Het zout der aarde
Józef Wittlin (Auteur), Dirk Zijlstra (Vertaler), Madeleine Rietra (Nawoord)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Wereldbibliotheek, © 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : WITT |
Besprekingen
Drank en kanonnenvoer
Karen Billiet
em/ec/19 d
Na tachtig jaar is er een nieuwe Nederlandse vertaling uit van Het zout der aarde, de enige roman van de Poolse schrijver Józef Wittlin (1896-1976). Alleen al voor de eerste dertig bladzijden is dit een memorabel boek.
Het is 1914 en in Wenen ondertekent een oude, beverige man een oorlogsverklaring. Er zou een verhaal over de grote gebeurtenissen op het wereldtoneel kunnen volgen. Maar nee, Wittlin richt de blik op de coulissen. Hij beschrijft de versleten fauteuils in de ruimte, de likdoorns van de ministers, het levendige portret van keizerin Maria Theresia dat neerkijkt op het verlepte gezelschap. Zo ziet de laatste stuiptrekking van de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie eruit.
De blik verplaatst zich buiten de muren van het hof, waar het nieuws zich verspreidt. Trams remmen abrupt op de drukste kruispunten, passagiers rennen de straat op om een krant te bemachtigen. Wat een contrast met het tafereel van daarnet. In de kazernes komt de legermachine op gang. Ondertussen dwaalt Wittlins blik verder naar de uithoeken van het gigantische rijk en blijft hangen bij de gewone man op het Galicische platteland, die zich van geen kwaad bewust is.
Dit is nog maar de proloog, maar op dit punt was ik al platgeslagen door zoveel virtuositeit. Waarom is Józef Wittlin zo onbekend? Zijn leven vertoont veel parallellen met dat van Joseph Roth. De twee raakten bevriend tijdens hun studies in Wenen. Beiden groeiden op in een Joodse familie in Galicië, namen tijdens de oorlog vrijwillig dienst in het Oostenrijkse leger en reisden in het interbellum als journalist door Europa.
Kepie
Wittlin vertaalde de boeken van Roth in het Pools. En Roth gebruikte zijn contacten in de literaire wereld om Wittlins werk in het Duits gepubliceerd te krijgen. Het zout der aarde verscheen in 1937 bij de Nederlandse uitgeverij Allert de Lange, die een afdeling had opgericht voor auteurs die uit nazi-Duitsland verbannen waren. Het boek kreeg internationaal zoveel aandacht dat Wittlin in 1939 genoemd werd voor de Nobelprijs voor Literatuur. De oorlog maakte een einde aan die zegetocht.
Na al die jaren blijft het boek overeind. De gewone man uit de proloog krijgt in de volgende hoofdstukken een naam en een gezicht. Het is de veertigjarige analfabeet Piotr Niewiadomski, een dommige kruier in een dorpsstationnetje. Hij wordt opgeroepen voor medische keuring en voor hij het goed en wel beseft zit hij in een trein op weg naar de oorlog. Eerst heeft hij er nog schik in. Piotr is een vurig aanhanger van de keizer en droomt al zijn hele leven van een kepie. Tot de trein hem uitbraakt in een legerkamp, subtiel gelegen tussen een slachthuis en een kerkhof.
Door de ogen van Piotr worden de anomalieën van de oorlog zichtbaar. 'Ze zeggen dat de Moskal (de Rus) vermoord moet worden omdat hij orthodox is, maar de Roemeen is ook orthodox en desondanks dient hij de keizer.' Voor de diepgelovige Piotr zijn het streken van de duivel. Ook de wrede tucht in het Habsburgse leger bezorgt hem kopzorgen: 'Waarom laat de keizer zoveel woede, zoveel straffen los op zijn eigen mensen?'
Genadeloos legt Wittlin de zwakheden van Piotrs kwelduivels bloot. Zoals drilmeester Bachmatiuk, die de rekruten onder handen neemt. Al dertig jaar leeft hij in de kazerne. Hij vereert het leger als een god en is zo gedisciplineerd dat zelfs zijn oversten er bang van worden. Elke zondag verliest deze militaire moraalridder zich in de drank. 'Ik zal mensen van jullie maken', schreeuwt hij Piotr en zijn lotgenoten toe. Maar op dat moment zijn ze al een anonieme massa kanonnenvoer.
Tot zover de eerste dag van de schepping, besluit Wittlin, in de bijbelse beeldspraak die het hele boek door aanwezig is en het verhaal van Piotr epische proporties verleent. Een echt slotakkoord is er niet.
Wittlin zag Het zout der aarde als het eerste deel van een trilogie. De andere delen waren bijna af toen hij in 1940 naar de VS vluchtte. De manuscripten gingen onderweg verloren. Tot aan zijn dood in 1976 zou hij tevergeefs proberen om de verloren boeken te reconstrueren.
Vertaald door Dirk Zijlstra, Wereldbibliotheek, 320 blz., 22,99 € (e-boek 12,99 €).
Rene Dellemann
Je moet wel de nodige historische kennis hebben en een redelijk ervaren lezer zijn om deze oorlogsroman, opgedragen aan de Onbekende Soldaat, op waarde te kunnen schatten. Het is 1914. De oude keizer Franz Joseph van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk heeft zojuist de oorlog verklaard aan Servië. Piotr Niewiadomski (Pools voor 'onbekend'), een ongeletterde, goedgelovige man van veertig, een simpele ziel levend in een uithoek van het immense Habsburgse Rijk, wordt opgeroepen om dienst te doen in het leger. We volgen Piotr als hij afscheid neemt van zijn eenvoudig bestaan, dagenlang met de trein reist tot hij met duizenden andere rekruten in een kamp aankomt waar hij wordt klaargestoomd voor de strijd. We lezen over de totale minachting die uitgaat van zijn superieuren, over hoe de militaire voorbereidingen verlopen. De absurde wereld van het leger wordt genadeloos ontmaskerd. Gedetailleerde beschrijvingen waarin ook de humor, gevoed door ironie, door schijnt maken dit boek tot een klein meesterwerk. Een sterk staaltje schrijfkunst van de Poolse auteur (1896-1976) dat na een eerste uitgave in het Nederlands in 1937 nu opnieuw vertaald is.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.