Portret van een dame
Henry James
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : JAME |
Alexandra De Vos
us/ug/22 a
Henry James (1843-1916): als die naam u iets zegt, dan is het waarschijnlijk iets in de overtreffende trap. De grootste Engelstalige schrijver van het fin de siècle, bijvoorbeeld; de man van de ellenlange zinnen, het stilistische raffinement; de elegantste chroniqueur van de society. Een eminent psycholoog ook, die de onschuld van de jeugd en van het nieuwe Amerika liet botsen met de vermoeide, hypocriete bourgeois zeden van de Oude Wereld. Lees het na in klassiek geworden romans als Portret van een dame en Daisy Miller. Henry James is de hogepriester van de taal, stevig genesteld in de canon.
Maar zo was het niet altijd. Rond 1890 begon James' succes te sputteren en zwoer hij nooit nog een roman te schrijven. Hij stortte zich op het theater, maar daar wachtte hem een nog groter échec: een ambitieus kostuumdrama werd op boegeroep onthaald. Met de staart tussen de benen keerde de schrijver terug naar de roman. Dat de theaterescapade zijn sporen heeft nagelaten is te zien aan De moeilijke jaren (1899): het leest als een toneelstuk in tien bedrijven.
Wat een roman klassiek maakt, ontbreekt: hier geen beschrijving van landschap of interieur, geen psychologische duiding, geen alwetende verteller die het gebeurde kan kaderen. De lezer wordt blind in de actie geworpen en die actie bestaat geheel uit dialoog. Want de mensen in deze roman zitten in salons en praten. Ze praten zonder ooit aan de kern te raken, ze praten rond het onderwerp, ze analyseren elk gebaar en door die waas van polite conversation doemt een intrige op.
Concurrentie
Juffrouw Fernanda Brookenham, Nanda voor de vrienden, is de achttien voorbij en wordt geïntroduceerd in de salon van haar moeder, de societygastvrouw Mrs Brook. Blootgesteld worden aan de kring van haar moeders vrienden is de enige manier om een echtgenoot te vinden, en Nanda's moeder kan niet wachten tot de jonge concurrente uit huis is. Maar in dat blootgesteld worden ligt het probleem, zoals een hertogin het verwoordt: 'Tenslotte zijn mannen, aardige mannen - daaronder versta ik degenen die in aanmerking komen - niet op zoek naar bruidjes met kennissen die het klappen van de zweep al zo goed kennen.'
Een huwbare bruid moet zijn als Aggie, het nichtje van de hertogin, 'tenger, witbleek en teer-lieflijk als een geplukte lelie.' Ze is nadrukkelijk maagdelijk, en weet van toeten noch blazen. Dat Nanda verstandig is, dat ze te veel van de volwassenen gezien heeft en te veel begrijpt, maakt haar - ondanks haar zachte aard - onhuwbaar.
Niet dat de kandidaat-echtgenoten onbeschreven bladen zijn. De knappe bankier Vanderbank, die Nanda's hart sneller laat slaan maar een oogje heeft op haar moeder, en de puissant rijke maar lelijke Mitchy zijn zeer bedreven in salonconversatie, in sarcasme en cynisme en elkaar stroop rond de mond smeren. Maar of ze tot authentieke emoties in staat zijn is de vraag. 'U bent veel te slim - veel te slim: dat is wat u allemaal mankeert!', constateert meneer Longdon, een oudere heer die het platteland ingeruild heeft voor Londen.
Meneer Longdon, wijs en zachtmoedig, verpersoonlijkt het fatsoen van een voorbije tijd. Ooit was hij ongeneeslijk verliefd op Nanda's grootmoeder. Nu hij in Nanda haar evenbeeld ziet, wil hij het meisje redden uit de kringen waarin zij verkeert. De eerlijke Nanda en haar naïeve vriendin Aggie zijn 'lammeren, voor wie de grote slachtplaats van het leven nog in het verschiet ligt', maar terwijl lammetje Aggie met een roze strik om haar nek de hand likt die haar voedt en die haar uithuwelijkt aan de rijkste vrijer, heeft Nanda een scherp instinct, 'een bang vermoeden van haar doem.'
Onschuld
Romans van James hebben de neiging om in mineur te eindigen, en dat is hier niet anders. Bij alle rijkdom en finesse beschrijft hij de leegte van een beschaving die over haar hoogtepunt is, die de vorm aanbidt maar de inhoud vergeet. 'Wat ons ontbreekt is warme menselijkheid', verklaart Vanderbank, maar dat weten helpt niet. De grootste slachtoffers zijn, zoals vaker in James' werk, de jonge vrouwen. Opgeofferd door ouders die voor eigen plezier leven, en door mannen die hen zien als een uithangbord om mee te pronken, hebben zij nauwelijks vluchtwegen. De roman heeft het over 'de moderne dochter', maar die moderniteit is vermoorde onschuld.
Er zou nog veel vermoord worden in de komende decennia; onschuld en decadente salonjonkers zouden sneuvelen op de slagvelden van de Grote Oorlog en de klassieke roman zou oplossen in de stream of consciousness van James Joyce en Virginia Woolf. James' experimentele dialoogroman was een noodzakelijk tussenstadium. De moeilijke jaren vraagt een inspanning van de lezer, maar wie volhoudt ziet iets bijzonders: hier eindigt een tijdperk en begint iets nieuws.
Vertaald door Frans Kellendonk, Athenaeum, 432 blz., 21,99 €. Oorspr. titel: 'The awkward age'.
Drs. Catharina B.E. de Koster-Schneider
Londen, eind 1800: Nanda Brookenham zit in een lastige positie. Als jongedame uit de gegoede kringen gebonden aan restrictieve conventies moet zij in een snel veranderende wereld met losgeslagen zeden op zoek naar een echtgenoot, liefde en financiële zekerheid. Als in een toneelstuk zien wij vanuit tien verschillende hoeken hoe de hoofdpersonen langzaam in hun gesprekken, in bedekte termen, conform de Victoriaanse omgangsregels de sluier oplichten van hun gedachten, gevoelens, bedoelingen en motieven. In verschillende scènes verstrijkt anderhalf jaar. En drama's voltrekken zich. Kellendonk (1951-1990), Anglicist, schrijver en vertaler, koos bewust deze relatief onbekende roman van de Amerikaanse, naar Europa geëmigreerde auteur Henry James (1843-1916) voor vertaling: een speelse, ironische, experimentele roman die het werk van de vroege en late James verbindt en die James' fascinatie toont voor de ontwikkeling van de mens en al zijn limitaties in de context van tijd en maatschappelijke positie zoals die zich manifesteren in gedachtestromen en kenbaar worden in dialogen.Voorloper van stream-of-consciousness. Plot in gedachten/dialoog, suggestief, weinig actie. Vanaf 1940 meer interesse in James. Kellendonk: imposant literair vertaler, annotator.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.