De vlakte
Gerald Murnane
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Signatuur, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MURN |
Kathy Mathys
rt/aa/06 m
Telkens wanneer ik een fictiewerk lees dat zich niet in het heden afspeelt, zie ik bij de beschrijving van een keuken dezelfde kamer voor me: de keuken van een van mijn grootmoeders. Dat was bepaald geen landschap van staal en strakke lijnen, wel een piepklein geval met babyblauw geschilderde kasten. Is mijn geest te lui om een specifiek beeld te vormen van de keuken in de roman in kwestie? Of wil hij me geruststellen door snel een plaatje op te dissen waarin ik de personages hun ding kan laten doen? Het zijn vragen die zo uit de roman Grensgebieden van Gerald Murnane zouden kunnen komen. De verteller uit dit werk is geïnteresseerd in de beelden die zijn hoofd bevolken. Geestesbeelden noemt hij die mentale voorstellingen.
Hij, een oude man, heeft zich teruggetrokken uit de wereld om verslag te doen van de geestesbeelden die indringend genoeg bleken om hem een leven lang bij te blijven. Je zou dit boek kunnen beschrijven als een autobiografie, maar daarvoor is dit verslag (de term die de verteller gebruikt) te excentriek. Naar vrouw en kinderen wordt slechts terloops verwezen. Nee, het gaat de verteller om plekken, landschappen en huizen en om het gevoel dat ze bij hem oproepen.
Grensgebieden leest als één associatieve stroom. Zo vertelt de man dat hij bij het lezen over een sekte beelden op zijn netvlies ziet van de kerkgangers uit zijn kindertijd. Datzelfde kerkje uit zijn kindertijd vult zijn geest tijdens het lezen van een verhaal over een priester. De verteller presenteert niet elk geestesbeeld tot in de kleinste details. Wanneer zijn geest hem iets toewerpt wat dwingender is, pakt de verteller die draad op.
Eigenzinnig
De man verwijst meermaals naar ramen met gebrandschilderd glas zoals hij die in zijn leven vaak heeft gezien. Hij beseft 'dat een gekleurde ruit beter zichtbaar is voor de kijker van de donkere zijde'. Afhankelijk van je positie, van de aan- of afwezigheid van licht zie je andere dingen. Zo is het ook met de herinnerde beelden. Ze veranderen, krijgen meer of juist minder diepte naargelang de positie van de verteller. Murnane laat ons zien hoe elke geest zijn innerlijke landschap creëert. Sommige geestesbeelden vloeien voort uit de herinnering, andere uit de verbeelding. Zo stelt de verteller zich de latere levens voor van mensen die hij als kind heeft gekend. Deze roman is dus niet enkel een boek over lezen maar ook over verzinnen. De verteller vraagt zich af wat Marcel Proust voor zich zag toen hij schreef. Hij noemt zichzelf een beroerde romanlezer omdat 'de beeldenwereld vaak geen verband had met de tekst voor mijn ogen'. Is dat bezwaarlijk? Wat zie ik eigenlijk tijdens het lezen? Het zijn vragen die de lezer van dit eigenzinnige boek zich ongetwijfeld zal stellen.
Murnane bezigt lange zinnen die zich langs de labyrintische gangen van zijn geest lijken te slingeren. Zijn verteller heeft afstandelijke trekjes; zo spreekt hij over zijn zoon als de 'ouder van mijn kleinkind'. Dat soort formuleringen maken de lezer nieuwsgierig naar wat we de conventionele biografie van de verteller zouden kunnen noemen. Hoe was zijn huwelijk? Hoe is de relatie met zijn kinderen?
Murnane geeft geen antwoord op deze vragen en juist daarin schuilt de kracht van Grensgebieden. De verteller voert ons wél mee naar een schijnbaar onbeduidend moment bij een vijver. Om redenen die hij zelf nog niet kan doorgronden, heeft dit moment zijn hele wezen vervuld. Hij neemt ons mee naar schaduwplekken, naar ruimtes die in de klassieke (auto)biografie geen aandacht krijgen, maar juist welkom zijn in het domein van de fictie. Ik kan me niet voorstellen dat ik na het lezen van dit boek op dezelfde manier tegen het lees- en schrijfproces zal aankijken als daarvoor en alleen al daarom is Grensgebieden een must.
Vertaald door Thijs van Nimwegen, Signatuur, 184 blz., 21,99 €.
