Zo hoog de zon stond : novelle
Simone Atangana Bekono
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Lebowski Publishers, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ATAN |
Maria Vlaar
ua/an/02 j
Toast Kannibaal heette de realityshow die vanaf 2007 drie seizoenen op VTM te zien was. Alles draaide om de cultuurschok die een Belgische familie kreeg door de confrontatie met een zogenaamde 'authentieke volksstam' in Afrika, Azië of Zuid-Amerika.
In Confrontaties, de inderdaad confronterende roman van de Nederlandse schrijfster Simone Atangana Bekono (29), moet Frits, deelnemer aan het vergelijkbare Hello Jungle en in het dagelijkse leven therapeut in een jeugdgevangenis, het meisje Salomé op het goede pad brengen. 'Ik heb juist groot respect voor jouw cultuur', zegt hij tegen zijn zestienjarige zwarte cliënte die wegens een geweldsdelict zes maanden gedetineerd is. 'Welke cultuur?', is de tegenvraag van de gymnasiaste die Albert Camus, W.F. Hermans en de Griekse tragedies als referentiepunten heeft, en hem vervolgens uitlegt wie Narcissus is.
De clash tussen Salomé en Frits is een van de confrontaties in de uitstekende eerste roman van Bekono, die in 2016 debuteerde als dichter met de veelgeprezen bundel hoe de eerste vonken zichtbaar waren. In dat boek schreef ze al 'het dorp is een conflictgebied', en dat geldt ook voor het dorp waar Salomé opgroeit, als enige uit een zwart gezin, en waar ze wordt bespot en gepest. Ze moet zich staande houden in een liefdevol maar niet al te stabiel gezin, waar niet gesproken wordt over de vernederingen in het dorp en op school. Haar moeder denkt dat 'hard werken en niet zeuren' de oplossing is. Tante Céleste uit Kameroen die het over feminisme en kolonialisme heeft, zegt tegen haar nichtje: 'De structuren zijn tegen je gekeerd, Salomé Atabong, het is belangrijk dat je leert daarmee om te gaan.' Haar vader laat haar trainen met de boksbal om 'dóór je vijand heen' te slaan. Dat blijkt later een dure les te zijn geweest
Hello jungle
Salomé probeert alles, maar is en blijft een doelwit op haar 'kaaskoppenkutschool' zoals een medegevangene het noemt. Haar basisschoollerares noemt haar 'kleine zwarte piet' als Salomé's vader haar kroeshaar knipt. Salvatore gooit bananen naar haar, Paul noemt haar 'kutneger'.
In het dorp komt een asielzoekerscentrum en Salomé ziet een man staan naast de slagboom, met een 'afgedragen winterjas die als een wolk om hem heen hing. Zijn smalle, zwarte gezicht leek te verdwijnen in de opstaande kraag'. Haar klasgenoten zien iets anders: een man naar wie ze muntjes gooien. 'Hij heeft toch geld nodig?', zegt er een lachend. Salomé hoopt dat de man de muntjes niet opraapt en zich zo de vernedering bespaart. Intussen is ze ook gewoon een puber die het allemaal niet weet, en wordt haar vader ernstig ziek. Salomé reageert niet met gelatenheid; ze verzet zich en gaat de confrontatie aan, wat haar duur komt te staan.
Confrontaties is niet alleen een aanklacht tegen het structurele racisme in onze maatschappij. Het geeft ook een ontluisterend beeld van hoe het eraan toegaat in een Nederlands jeugddetentiecentrum. In 2017 was er al de tv-documentaire Alicia die liet zien hoe kinderen die hulp nodig hebben soms verdwijnen tussen de raderen van de jeugdzorg en eindigen in een jeugdgevangenis. Bekono beschrijft die besloten wereld vanuit een van de opgesloten kinderen. In de 'Donut', zoals Salomé's gevangenis heet, gaat het om gehoorzaamheid. Dagritme en therapie door psycholoog Frits van Hello Jungle zijn verplicht. Als de leiders het nodig vinden wordt verzet fysiek gebroken. Het geweld waarvoor Salomé wordt gestraft is in de handen van anderen dus wel geoorloofd. In het detentiecentrum worden je overlevingskansen significant groter als je de ongerijmdheid daarvan kunt accepteren.
Bekono heeft de stem van Salomé, haar intelligentie, haar onverzettelijkheid, haar pijn, haar verlangen, haar woede en ook haar schuldgevoel over wat ze heeft aangericht, overtuigend en prachtig getroffen. Literair gezien steekt de roman vernuftig in elkaar. Steeds grijpt Bekono terug op zinnetjes waar het meisje zich aan vasthoudt: 'het draait niet allemaal om hoe jij je voelt', 'zeur niet', 'werk hard'. Literatuur is haar ontsnappingsroute, ze fantaseert over de 'andere Salomé', die 'thee drinkt met koningin Elizabeth, een punkbandje begint in Parijs'. Je kunt worden wie je wilt, leren we onze kinderen. Bekono toont ons wie Salomé is. Nu is het aan ons om haar ook echt te zien.
