zodanig met energie en in uitnemend verzorgde taal verteld dat deze paperback met recht een pageturner is.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.