Roderik Six
ru/eb/24 f
Een man verhuist van een grote stad naar een afgelegen dorp dat vlak bij een grens ligt. Hij heeft de ballast uit zijn leven gesneden. Zonder verpinken heeft hij de helft van zijn boeken verkocht, niet enkel uit plaatsgebrek maar ook om ‘op zichzelf te blijven vertrouwen’. Die verloren romans wonen namelijk in zijn geheugen en hij verkiest zijn eigen mentale beelden boven de juiste citaten. De blik naar binnen richten, dat is de bedoeling.
Niet dat hij nu een heremiet is. Hij maakt dagelijks een kleine wandeling door het dorp, waarbij hij mateloos gefascineerd raakt door dat ene raampje, eentje in melkglas ingemetseld in een protestant kerkje. Elke dag werpt hij stiekem – staren, zelfs naar een raampje, is onbeleefd – een blik op het wolkige glas en daarbij raakt hij verstrikt in de nevelen van zijn verleden.
Ooit ging hij naar een katholieke school, waar hij les kreeg over de Heilige Drievuldigheid en het mysterie van de transsubstantiatie, het wonder waarbij brood en wijn veranderen in het lichaam en bloed van Christus. Ooit kreeg hij les van een pater die over Miltons Paradise Lost preekte en kinderen waarschuwde: die Milton kiest duidelijk de kant van de duivel. Ooit fantaseerde hij over de borsten van de maagdelijke Maria. Ooit leerde hij over de geschiedenis van de Beeldenstorm, over hoe protestanten kostbare glasramen aan diggelen sloegen. En zo is de gedachtecirkel rond, zo belanden we opnieuw bij een man die naar een raampje loert.
Of toch niet. Want de Australische auteur Gerald Murnane is nog niet klaar met zijn bespiegelingen. Opnieuw duikt hij in zijn hoofd, opnieuw legt hij het verleden onder de microscoop, en daarna legt hij de microscoop onder de microscoop – wat dacht hij als jongetje, wat denkt hij nu? Dat droste-effect werkt duizelingwekkend goed. Het vergt bakken talent om dergelijke verdubbelingen boeiend te houden, en talent heeft Murnane in overvloed. Ademloos volg je de meanderende afdaling in zijn geest, terwijl je je afvraagt wát je nu eigenlijk aan het lezen bent – een verhaal over een raampje?
Dergelijke bedwelmende trip down memory lane doet aan Proust denken, een auteur die Murnane ook betrekt in zijn mijmeringen. Had hij bij Proust niet ooit een passage gelezen over de verhouding tussen lezer en lectuur, en zo ja, hoe zat dat precies? Waarna Murnane pagina’s lang op die paar denkbeeldige regels kauwt want bij zijn literaire beeldenstorm is ook het oeuvre van Proust in de grote stad achtergebleven.
Toekijken hoe Murnane zijn geheugen leegschraapt, is alsof je bij een pointillistisch schilderij elk stipje apart onder een vergrootglas legt. Door zo eindeloos scherp te stellen op kleine gedachten schept hij grootse literatuur en tast hij de grenzen van de taal af.
*****
Signatuur (oorspronkelijke titel: Border Districts), 184 blz., € 21,99.
Vera ter Beest
De ik-figuur verhuist van de hoofdstad naar een kleine plaats aan de grens van de deelstaat. Hier brengt hij zijn oude dag door. Hij wil ‘zijn blik hoeden’. Terwijl herinneringen zich in een wervelwind aandienen, geeft hij duiding aan deze uitdrukking. Het is een verslag waarin kleuren, woorden, gebouwen, geloof en vrouwen op bijzondere wijze in (niet-)bestaande beelden aan elkaar worden verbonden. Zo komt gekleurd glas voor in een kerkraam, in knikkers, in een kamer waar hij slaapt. Deze brengen herinneringen naar boven over zijn christelijke opvoeding, gelezen boeken, luchten uit zijn jeugd, onbereikbare vrouwen en landschappen waar hij doorheen trekt. In eerste instantie komt dit boek verwarrend over en lijkt er geen logica in te zitten. Het is geen doorlopend verhaal, fictie en realiteit bestaan niet. Maar, wanneer je je laat meevoeren in deze kleurrijke, fantasierijke gedachtengang, dan zie je de rode draden van het verhaal. De schrijver laat alle literaire conventies los. Voor de lezer die open staat voor een nieuwe leeservaring. Echo’s van Beckett, Kafka en Cortázar. Dit is het tweede werk van de Australische schrijver (1939) dat in het Nederlands werd vertaald.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.