Lebowski, 224 blz., 22,99 € (e-boek 9,99 €).
Koen Schouwenburg
ob/kt/17 o
Niet zeuren en hard werken. Dat is het advies dat de 16-jarige Salomé Atabong constant krijgt in Confrontaties. Maar zwijgen en hoge cijfers halen zijn geen remedie tegen racisme. Daarom komt ze in opstand: haar verzet is de weigering om als minderwaardig te worden behandeld.
Confrontaties is de debuutroman van Simone Atangana Bekono (1991). Zij debuteerde in 2017 als dichter met de sterke, veelgeprezen bundel hoe de eerste vonken zichtbaar waren. Met Confrontaties maakt Atangana Bekono de hoge verwachtingen waar: het is een bijzondere roman en ik-verteller Salomé, de jongste dochter van een Kameroense vader en een Nederlandse moeder, is een boeiend personage.
In hoe de eerste vonken zichtbaar waren dichtte Atangana Bekono: 'het dorp is een conflictgebied', en zo ervaart Salomé haar leefomgeving ook, want haar buurman, haar vroegere oppas en schoolgenoten verhullen hun racisme niet. Ze moet zes maanden in een jeugddetentiecentrum verblijven, omdat ze twee schoolgenoten met geweld heeft toegetakeld. Daar krijgt ze te maken met een therapeut die ooit heeft meegedaan aan een tv-programma waarin hij domme en badinerende dingen zei over Afrika. En dan is haar vader ook nog eens ernstig ziek.
Salomé werkte hard en zeurde niet, maar het was niet genoeg: 'Je wordt er niet onzichtbaar van. Je blijft alsnog een doelwit.' Op het gymnasium moest ze steeds strijden tegen pesterijen en racisme. Ze begon te spijbelen, omdat ze probeerde 'te verdampen'. Voor een meisje van kleur lijkt elke ontmoeting een confrontatie.
Toen ze werd achtervolgd en aangevallen door haar schoolgenoten Paul en Salvatore, sloeg ze terug. Door de vijand heen, zoals haar vader haar had geleerd. 'Het zijn een mond en een vuist en ze zoenen.' Het is een treffende beschrijving van Salomés gevoel: ze heeft geen spijt, 'nooit', haar vuist hoorde op die mond. Het contrast tussen de poëtische stijl en de wrede inhoud maakt de passage subtiel en levendig.
De vorm van Confrontaties mag conventioneel zijn, de stijl is dat niet; soepel wisselt Atangana Bekono tussen registers, de dialogen zijn snedig en door de timing en het ritme zijn de (straat)taaluitingen van jongeren geloofwaardig en welklinkend.
De werkelijke motor van de roman, het echte drama van Confrontaties, is het woelige innerlijke leven van Salomé: de krenkingen, de zorgen, de angsten, de teleurstelling en de woede. De verfijnde weergave van deze gevoelens maken het boek intens en indringend. Vloeiend schakelt Atangana Bekono tussen beschrijvingen van handelingen en introspectieve passages. De gedeelten waarin Salomé haar gevoelens onderzoekt, zijn de sterkste van de roman.
Vurig verlangt de slimme en belezen Salomé naar harmonie, maar die is afwezig. Nog voor haar veroordeling gaat ze snoep kopen in het dorp, waar net een azc is gekomen. Als ze de winkel uitloopt, komt er een man zwaaiend naar haar toegelopen en zegt: 'Wel-kom in Ne-der-land!' Er volgt een krachtige passage: 'Dat is wat ik bedoel. Dat het verstoord raakt. Dat je wordt onderbroken. Dat net als de beelden elkaar op een logische manier lijken op te volgen, als je denkt de feiten te kunnen begrijpen, plotseling het beeld wordt aangetast. Je denkt dat er rust is maar dan kijk je om je heen en is er juist chaos. En dan moet je daarmee omgaan: de verstoring, het bang zijn, dan de gewenning, dat weer meenemen. Welkom in Nederland.'
Racisme is onmiskenbaar verbonden met identiteit en Atangana Bekono heeft deze verstrengeling op een indrukwekkende manier in haar roman verwerkt. Het al te theatrale einde nemen we maar voor lief.
****
Lebowski; 224 pagina's; € 22,99.
