Tuin, as
Danilo Kiš
Danilo Kiš (Auteur), Guido Snel (Inleider), Reina Dokter (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : KIS |
Johan De Boose
rt/aa/26 m
Gelukkig bestaat er grensoverschrijdende literatuur. Literatuur die zich keert tegen barbarij. Literatuur die zin geeft aan de vergeefsheid van het bestaan. Literatuur als laatste toevluchtsoord voor het gezond verstand. Zulke literatuur bedreef Danilo Kiš (1935-1989). Hij is weleens de laatste Joegoslavische auteur genoemd, maar hij was evenzeer joods en Hongaars. Midden-Europees dus, uit het hart van Europa. Tegelijk reikten zijn spirituele wortels tot diep in Rusland (dankzij zijn liefde voor grote Russen zoals Nabokov) en tot in Argentinië (dankzij zijn godfather Jorge Luis Borges).
Dit deel van de reeks Privé-domein is, zoals alle vorige 309 nummers, schaamteloos autobiografisch. De schrijver gaat met de billen bloot, het hart wordt gefileerd. Dat is een heerlijk gebeuren, zeker in het geval van Kiš, wiens werk draait om het verband tussen de kleine en de grote geschiedenis, tussen de persoonlijke en de collectieve ervaring. Zijn levensverhaal is, zoals dat van zijn collega György Konrád, gebaseerd op geluk, want tijdens de progroms van de jaren 30 werd hij gespaard omdat hij gedoopt was. Zijn christelijke achtergrond had hij van zijn Montenegrijnse orthodoxe moeder. Zijn vader, Eduard Kiš, een onevenwichtige, mythische figuur (die Kiš meesterlijk heeft geportretteerd in zijn werk als 'schrijver-reiziger') was een jood: hij zou worden geëxecuteerd en in de bevroren Donau gedumpt, maar omdat het gat in het ijs vol zat werd hij vrijgelaten. Later kwam hij alsnog om in Auschwitz. Danilo vluchtte samen met zijn moeder naar Hongarije, en zou een groot deel van zijn volwassen leven in Frankrijk doorbrengen. Hiermee zijn de thema's van zijn oeuvre afgebakend: afkomst en nationaliteit, afkeer van totalitarisme en nationalisme, zoeken naar evenwicht tussen ironisch pathos en lyrische bevlogenheid (zoals Jacq Vogelaar schreef), schipperen tussen verrukking en angstneurose. Zijn belangrijkste romans heten: Kinderleed, Tuin, as en Zandloper, en werden in het Nederlands als trilogie gebundeld onder de titel Familiecircus. Vandaag zouden we het autobiofictie noemen, een mengeling van herinneringen, documenten en verbeelding. Denk aan Sebald of Hertmans. En nog verder: Milan Kundera, Franz Kafka, Bruno Schulz, de grootse Midden-Europese traditie. De hoofdtoon in die romantrilogie is de zinnelijkheid, de schoonheid van het detail, de herinnering, nostalgie. Met op de achtergrond, wat hij zelf noemde, 'een dreigende luciditeit', het verstikkende besef van de sterfelijkheid en de eindigheid. Niet voor niets was hij tevens gefascineerd door zelfmoordenaars.
PARANOIA
In Homo poëticus fulmineert Kiš tegen iedere vorm van nationalisme: 'Het nationalisme is (…) een vorm van paranoia. Collectieve en individuele paranoia. Als collectieve paranoia komt het voort uit afgunst en angst, en vooral uit een verlies van een bewustzijn als individu; daarom is collectieve paranoia niets anders dan de som van alle individuele paranoia, maar dan als acute crisis.' Kiš, die stierf in 1989, heeft de gevolgen van de collectieve paranoia in Joegoslavië nét niet meegemaakt. Bijna vijf jaar burgeroorlog, en daarna nog decennia ressentiment. Zijn woorden hebben de oorlog niet tegengehouden. 'Poetry makes nothing happen', schreef W.H. Auden. Kiš wist het, hij hield ook niet van geëngageerde literatuur, maar tegelijk brak hij een lans voor diversiteit en pluralisme. 'De dichter voelt de behoefte zijn gezicht aan het leven te schroeien,' schreef hij, 'zoals Dantes gezicht door de vlammen van de hel werd geschroeid.' Hij pleitte, in het spoor van Bertrand Russell, een Brits filosoof, logicus en pacifist, voor een andere vorm van geschiedenisonderwijs, waarbij nationale mythen zouden worden gerelativeerd. 'Een historische relativiteitstheorie die talrijke misverstanden en tragische vergissingen zou voorkomen'. In een tijd waarin de media dagelijks het woord 'oorlog' gebruiken, klinkt de boodschap van Kiš revolutionair.
Danilo Kiš is een van de briljantste Europese schrijvers. Dat wisten fijnproevers al: nu mag iedereen het weten. Deze uitgave van Homo poëticus is opgedragen aan de nagedachtenis van Reina Dokter, die in 2021 op 68-jarige leeftijd overleed, terwijl ze aan deze vertaling werkte. Pavle Trkulja voltooide het werk en Guido Snel verzorgde de eindredactie en het nawoord. Kiš heeft, met de woorden van Snel, de kaart van de wereldliteratuur hertekend.
300 blz., 23,99 € (e-boek 13,99 €).
Willem G. Weststeijn
Danilo Kis (1935-1989) wordt wel beschouwd als de laatste, en een van de grootste, schrijver van Joegoslavië. Niet lang na zijn dood viel het land uiteen in verschillende republieken. Kis is geboren op de grens van Servië en Hongarije. In zijn werk, waaronder de romans 'Kinderleed' (1969), 'Zandloper' (1972) en 'Een grafmonument voor Boris Davidovitsj' (1975), die ook allemaal in het Nederlands zijn vertaald, speelt zijn kindertijd en ook de figuur van de vader, die in Auschwitz is omgebracht, een grote rol. In deze uitgave van Privé-Domein is een aantal artikelen en schetsen van Kis bijeengebracht, onder andere over zijn strijd met nationalistische Joegoslavische schrijvers, liefde voor Parijs en afkeer van intellectuelen als Sartre en Aragon, die lange tijd steunpilaren bleven van het Sovjet-regiem. Hoogstaand boek van een van de belangrijkste schrijvers van Midden-Europa.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.