Mick K. Zwart
Nadat Salomé Atabong (16, ik-persoon) is getreiterd, gekleineerd en gediscrimineerd door klasgenoten en buurtgenoten, mishandelt ze op een dag twee van haar belagers. In het jeugddetentiecentrum waar ze terechtkomt, probeert ze haar weg te vinden in het systeem met de andere meisjes, therapeuten en begeleiders, terwijl ze leert haar gedrag onder ogen te zien. Hier blijkt dat ook haar thuisfront niet zo stabiel is als wenselijk zou zijn. Ook na haar thuiskomst probeert ze haar leven weer richting te geven. Vanuit de gedachten, herinneringen en dromen van de sterke, intelligente en uitgesproken hoofdpersoon wordt een prachtig beeld geschetst van het jeugddetentiesysteem, een multiculturele familie in een klein dorp en de onzekerheden van een meisje dat buiten de groep staat. De fragmentarische manier van schrijven staat nergens de leesbaarheid of het gevoel in de weg. Gevoelsrijk romandebuut in een originele schrijfstijl, dat een breed publiek zal aanspreken. De schrijfster (1991) won al enige prijzen met haar poëzie en werd door de Volkskrant uitgeroepen tot een van dé literaire talenten van 2020. Winnaar Beste Boek voor Jongeren en Hebban Debuutprijs 2021. Ook geschikt voor jongeren vanaf ca. 15 jaar.
Gerwin Van Der Werf
em/ov/07 n
Meestal moet een literaire debutant - mits geen bekende Nederlander - vechten om aandacht. Zo niet Simone Atangana Bekono (1991). Haar dichtbundel Hoe de vonken zichtbaar werden werd bekroond. Ze werd naar eigen zeggen zowat door het land gedragen. Onlangs riep de Volkskrant haar uit tot literair talent van 2020. Aan aandacht voor haar nu verschenen romandebuut Confrontaties zal het dus niet ontbreken, maar het schept ook verwachtingen.
In Confrontaties zit de zestienjarige Salomé Atabong in een jeugdgevangenis een straf uit voor het mishandelen van twee klasgenoten. Ah, denk je, dat klinkt vertrouwd, een debuut over opgroeien aan de ruwe zelfkant. Dat beeld moet je snel bijstellen, niet omdat het geen rauw boek over opgroeien is, maar omdat Atangana Bekono zo goed schrijft. De dwarse Salomé klinkt woedend, wanhopig, berustend en zeer geloofwaardig. 'Het rare is dat als je hier zit, je de vrijheid bijna kunt proeven, alsof je op een vliegveld zit te wachten op de vlucht. De lucht is zo dik en zwaar en grijs dat je je direct gaat voorstellen hoe het is om hier weg te zijn.'
De grimmige sfeer in het detentiecentrum is goed getroffen. Vanuit de gevangenis belt ze regelmatig met haar ouders, stroeve gesprekken die ontroeren. We komen te weten wat er gebeurd is, welke weg leidde tot haar wandaad. We lezen hoe het vormen van een identiteit voor Salomé hetzelfde is als voor ieder ander meisje van zestien, alleen dan nóg verwarrender en, inderdaad, nóg confronterender. 'Er zijn dingen in mijn hoofd die zich met elkaar zijn gaan verbinden. De vakantie in Kameroen, de man bij het hek. En dat ik alleen maar wilde lezen. Hoe ik leerde op een boksbal te slaan, en dat ik me overal voor begon te schamen, voor mijn gezicht, mijn haar, mijn naam. Het is zo saai, zo treurig, en zo klein, als ik er zo aan denk.'
Ja, Salomé is het slachtoffer van alle vormen van racisme die er bestaan, maar ze weigert de slachtofferrol, ze is liever dader dan slachtoffer, dat is immers wat haar in die jeugdgevangenis heeft gebracht.
Die rol van dader, van agressor maakt haar juist weer kwetsbaar, dat is de prachtige paradox die in dit boek uitgewerkt wordt. Ze weigert de behandeling, want ze vindt de therapeut een racist en van die weigering is ze dan zelf weer de dupe. Kameroen, het geboorteland van haar moeder, wil ze graag als het paradijs voorstellen, maar in een vakantie voelt ze zich er ontheemd. Haar woede slaat steeds op haarzelf terug.
Confrontaties is een titel met een activistische toon. Je kunt het allemaal wat dik aangezet vinden, het ís ook dik aangezet, maar dan ga je voorbij aan de kracht die uit Bekono's teksten spreekt. Confrontaties zou zo maar voeding kunnen geven aan de Black Lives Matter beweging, dat zou helemaal prima zijn, maar in de grond is het boek geen pamflet: het is een uiterst persoonlijk boek over uiterst persoonlijke ervaringen. Precies dat wat literatuur moet zijn.
Het gaat over deze jonge vrouw, en van haar wil je alles weten. Waarom wil je dat? Nou, omdat de vonken van de tekst afspringen. Als ik docent Nederlands was, zou ik het wel weten en met hernieuwde moed de ontlezing te lijf gaan met deze roman van Simone Atangana Bekono.
Lebowski; 224 blz. € 22,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.